Vicieuze cirkels van Van Dijk

Professor dr. Kuno van Dijk, hoogleraar psychiatrie te Groningen heeft een model van vicieuze cirkels opgesteld. Dit model biedt de mogelijkheid om meer te begrijpen over het begrip verslaving. Het model kijkt minder naar "de" oorzaak van de verslaving, maar meer naar de factoren die de verslaving in stand neigen te houden. (Zie ook: Wat is een vicieuze cirkel.)

Inhoud

1 Het model van de vicieuze cirkels van verslaving
2 Zie ook

[bewerk] Het model van de vicieuze cirkels van verslaving

Het oorspronkelijke model van Kuno van Dijk bestaat uit vijf cirkels.

[bewerk] 1. De middelste cirkel van de stof (of de handeling)waaraan men verslaafd is.

Daar omheen draaien 2. een lichamelijke, 3. een farmacologische, 4. een psychische en 5. een sociale vicieuze cirkel. Al die cirkels versterken zich zelf, maar ook elkaar zodat de verslaving in stand blijft. Er zijn variaties op dit model in omloop.

[bewerk] 2. De lichamelijke vicieuze cirkel

Als men een verslavende stof gebruikt, dan heeft dat invloed op het menselijk lichaam. De lichamelijke effecten van een verslaving kunnen soms ernstig zijn.

Voorbeeld: Een alcoholist gebruikt al lang veel alcohol zodat hij op een gegeven moment is gaan trillen. Nu neemt hij een borrel om het trillen te verminderen(waarvan hij op den duur natuurlijk nog meer gaat trillen). De remedie voor de lichamelijke klacht “trillen” veroorzaakt op den duur een verergering van de klacht: de lichamelijke vicieuze cirkel.

[bewerk] 3. De farmacologische vicieuze cirkel

De verschijnselen tolerantie, abstinentie en controleverlies zijn onderdelen van deze vicieuze cirkel die ontstaat door de wisselwerking die op gang gebracht wordt tussen enerzijds de chemische eigenschappen van de stof en anderzijds de stofwisseling van de gebruiker. Het lichaam van een verslaafde raakt op den duur gewend een bepaalde niveaus van de verslavende stof die genomen wordt. Het lichaam reageert daar op met bepaalde tegenmaatregelen. Indien de betreffende stof opeens niet meer genomen wordt dan kunnen heftige reacties optreden. Voorbeeld tolerantie: Een heroinegebruiker raakt gewend aan de stof heroine en heeft daarom steeds meer heroine nodig om nog het zelfde effect te bereiken. Voorbeeld abstinentie: Een sigarettenroker is gewend dat er nicotine in zijn bloed zit. Na 20 minuten is de nicotine weer voor een deel verdwenen en krijgt de roker weer zin in een nieuwe sigaret. Voorbeeld controleverlies: Een roker is gestopt met roken maar komt op een feestje in de verleiding. Hij besluit dat 1 sigaret geen kwaad kan. Op het eind van het feestje heeft hij er echter 10 gerookt en de volgende dag wordt er weer een pakje gekocht.

[bewerk] 4. De psychische cirkel

Deze bestaat eigenlijk uit twee cirkels: de psychiatrische- en de psychologische cirkel.

De psychiatrische cirkel

Sommige stoffen (psychotrope stoffen) kunnen psychiatrische klachten veroorzaken, terwijl tegelijkertijd sommige psychiatrische klachten soms aanzetten of gevoelig maken voor het gebruik van die psychotrope stoffen. Er is een wisselwerking. Op een gegeven moment zijn echter oorzaak en gevolg niet meer duidelijk en soms zelfs niet meer relevant. De zogenaamde oplossing is onderdeel van het probleem geworden. Voorbeeld: Alcohol kan angststoornissen,depressies en psychotische verschijnselen veroorzaken, opiaten en tranquillizers depressies en cocaïne angststoornissen. Een ernstig depressieve patiënt grijpt naar de alcohol (hetgeen op korte termijn lijkt te helpen), maar wordt op den duur ook nog erg achterdochtig en ontwikkelt psychotische verschijnselen. Hij denkt dat al het bier vergiftigd is en gaat daarom over op de jenever. De depressie is echter niet verdwenen. En zo blijft hij aan de gang. Hoe meer alcohol, hoe depressiever en hoe verder van de werkelijkheid met als gevolg weer meer alcohol.

De psychologische cirkel

Elk mens wil zich waardevol voelen. Het betreft zaken als zelfbeeld, ideaal-ik, schuld en schaamte. Een verslaving tast het zelfbeeld aan, zo wil je eigenlijk niet zijn. Het gevolg is schuldgevoelens en schaamte. Voorbeeld: Niemand wil eigenlijk erkennen dat hij alcoholist is. Dat is nou niet je ideale ik. Dat zou een negatief zelfbeeld opleveren. Om er maar niet over na te hoeven denken is het dan gemakkelijker om een borrel te nemen. Dan voel je je niet (meer) zo waardeloos. Na het uitwerken van de alcohol voel je je schuldig. Je hebt het weer gedaan! Om aan die gedachten te ontsnappen neem je maar weer gauw een borrel. Ook schaam je je dood. Ook daarvoor lijkt dan een borrel de remedie. Hoe vaker er gedronken wordt des te vaker dit soort krenkingen optreden.

[bewerk] 5. De sociale cirkel

Ieder mens heeft behoefte om door anderen geaccepteerd en gewaardeerd te worden. Verslaving brengt echter sociale problemen met zich mee: financieel, problemen met justitie, ruzie met vrienden en familie, te laat komen op het werk, intrekking van het rijbewijs, enz.

De verslaving zorgt er dus voor dat de sociale contacten veranderen, meestal in negatieve zin. De alcoholist handhaaft zich in de kroeg maar niet meer op zijn werk. De junk “ligt lekker” in de scène, maar niet op straat. De alcoholist moet op familiebezoek met de bus terwijl iedereen met de auto komt, enzovoort.

De verslaafde wordt geaccepteerd in de kringen waar het gebruik plaatsvindt, daarbuiten wordt hij geweerd. Het wordt zo steeds moeilijker om zich aan het verslavingswereldje te ontworstelen. Je moet met je verkeerde vrienden breken. Die wisselwerking houdt de sociale vicieuze cirkel aan de gang.