Centrum Kultury "Dworek Białoprądnicki"
Z Wikipedii
W pięknym dworku na Białym Prądniku znajduje się obecnie Centrum Kultury “Dworek Białoprądnicki”. Tradycje kulturalne tego miejsca sięgają daleko w przeszłość. W latach 1505-1550 Kanclerz Wielki Koronny, biskup krakowski Samuel Maciejowski zbudował tu okazałą letnią rezydencję. Pod względem architektonicznym i funkcjonalnym reprezentowała typ willi włoskiej. W 1549 roku przebywający w Prądniku z wizytą u biskupa Maciejowskiego Augustinius Rotundas napisał w liście do kardynała Hozjusza ”... jestem pod urokiem tajemniczych budowli oraz ich otoczenia...”.
Renesansowa willa tętniła życiem, była miejscem spotkań wielu wybitnych ludzi epoki: dyplomatów, poetów, myślicieli. Znajdowali się wśród nich m.in.: Łukasz Górnicki, Mikołaj Rej z Nagłowic, Stanisław Orzechowski, Jan Kochanowski. To tu właśnie Łukasz Górnicki napisał “Dworzanina Polskiego”, którego akcję umieścił w pałacu i przyległym doń ogrodzie.
“Tuż u Krakowa jest rzeczka Prądnik, nad którą Samuel Maciejowski, biskup krakowski, Kanclerz Koronny, włoskim kstałtem dom piękny zmurować kazał, jako dla wiela inych dobrych przyczyn, tak też dla tego, aby w tak osobnym kraju, jaki jest około Krakowa, miał miejsce, gdzieby postronne ludzi, a wielkich królów posły czcić mógł. Albowiem mając on na sobie wielkie sprawy, dla których w jego domu u wszystkich gmachów drzwi zawżdy otworem stały, snadniej mógł na stronie niż w mieście uczynić temu zadość”. Jan Kochanowski w słowach “O villa celsis aemula curribus” podziwiał rezydencję, jako twór architektonicznie pięknie wykończony i malowniczo położony.
Następne dziesięciolecie (1550-1560) w pałacu na Białym Prądniku upłynęło pod znakiem działalności biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego, który rozbudował willę i uzupełnił jej wnętrze. Był on prawdopodobnie twórcą niewielkiego systemu obronnego w postaci murów kurtynowych z półbasztami. O obronności budowli zachowały się wzmianki w inwentarzu z 1570 roku, gdzie wymienione są 33 działa. W początkach XVII wieku willa uległa poważnemu zniszczeniu, biskup Piotr Gembicki podjął się jej odbudowy. Kilkanaście lat później “potop szwedzki” znów zniszczył rezydencję, a kolejną jej przebudowę prowadził w latach 1665-1669 biskup Andrzej Trzebnicki. Już wtedy dokonano rozbudowy obiektu, a dalsze elementy architektoniczne w stylu późnego baroku zyskał on za sprawą biskupa Kajetana Sołtyka. Twórcą barokowej fazy rozbudowy był architekt Jakub Fontana. Początkowe lata rządów biskupa Kajetana Sołtyka były ostatnim okresem świetności i rozwoju biskupiego zespołu pałacowego na Prądniku Białym. Podczas Konfederacji Barskiej pałac został zniszczony, w roku 1789 dobra biskupie przyłączono do skarbu koronnego, a w rok później oddano w dzierżawę. W 1793 roku Kapituła Krakowska odzyskała Prądnik. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej w tej okolicy gromadziło się wojsko powstańcze. W 1796 roku władze austriackie skonfiskowały posiadłość białoprądnicką na rzecz rządu, a następnie ją wydzierżawiły. Od tego czasu obiekt ulegał ciągłym nie zawsze najszczęśliwszym przebudowom. W pierwszej połowie XIX wieku pałac, zabudowania i urządzenia w jego otoczeniu ulegały systematycznej redukcji. W okresie Księstwa Warszawskiego obszar podworski dzierżawili chłopi. Około połowy XIX wieku nastąpił podział całego terenu posiadłości białoprądnickiej. Dziedziniec wewnętrzny wraz z otoczeniem został podzielony na kilka części, natomiast zespół centralny i przyległy fragment parku pozostał w rękach jednego właściciela: w latach 1861-1900 pani Jasińskiej, później rodziny Jaroszyńskich, Halskich i w drodze dziedziczenia do końca lat pięćdziesiątych Mirockich. Nowa karta dworu na Białym Prądniku rozpoczyna się w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to ówczesne władze postanowiły przejąć bardzo zaniedbany i zniszczony zespół podworski na cele kulturalne.
