Jan Aleksander Karłowicz

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Jan Aleksander Ludwik Karłowicz (ur. 28 maja 1836 w Subortowiczach, zm. 14 czerwca 1903 w Warszawie), etnograf polski, muzykolog, językoznawca, członek Akademii Umiejętności w Krakowie.

Pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem Aleksandra i Antoniny z domu Mołochowiec. Uczęszczał do gimnazjum w Wilnie (1847-1852), następnie na uniwersytecie w Moskwie studiował filologię i historię (1853-1857). W latach 1857-1859 uzupełniał wykształcenie w College de France w Paryżu i w Heidelbergu; problematykę teorii i historii muzyki zgłębiał w Konserwatorium Muzycznym w Brukseli (1859-1860), studiował ponadto historię i filozofię na uniwersytecie w Berlinie (1865-1866), m.in. u Leopolda Rankego; na uczelni berlińskiej obronił w 1866 doktorat na podstawie pracy De Boleslai Primi bello Kioviensi. Rok później przedstawił rozprawę habilitacyjną Don Karlos, królewicz hiszpański. Szkic biograficzno-historyczny w Szkole Głównej Warszawskiej, ale nie uzyskał habilitacji.

Przez pewien czas pracował jako kancelista Sądu Powiatowego w Wilnie (1862), w 1871 był krótko pracownikiem naukowym warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. W latach 1871-1882 mieszkał w majątku Wiszniewo na Litwie; działał na rzecz tworzenia instytucji samopomocy społecznej na wsi, wspólnie z Konstantym Skirmuntem prowadził Bank Włościański w Szemetowszczyźnie. Od 1899 prowadził wykłady z etnografii na Kursie Pedagogicznym w Warszawie.

Od 1887 był członkiem-korespondentem Akademii Umiejętności w Krakowie. Należał również m.in. do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1872 członek-korespondent), Societe des Traditions Populaires w Paryżu (1880), Litewskiego Towarzystwa Literackiego (1881), Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie (1895 założyciel, później członek honorowy), Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, American Folklore Society, Folklore Society w Londynie, Akademii Nauk i Sztuk Pięknych w Zagrzebiu, Towarzystwa Ludoznawczego w Pradze. Honorowe członkostwo nadało mu Warszawskie Towarzystwo Śpiewacze "Lutnia". W Warszawskim Towarzystwie Muzycznym zakładał Sekcje im. Stanisława Moniuszki (1891) i im. Fryderyka Chopina (1899). W 1888 był jednym z współtwórców Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Pełnił funkcję prezesa Kasy Literackiej w Warszawie.

Z małżeństwa z Ireną z Sulistrowskich miał czworo dzieci, m.in. syna Mieczysława, wybitnego kompozytora, taternika. Zięciem Karłowicza został Zygmunt Wasilewski, krytyk literacki, działacz polityczny, senator RP.

Jego zainteresowania naukowe obejmowały folklor literacki, etnografię muzyczną, język polski, religioznawstwo, językoznawstwo porównawcze, lituanistykę, krajoznawstwo, notacje muzyczne. Wspólnie z Adamem Antonim Kryńskim i Władysławem Niedźwiedzkim opracował najobszerniejszy (do połowy XX wieku) Słownik języka polskiego (1900-1927, 8 tomów), obejmujący ok. 280 tysięcy haseł. Prowadził badania porównawcze nad podaniami polskimi, wykazał czeskie pochodzenie legendy o Piaście. Badał pochodzenie imion oraz proces ich przekształcania się w nazwiska i nazwy miejscowości, wyjaśnił etymologię słowa "Polska". Opisał wiele nieznanych ludowych instrumentów muzycznych oraz przedstawił opis budowy dawnej polskiej chaty chłopskiej. Zaproponował oryginalny sposób znakowania nut (Project of a New Way of Writing Musical Notes, 1876).

Współpracował z miesięcznikiem geograficzno-etnograficznym "Wisła" (1897-1899), wspólnie z A. A. Kryńskim założył "Prace Filologiczne" (1884). Utrzymywał bliskie kontakty naukowe m.in. z Hieronimem Łopacińskim, Zygmuntem Glogerem, Oskarem Kolbergiem, także z Elizą Orzeszkową. Jedną z jego studentek była Natalia Gąsiorowska. Ogłosił kilka przekładów (m.in. Zasady etyki Herberta Spencera) oraz wiele własnych prac naukowych, m.in.:

O Żydzie wiecznym tułaczu (1873)
O języku litewskim (1875)
Piękna meluzyna i królewna Wanda (1876)
Słoworód ludowy (1878)
Przyczynek do zbioru przysłów, piosenek, ucinków i przypowieści od nazw rodowych i miejscowych (1879)
Przysłowia od nazwisk (1879)
O imieniu Polaków i Polski (1881)
Die Mythen, Sagen und Legenden der Zamaiten (1883, 2 tomy)
Chata polska (1884)
Systematyka pieśni ludu polskiego (1885)
Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia (1894-1905, 3 zeszyty; 1898 nagroda Akademii Umiejętności w Krakowie)
Słownik gwar polskich (1900-1911, 6 tomów)
Lud. Rys ludoznawstwa polskiego (1903)