Cyberpunk
Z Wikipedii
Cyberpunk - nurt w literaturze science-fiction oraz filmie, który skupia się na zaawansowanej technologii jak komputery i technologia informacyjna zazwyczaj połączony z różnego rodzaju zamieszaniem w społeczeństwie np. stan wojenny. Za ojca literackiego cyberpunku uważa się Williama Gibsona, autora powieści (m.in. Neuromancer, Graf Zero, Mona Liza Turbo) oraz wielu opowiadań. Cyberpunk zdaje się być uosobieniem zasady postulowanej przez modernistów "3M - Miasto, Masa, Maszyna". Te trzy elementy składowe stanowią esencję cyberpunku. Akcja rozgrywa się najczęściej w ogromnych, przeludnionych miastach-molochach, bohaterami są jednostki "wyjęte spod prawa" - hakerzy, uliczni samuraje, czy drobni przestępcy (-punk). Clue cyberpunku to jednak Maszyna - cyberprzestrzeń i dek - szybki komputer. Ponadto niebagatelną rolę odgrywa cybernetyka - cybernetyczne wszczepy wszelkiego autoramentu, od sztucznych oczu, po sztuczne mięśnie i wzmocnione organy wewnętrzne (cyber-). Fuzja wymienionych elementów składa się na mieszankę wybuchową o nazwie cyberpunk.
"Klasyczne cyberpunkowe postacie były zmarginezowanymi, odseparowanymi samotnikami którzy żyli przeważnie na krawędzi dystopijnych społeczeństw gdzie codzienne życie było bombardowane przez nagłe technologiczne nowości, wszechobecne skomputeryzowane informacje oraz natrętną modyfikacją ludzkiego ciała." -Lawrence Person
Rozkwit gatunku nastąpił w latach osiemdziesiątych XX wieku, lecz jego dość sztywne ramy narzucające koncepcję świata powodują, że po jakimś czasie trudno stworzyć coś ciekawego i interesującego. Autorzy zaczęli naginać świat stworzony przez Gibsona. Pojawił się np. nurt postcyberpunkowy stworzony przez Neala Stephensona. Jako boczna gałąź cyberpunku pojawił się także steam punk, specyficzna odmiana historii alternatywnej.
Spis treści |
[edytuj] Literatura
Powstało wiele dzieł dziejących się w klimatach cyberpunk'u, najbardziej znanymi są książki Williama Gibsona, który jako pierwszy zapoczątkował cały nurt i fenomen świata rządzonego megakorporacjami, genetycznie modyfikowanych ludzi, oraz hakerów którzy żyją w Cyberprzestrzeni. Pierwsza książka pt. "Neuromancer" opowiada o "kowboju" imieniem Henry Dorset Case, który jest mistrzem w poruszaniu się po Sieci. Gdy okradł swoich dawnych pracodawców, ci wstrzyknęli mu rosyjską mytotoksynę aby nigdy nie mógł wejść do wirtualnego świata. Z pomocą przychodzi mu pewien człowiek o imieniu Armitage, który zmieni jego dotychczasowe życie. "Neuromancer" to pierwszy tom Trylogii Ciągu w skład, którego wchodzą jeszcze "Graf Zero" i "Mona Liza Turbo". Drugą trylogią autorstwa Gibsona jest Trylogia Mostów, na którą składają się książki "Idoru", "Światło Wirtualne" oraz "Wszystkie Jutra".
Neal Stephenson wraz ze swoją książką "Zamieć" (ang. "Snow Crash") przedstawił całkiem inny świat, nie tak sztywno opisany jak u Gibsona, lecz tętniące życiem, podzielone na małe państwa - miasta Los Angeles. W książce dominuje czarny humor, występuje dużo śmiesznych wręcz absurdalnych sytuacji, np. monopol na rozwożenie pizzy przez mafię sycylijską, gdy dowozicielator nie zdąży w 30 minut jej dowieźć - klient dostaje ją za darmo, jednak nigdy tak się nie zdarzyło przez co ludzie zawsze kombinują jakby zdobyć darmowe jedzenie. Metawers to inna nazwa internetu w powieści gdzie ludzie prowadzą swoje drugie życie. Cała sieć tętni życiem, pojawiają się tam gwiazdy muzyki oraz filmu, japońscy biznesmeni, hakerzy, i cała masa innych postaci. Do przedstawienia postaci w Metawersie służą awatary, które mogą być dowolnie modyfikowane. Mogą przedstawiać użytkownika bardzo wiernie, tak jak wygląda w rzeczywistości lub być tanie, czarno - białe, nie pokazujące nawet twarzy. Głównym bohaterem powieści jest Hiro Protagonista - Nippończyk (Stephenson używa tej nazwy specjalnie zastępując tradycyjnego Japończyka, gdyż w języku japońskim Japonia nazywa się Nippon.) doskonały szermierz, haker, oraz rozwoziciel pizzy. Zawsze nosi przy sobie dwa miecze samurajskie, katanę oraz wakizashi. Pewnego dnia pomaga kurierowi zwanym D.U. (nie lubi jak się mówi Daewoo) uciec z tymczasowego więzienia i odwdzięcza się od razu za dowiezienie pizzy na czas, od tej pory zaczynają wspólną przygodą w niebezpiecznym L.A.