Histotia Centrum Kultury
Bywali tu Ewa Bem, Grażyna Łobaszewska, Marek Grechuta, Wojciech Młynarski, Kora z Manamem, Grupa Osjan, Krystyna Prońko i Zbigniew Wodecki. Swoją przygodę z teatrem zaczynała Bożena Krzyżanowska, w sali prób regularnie spotykali się i The Willows. W studio nagrań materiał rejestrowali: Jan Kanty Pawluśkiewicz, Alicja Majewska, Czerwone Gitary i Grzegorz Turnau. 30-letnia historia Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki” to wiele znaczących historycznych wydarzeń i obecność znakomitych osobistości.
W pięknym dworku na Białym Prądniku od 30 lat mieści się Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki”. Tradycje kulturalne tego miejsca sięgają jednak o wiele dalej w przeszłość. W połowie XVI wieku Kanclerz Wielki Koronny, biskup krakowski Samuel Maciejowski zbudował tu okazałą letnią rezydencję. Na dworze tym gościło wówczas i potem wiele wybitnych osobistości: Jan Kochanowski (opiewał wierszem sielskie piękno Prądnika i czas młodości spędzony na dworze biskupa Maciejowskiego), Łukasz Górnicki (w willi na Białym Prądniku umieścił akcję „Dworzanina polskiego”), Mikołaj Rej, Tetmajerowie, Wojciech Kossak, swoją pracownię miał tu Jacek Malczewski (tu powstała „Melancholia”, „Błędne Kolo” i „Malarczyk”), malowała Olga Boznańska... Tradycja ustna mówi, że na dworze prądnickim i w pobliskim parku przebywał Tadeusz Kościuszko, miał zatrzymać się w sąsiednim zajeździe, zwanym dziś Zajazdem Kościuszkowskim.
Historia nowsza
Nowa karta dworu na Białym Prądniku rozpoczyna się w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to ówczesne władze postanowiły przejąć bardzo zaniedbany i zniszczony zespół podworski na cele kulturalne. Remont i adaptację dworu z przeznaczeniem na siedzibę Dzielnicowego Domu Kultury (dzisiaj Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki”) rozpoczęto w roku 1973. Na stanowisko pierwszego dyrektora Domu Kultury powołano Annę Chrobak-Kaputową. Kilkunastoosobowy zespół pracowników wprowadził się do własnego obiektu przy ulicy Papierniczej 2 w 1975 roku. Wanda Wolińska, pracownik Dworku, zanotowała w Kronice z 1975 roku: Sprowadziliśmy się do dworku przy ulicy Papierniczej dokładnie 30 kwietnia 1975 roku (...). Budynek główny, zasłonięty jeszcze rusztowaniami, w dalszym ciągu przechodził proces rewaloryzacji, lecz mimo to wydał nam się obiektem wspaniałym, a samo miejsce posiadało pewną dozę tajemniczości, w którą spowija stare budowle legenda i wyobraźnia ludzka. Zaczęło się zwyczajnie, a może nadzwyczajnie – dość, że w jednym miejscu i o jednym czasie spotkali się odpowiedni ludzie. W styczniu 1975 roku pracę w Dworku (wówczas noszącego nazwę Dzielnicowy Dom Kultury Kraków-Krowodrza) podjął Andrzej Radniecki – obecny dyrektor. Jesień, rok 1974, zwiedzam przyszłe miejsce mojej nowej pracy – opowiada Andrzej Radniecki – Kończy się remont oficyn, budynek główny to śpiew przyszłości. Wokół piękny park i kilka parterowych domów. Zadaję sobie pytania: czy ktoś tu przyjdzie? Czy jest szansa, że będzie to obiekt tętniący życiem? Czy potrafimy podołać wyzwaniom? Tych pytań nasuwało się wiele więcej.
