Trekzak
Een trekzak, (trek)harmonica of diatonische accordeon is een muziekinstrument verwant aan de accordeon. Het is gebaseerd op het principe van de doorslaande tong (in plaats van een opslaand of dichtslaand riet, zoals bij de rietinstrumenten).
Het instrument bestaat uit twee kasten met tongplaten. Deze zijn met elkaar verbonden door een blaasbalg die met beide handen uitgetrokken en ingeduwd kan worden. Beide handen openen ventielen naar de tongen door middel van knoppen. Met de rechterhand worden melodietonen gespeeld, met de linker begeleidingsakkoorden evenals bij een accordeon.
Er zijn verschillende soorten trekzakken: één-, twee- en drie-rijers. Op de oudste vormen was er maar één rij knoppen voor de rechterhand, waarmee men een diatonische toonladder ten gehore kon brengen. Het instrument is net als de concertina en de bandoneon wisseltonig, dwz dat bij duwen en trekken dezelfde knop een andere toon produceert (meestal een secunde verschillend; bij een accordeon is dat niet zo).
Een trekzak is behalve wisseltonig, doorgaans ook diatonisch, dwz dat niet alle 12 de mogelijke tonen van een octaaf aanwezig zijn, maar alleen de noten van de toonladder. Een 1-rijer in C speelt zodoende de toonladder van c:
- c - - d - - e - f - - g - - a - - b - c
De (chromatische) c#, d#, f#, g# en a# ontbreken; hierdoor is het niet mogelijk op een éénrijer trekzak in C willekeurige melodieën te spelen, alleen melodieën die gebruikmaken van de toonladder van C zijn bruikbaar.
De trekzak werd in het midden van de 19e eeuw een populair instrument in de Vlaamse en Nederlandse volksmuziek, en mag zich sinds de jaren 1970-80 in een beperkte kring van de beoefenaren van de volksmuziek weer in een ruime belangstelling verheugen. Ook in de Ierse volksmuziek wordt het instrument veel bespeeld. In Nederland is de trekzak vooral populair in de noordelijke (Groningen, Friesland) en oostelijke (Achterhoek) provincies. In Brabant en Limburg wordt op de Steierische trekzak vooral Duitse en Oostenrijkse volksmuziek gespeeld.
[bewerk] Sociaal gebeuren
Opmerkelijk is ook het sociale decorum rond de trekharmonica. Er zijn regelmatig workshopdagen die verder gaan dan alleen het leren spelen. Trek er es Uut in Nijmegen is de bekendste: jaarlijks rond Hemelvaartsdag kamperen curusisten op het sportveld van een middelbare school. Overdag krijgen ze les van binnen- en buitenlandse muzikanten. Het is een evenement voor het hele gezin: kinderen kunnen bijvoorbeeld les krijgen in aparte groepen.
Ook vinden met name in de zomermaanden harmonicadagen plaats. Rustieke oorden zoals historische boerenerven in het Oosten van het land vormen dan het decor van grote groepen al dan niet samen spelende harmonicaliefhebbers.