[edytuj] Muzyka i Moda
Do muzyki cyberpunkowej przede wszystkim zalicza się takie gatunki jak Jungle, Drum and bass czy Industrial. Utwory są zazwyczaj tworzone komputerowo gdzie dominują ciężkie basy, mocne gitary, ma to oddać specyficzny klimat przeludnionych miast, które tętnią własnym życiem, gdzie każdy człowiek jest jak nic nie znacząca mrówka. Do takiej muzyki możemy zaliczyć również IDM (ang. Intelligent Dance Music) jest ona nieco łagodniejsza i spokojniejsza od wyżej wymienionych gatunków i pasuje bardziej do japońskiego cyberpunka niż amerykańskiego gdyż w nim dominuje mocniejsza i szybsza muzyka. Co ciekawe amerykański zespół Fear Factory uważany jest za zespół który gra cyber-metal. Atari Teenage Riot również miał swój wkład w rozwój muzyki w tych klimatach.
Moda charakteryzuje się dużą różnorodnością. Głównie pokierowana jest pochwałą indywidualności, dlatego nie dziwi zestawienie obcisłego stroju w ciemnym kolorze po jednej stronie z lużnym i jasnym materiałem o połyskujących elementach po drugiej. W cyberpunku wszechobecnym trendem w modzie są elementy nawiązujące do najnowszych technologii oraz cyborgizacji ciała. Z tego względu kieszenie wypchane elektronicznymi gadżetami lub odtwarzacz MP3 przymocowany do paska są na porządku dziennym na równi z (raczej w opowiadaniach lub filmach z tego gatunku niż w rzeczywistości) elektronicznymi implantami zamiast oczu czy wysuwanymi szponami w palcach.
[edytuj] Filmy i Seriale
Najbardziej znanym filmem spod znaku cyberpunk jest Łowca androidów (ang. Blade Runner) w reżyserii Ridleya Scotta na podstawie książki Philipa K. Dicka "Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?". Film jest osadzony w dystopijnej przyszłości gdzie produkowani są Replikanci, ludzkie maszyny, niewolnicy, służący do kolonizowania odległych planet. Po ich krwawym buncie na jednej z planet ich pobyt na Ziemi stał się nielegalny, a każdy oficer który ma pewność, że podejrzany jest Replikantem ma pozwolenie, aby odesłać go na "emeryturę" czyli zwyczajnie może go zabić.
Liczba filmów z tego gatunku, a przynajmniej zawierające jakieś jego elementy znacznie wzrosła po premierze Łowcy Androidów. Kilka dzieł Philipa K. Dicka zostało przeniesionych na srebrny ekran. Krótkie opowiadanie Williama Gibsona pt. "Johnny Mnemonic" również zostało zekranizowane, film nie odniósł większego sukcesu, jednak przedstawił częściowo gibsonowską wizję dystopijnego świata.
Film anime Ghost in the Shell również nawiązuje do estetyki cyberpunk, jednak bardziej postawiono tutaj na wątki filozoficzne. Zwłaszcza odczuwalne jest to w jego drugiej części. Powstały parę lat po filmie kinowym serial (obecnie dwie serie) bardziej skupił się na kryminalnych śledztwach w cyberpunkowym świecie
Kolejnym anime zakorzenionym w cyberpunku jest kultowy Akira autorstwa Katsuhiro Ōtomo. Typowe elementy cyberpunku (korporacje, anarchia, szalejące gangi, bezsilność rządu) rozwinięte zostały o metafizykę.
Film Matrix także zalicza się do nurtu cyberpunk (a raczej post-cyberpunk). Matrix ugruntował również styl i ubiór cyberpunka, czyli długie płaszcze, wysokie buty czy przeciwsłoneczne okulary.
Elementy świata cyberpunkowego obecne są też w trylogii Jamesa Camerona Terminator.
Warty uwagi jest mniej znany serial anime Serial Experiments Lain (w Polsce znany jako Wirtualna Lain). Jest on uważany głównie za film Science-Fiction, jednak wiele osób dostrzega nawiązania do cyberpunka. Jednak i tu przeważa wątek filozoficzny.
[edytuj] Komiksy
Za pierwszy mariaż cyberpunku i komiksu uważa się serię Franka Millera Ronin. Cykl, który zaczął ukazywać się w roku 1983, miał większość cech nie wyodrębnionego wtedy jeszcze gatunku (wśród pasjonatów zdania są podzielone kto był pierwszy - Gibson czy Miller). Autor w futurystycznej scenerii zaprezentował przenikanie się pełnego rozkładu oraz rozwijających się megakorporacji świata, z rzeczywistością cyfrową oraz metafizyczną. Miller niejednokrotnie powracał potem do cyberpunku (chociażby w swoich komiksach o Robocopie).