Pionierzy jazzu
W Krakowie w latach 70. i 80. tylko w kilku miejscach można było słuchać prawdziwego jazzu. Dworek był jednym z nich. W zabytkowych piwnicach działał Jazz Club Dworek prowadzony przez Antoniego Krupę, Andrzeja Radnieckiego i Wojciecha Chmurowicza. Koncertowali tam wybitni jazzmeni polscy i zagraniczni m.in.: Quartet Janusza Muniaka, Jazz Band Ball Orchestra, The Quartet, Andrzej Zaucha, Jan Ptaszyn Wróblewski, Tomasz Stańko, Osjan, Laboratorium, Bicollection, Krystyna Prońko i inni. Nie obyło się bez dramatycznych zdarzeń. Kwartet Moskiewski dojechał w składzie dwuosobowym z powodów kłopotów na granicy, a na dodatek zakończyli grę w całkowitych ciemnościach i bez nagłośnienia, w związku z częstymi wówczas wahaniami stopnia zasilania – wspomina z uśmiechem Wojciech Chmurowicz. W piwnicach odbywały się również popularne cykle prelekcji „Giganci Jazzu” i „Muzyczny Hyde Park”. Ćwiczyły tu młode grupy jazzowe i rockowe, np. Safjan, Drive, laureaci konkursów Jazz Juniors : Chwila Nieuwagi, Project, Acceptation i „Złotej Tarki”: The Willows. Bywali - The Cooks i Grupa Marka B. oraz legendarny skład Düpą, z którego po śmierci Piotra Marka utworzył się zespół Püdelsi. Przez wiele lat w piwnicach Dworku odbywały się Meetingi Bluesowe, czyli koncerty i recitale, a przede wszystkim wspólne jam-sessions. Inspiratorami wspólnego muzykowania byli m.in.: Paweł Ostafin, Leszek Wójtowicz i Antoni Krupa. W ofercie Dworku od zawsze było także wiele propozycji dla melomanów i miłośników muzyki poważnej. Wielkim powodzeniem cieszył się cykl „Muzyka dawna w Dworku Białoprądnickim” (muzyka poważna - barok i renesans), którego kontynuacją były „Wieczory w Dworku” realizowane wspólnie z Akademią Muzyczną. Dziś raz w miesiącu liczna publiczność przybywa na cykl Spotkania z operą i nie tylko..., prowadzony przez Jana Migałę oraz koncerty muzyki rozrywkowej, poważnej i operowej pod hasłem Muzyczne Czwartki.
Żywe słowo Innym przykładem nowatorskich przedsięwzięć, które nie mają swojego odpowiednika wśród krakowskich ośrodków kultury, jest Scena Teatralna Dzieci i Młodzieży (Teatr Lektur Szkolnych i Scena Dziecięca). W skład pierwszego zespołu Teatr Lektur Szkolnych wchodzili m.in.: Maria Rabczyńska, Maria Górecka, Jerzy Bączek i Bogdan Grzybowicz, potem dołączyli Piotr Skiba, Tomasz Schimscheiner, Agnieszka Wielgosz i wielu innych. Początki Teatru wspomina Maria Rabczyńska, nieformalny szef zespołu: Był listopad 1983 roku. Warunki, jakie zastaliśmy (w Dworku – przyp. red.) były wspaniałe. Była scenka z kurtyną i reflektorami, była maleńka garderoba, miejsce na kostiumy i rekwizyty, no i widownia na około 100 osób. Zależało nam na tym, by nasi widzowie polubili te spotkania. Tak się chyba stało… Historia Teatru Lektur Szkolnych to ponad 3 tysiące spektakli i około 300 tysięcy widzów. Żywą legendą teatralnej historii Dworku jest po dziś dzień Lidia Bank-Wyrobiec – aktorka i instruktor teatralny w jednej osobie. Z młodzieżowym zespołem teatralnym Teatr Poezji i Publicystyki „Obrok” kultywowała przez 14 lat najpiękniejsze tradycje teatru żywego słowa. Uczyła kilka pokoleń szacunku do języka i poprzez teatr ukazywała jego piękno. Wielu znanych krakowskich aktorów zaczynało w „Obroku” swoją przygodę ze sceną, m.in.: Ziuta Zającówna, Dorota Zięciowska, Jacek Milczanowski, Bożena Krzyżanowska, Agnieszka i Tomasz Schimscheiner. Również młodzieżowe Studio Teatralno–Językowe prowadzone m.in. przez Danutę Glondys i Wiesława Danielca zapisało wspaniałą kartę w historii Dworku. Młodzież uczyła się języków obcych poprzez sceniczną realizację tekstów dramatycznych, a przy okazji podróżowała po świecie.
Błędni poeci Od początku istnienia Dworku znajdują tu schronienie artyści wrażliwi na słowo. Dziś w poniedziałkowe wieczory w Piwnicach Dworku miłośnicy słowa pisanego spotykają się w ramach cyklu „Piwnica Literacko-Muzyczna”. Jego korzenie sięgają daleko w przeszłość. W latach 70. istniał Zajazd Błędnych Antoniego Drożdżowskiego, następnie Klub Twórców Zbigniewa Polaka, Romana Michalika i Wiesława Danielca. Wówczas – happeningi, wernisaże, wieczory poezji, koncerty „Meeting on the Białucha River”, „Piekarnia Poetycka” itd. Dziś – wieczory poetyckie, spotkania warsztatowe Formacji Szesnaście, kilkanaście antologii twórców skupionych wokół Piwnicy.
