Jan Krzeptowski
Z Wikipedii
Sabała, Sabalik, wł. Jan Krzeptowski (ur. 26 stycznia 1809 w Kościelisku, zm. 8 grudnia 1894 w Zakopanem), góral podhalański, honorowy przewodnik tatrzański, muzykant, myśliwy, gawędziarz i pieśniarz.
Przydomki Sabała, Sablik i Czakor pozwalały orientować się w rozległych koligacjach rodów góralskich, które nosiły te same nazwiska. Rodowe nazwisko Krzeptowski jest nazwiskiem przybranym - wcześniej zarówno Jan jak i jego bracia nosili nazwisko Gąsienica.[1]
W młodości był kłusownikiem, a podobno także zbójnikiem. Po upadku powstania chochołowskiego, w którym brał udział, przez krótki czas siedział w austriackim więzieniu. Porzuciwszy myśliwstwo nie osiadł na gospodarstwie, lecz zajął się gawędziarstwem i muzykowaniem. Był przez to przez miejscowych górali, zwłaszcza zamożniejszych gazdów, uważany za dziwaka lub dziada, lecz dla goszczących w Tatrach twórców stał się symbolem góralszczyzny. Towarzyszył Tytusowi Chałubińskiemu i Stanisławowi Witkiewiczowi w ich górskich wyprawach. Przez Witkiewicza został nazwany "Homerem Tatr". Zabawiał znakomitych gości doktora Chałubińskiego śpiewem i opowieściami, a nawet zainscenizowanym dla Heleny Modrzejewskiej napadem zbójeckim, podczas którego wystąpił w roli harnasia.[2]
Melodie grane przez niego na złóbcokach (odmiana gęśli) nazywane Sabałowymi nutami są wykonywane do dziś przez przez ludowe kapele góralskie. Sam Sabała rzadko grywał w kapeli lub do tańca, jego muzyka była formą osobistej wypowiedzi, podporządkowanej nastrojom. Gawędy góralskie (jego autorstwa lub powtarzane przez niego) zostały spopularyzowane przez Stanisława Witkiewicza, Henryka Sienkiewicza, Wojciecha Brzegę oraz opublikowane w licznych zbiorach, m.in.:
- Bajki według opowiadań Jana Sabały Krzeptowskiego z Kościeliska, Bronisław Dembowski, 1892
- Sabała. Portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodie, Andrzej Stopka-Nazimek, 1897.
Postać Sabały pojawia się w polskiej literaturze u Henryka Sienkiewicza (Sabałowa bajka, 1884), Stanisława Witkiewicza (Na przełęczy, 1891), Kazimierza Przerwy-Tetmajera (Legenda Tatr, 1910), Władysława Orkana (nowela Przez co Sabała omijał jarmark w Kieżmarku).
Zmarł w 1894 w willi "Zacisze" należącej do Wandy Lilpopowej, która opiekowała się nim w ostatnich latach życia.[3]. Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. W 1979 w domu Sabały na Krzeptówkach otwarto oddział Muzeum Tatrzańskiego ze skromną ekspozycją, później dom wrócił w ręce prywatne. Jego imieniem nazwano ulice w Zakopanem i Łodzi.
Wspólny pomnik Sabały i Chałubińskiego odsłonięto w 1903 w centrum Zakopanego, u zbiegu ulic Chałubińskiego i Zamoyskiego, staraniem Związku Przyjaciół Zakopanego. Monument zaprojektował Stanisław Witkiewicz, a figury wyrzeźbił Jan Malborczyk. Pomimo tego, że figura Sabały jest drugoplanową postacią, większość ludzi nazywa go pomnikiem Sabały, a nie Chałubińskiego. Problemem były częste kradzieże smyczka od gęśli Sabały, dlatego nowy smyczek (piąty dorabiany przez artystę kowala Władysława Gąsienicę-Makowskiego) został przymocowany śrubami i umieszczono na nim napis Wandalu nie zabieraj mnie. [4][5]
[edytuj] Źródła i przypisy
- 98 Łódzka Drużyna Harcerska "Wędrownicy" im. Jana Krzeptowskiego Sabały - Patron drużyny
- Zakopane w 3 dni, Maciej Pinkwart, Sport i turystyka - MUZA SA, Warszawa 2004, ISBN 83-7319-579-3
- Muzyka i Tatry, Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart
- ↑ NaszeMiasto.pl: Zakopane - Pomniki
- ↑ Tatrzańskie ciekawostki
- ↑ Zakopane on-line
- ↑ Pomnik Tytusa Chałubińskiego
- ↑ Pomnik Sabały doczekał się kolejnego smyczka, PAP, 18 maja 2006, Wirtualna Polska