W nurt cyberpunkowy wpisuje się też wydawana przez prestiżowe wydawnictwo Vertigo (oddział DC Comics) seria Transmetropolitan rysowana przez Daricka Robertsona do scenariuszy Warrena Ellisa. Jej główny bohater, Pająk Jerusalem, jest futurystycznym dziennikarzem. Głównie dzięki cynizmowi oraz bezgranicznej bezczelności jest on w stanie nieustannie kompromitować urzędy i wątpliwe autorytety futurystycznego, korporacyjnego świata.
Z cyberpunkiem zmierzył się też kolejny obok Franka Millera klasyk komiksu - Alan Moore. W swojej serii Top 10 przedstawił losy super-funkcjonariuszy policji z bliskiej przyszłości. Zarówno policjanci jak i otaczający ich świat mają wiele znamion cyberpunku, acz nie tylko - Moore w typowy dla siebie sposób bawi się w tym komiksie konwencjami.
Motywy cyberpunkowe szczególnie rozpowszechnione są w mangach - do klasyki gatunku zaliczają się takie pozycje jak choćby Ghost in the Shell i Akira. Masamune Shirow, poza trzema tomami Ghost in the Shell oraz niezliczonymi odcinkami tej serii w japońskich magazynach jest również autorem cyberpunkowego cyklu Appleseed, dwukrotnie adaptowanego w postaci filmowej. W typowo cyberpunkowym klimacie osadzona też jest seria Hiroki Endo Eden, w której typowa dla gatunku specyfika (motywy postapokaliptyczne, biotechnologia i cybernetyka, wszechmogące korporacje) wymieszana jest z nawiązaniami do biblii. Klasyczną cyberpunkową mangą jest "Battle Angel Alita (GUNNM)" autorstwa Yukito Kishiro. Historia odbywa się w "slumsach przyszłości", gdzie łączenie ludzkiego ciała z maszyną jest czymś powszechnym. Zamiast policji, przestępców łowią łowcy głów, a "prawo" stanowi kierowana przez tajemniczy Zalem "fabryka"...
Swoją cegiełkę do nurtu cyberpunkowego w komiksie dołożyli też Polacy. Robert Adler i Tobiasz Piątkowski są autorami dwóch tomów cyklu Status 7, pierwotnie drukowanego w magazynie Reset. Również w magazynie, tym razem Produkt, debiutował cykl 9mm Clarence'a Weatherspoona (parę odcinków ukazało się później w zinie Tfur).
[edytuj] Gry
Przykładem cyberpunku jest też popularna gra fabularna Cyberpunk 2020 jak również gry komputerowe np:
-Deus Ex - będąca cyberpunkiem w bardzo klasycznym znaczeniu. Świat gry posiada wszystkie elementy będące kanonem tego gatunku, korporacje, implanty (zarówno mechaniczne jak i nanotechnologiczne), tajne rządowe labolatoria, broń energetyczną i przerośniętą międzynarodową sieć komputerową, oraz wszechogarniający chaos informacyjny. Ciekawym zabiegiem jest wykoprzystanie większości najpopularniejszych teorii spiskowych w fabule gry, co jeszcze bardziej potęguje cyberpunkowy klimat (FPP/RPG)
-System Shock 1 oraz 2
-Fallout - w tym przypadku podobnie jak w filmie Matrix jest to post-cyberpunk (gdyż akcja gry dzieje się po wojnie nuklearnej), ciekawostką jest zastosowanie retro-futurystycznej technologii, jednak nadal wpisującej się w kanon gatunku (różnica polega na wizualizacji przedmiotów i środowiska gry, stylizowanej na lata 60 - XX wieku, same ich zastosowanie jest identyczne jak w klasycznych utworach). Pojawiają się implanty (choć wyjątkowo żadkie), zaawansowane komputery, sztuczna inteligencja, broń energetyczna. Jedynym elementem brakującym jest globalna śieć - zniszczona w czasie wojny. Interesującą cechą świata tej gry są liczne, elementy czarnego homoru, ironii, sarkazmu, groteski oraz nawiązania do popkultury. Cyberpunkowym elementem jest również degeneracja społeczeństwa, jednak w tym przypadku jest to związane ze zniszczeniem jakiejkolwiek centralnej władzy światowej i drastycznym spadku wielkości populacji, niż z przeludnieniem. Ważnym elementem jest też anarchia, widoczna w każdym calu. Jest to brudny świat gdzie ludzkie życie znaczy bardzo niewiele, z prostytucją, narkotykami i morderstwami na porządku dziennym.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Night City Limits - portal cyberpunkowy
- CyberPedia - encyklopedia zawierająca dane ze świata Cyberpunk 2020
- Cyberpunk_2020 na Elixirze - Podserwis portalu Elixir na temat gry fabularnej Cyberpunk 2020.
- Netmore PSE - świat cyberpunku i cała cyberkultura