Dworek rodzinom Wielka Majówka z Mamą i Tatą Nieprzerwanie od 1976 roku w Dworku odbywają się zajęcia w Klubie Dziecięcym Muminek, będące na początku wyjątkowo atrakcyjną alternatywą dla przedszkoli państwowych. Od wielu lat wielkim zainteresowaniem cieszą się zajęcia w Studiu Plastycznym, obecnie prowadzone przez Elżbietę Jaros-Wasilewską i Annę Podczaszy.
Artystyczne Lato na Papierniczej Elżbieta Jaros-Wasilewska pracuje także z osobami niepełnosprawnymi. „Terapia przez sztukę” – jej program autorski dla osób upośledzonych umysłowo – prowadzony jest w Dworku od 1993 roku. Moja przygoda ze sztuką niepełnosprawnych dzieci zaczęła się od wystawy malarstwa chłopca z zespołem Dauna, Wojciecha Kunarzewskiego, mojego osiedlowego sąsiada, którego obrazami się zachwyciłam – opowiada Elżbieta Jaros-Wasilewska. W styczniu następnego roku rozpoczęły się regularne zajęcia dla dzieci z zespołem Dauna z ośrodka przy ul. Piekarskiej. Poza spotkaniami w pracowni odbywają się plenery malarskie przy Dworku i wyjazdowe, dzieci spotykają się na warsztatach w grupach integracyjnych, są grupy dla dzieci autystycznych. Elżbieta Wasilewska: Mam tylko nadzieję, że formuła zajęć i ilość uczestników będzie rosnąć. Co roku nasze dzieci biorą udział w wystawie i aukcji charytatywnej, dzięki czemu udaje się choć w części zarobić na materiały plastyczne. W tym roku Studio Plastyczne i „Terapia przez Sztukę” świętuje 10-lecie.
Dworek jest miejscem rodzinnych spotkań, często w dosłownym tego słowa znaczeniu. Celebruje się tutaj imieniny, rocznice ślubów, w pięknej sali Kominkowej młodzi składają sobie małżeńska przysięgę. Spotkania rodzinne mają w Dworku swoją historię. W lutym 1978 roku po raz pierwszy odbyła się impreza według pomysłu Anny Chrobak-Kaputowej „Spotkania rodzinne – impreza dla młodych małżeństw z dziećmi”. Trwały one aż 16 lat, miały bardzo nowatorski charakter, nawet z dzisiejszego punktu widzenia. Przede wszystkim publiczność nie była przypadkowa – uczestników pierwszych spotkań wybrano z pomocą biur ewidencji ludności. W ramach programu rodzice mogli oglądać występy kabaretowe, koncerty, spektakle teatralne, a także porozmawiać ze specjalistami z różnych dziedzin (architekci, psychologowie, lekarze). W tym czasie dzieci brały udział w specjalnie dla nich przygotowanych zabawach. Obecnie rodzinne spotkania przekształciły się w „Bajkowe Niedziele”, czyli spektakle teatralne dla maluchów.
Dziwy i tajemnice Przede wszystkim Centrum Kultury było i jest otwarte dla wszystkich, którzy hcą realizować swoje pasje i rozwijać zainteresowania. Czasami w najdziwniejszych dziedzinach… Do dziś wiele osób wspomina Klub Athanor prowadzony przez Zbigniewa Romańskiego. Klub skupił niezwykle ciekawych ludzi: zarówno wykładowców (byli wśród nich m.in.: Andrzej Szyszko-Bohusz, Mikołaj Brykczyński, Leszek Matela, Piotr Kruk), jak i słuchaczy, reprezentujących różne profesje. „Głównym kierunkiem działań Klubu jest odnowa psychologiczna ludzkiego organizmu oparta na technikach wypracowanych przez Narody Dalekiego Wschodu” - głosi ulotka z 1983 roku. Zachowały się biuletyny zawierające tematy realizowane podczas spotkań klubowych m.in.: „Zgoda na życie”, „Spotkanie z samym sobą”, „Tajemnice parapsychologii”, „Koło życia i śmierci”. Niezapomnianym przeżyciem okazał się także cykl wystaw „Człowiek i jego pasje” (realizowany od 1976 do 1989 roku). Swoje hobby prezentowali miłośnicy kanarków egzotycznych, gadów i płazów, składanych modeli samolotów, świątków itp.
