Shintoïsme
Shinto of Shintoïsme (神道) is de oorspronkelijke religie van Japan. Het woord is een combinatie van twee Chinese woorden (神道) en betekent "de weg der goden".
In Shinto worden zogeheten Kami oftewel natuurgeesten aanbeden. Sommige kami zijn plaatselijk, dat wil zeggen de geesten die bij een bepaalde plek horen, terwijl anderen vereenzelvigd worden met grotere objecten en verschijnselen in de natuur. Amaterasu, bijvoorbeeld, is de Zonnegodin.
Shinto is een van de moeilijkst te classificeren religies. Het is aan de ene kant een sterk ontwikkelde natuurgodsdienst (animisme), die diep verankerd is in de Japanse maatschappij. Maar het is ook een ideologie die nog niet zo lang geleden gebruikt werd om het toenmalige Japanse militarisme te rechtvaardigen. Vanaf 1868 tot vlak na de Tweede Wereldoorlog was Shinto de staatsgodsdienst. Tevens heeft Shinto ook heden ten dage nog een sterke invloed op de zogeheten "Nieuwe religies" in het naoorlogse Japan. Ten slotte is er altijd veel wederzijdse beïnvloeding geweest tussen Shinto en het boeddhisme.
Het eerste wat opvalt aan Shinto is de grote liefde en eerbied voor de natuur. Een waterval, de maan of slechts een apart gevormde steen kunnen voor een kami gehouden worden. Hetzelfde geldt voor charismatische personen en voor meer abstracte verschijnselen zoals groei en vruchtbaarheid. Geleidelijk aan werden de oorspronkelijk natuurgodsdienstige aspecten van Shinto minder duidelijk en namen de kami meer antropomorfische (mensvormige) vormen aan, met daaraan gekoppeld vele mythen. De kami zijn echter geen transcendente godheden in de Westerse zin van het woord; hoewel goddelijk bewonen zij dezelfde wereld als wij.
Kami worden vooral vereerd in openbare heiligdommen, maar ook wel in kleine privé-heiligdommen, die soms slechts bestaan uit een hoge plank met enkele rituele objecten. Sommige van deze heiligdommen oftewel jinja zijn grote structuren, maar de meeste zijn kleine gebouwen in de karakteristieke Japanse stijl. In vergelijking tot bijvoorbeeld het christendom met zijn imposante kathedralen, met dure materialen, zijn jinja vaak erg eenvoudige houten gebouwen. Het gaat ook niet zozeer om het gebouw, dat eigenlijk vooral een bepaalde plaats aangeeft. Jinja zijn meestal gebouwd op een verhoging en sommige zijn dan ook niet erg eenvoudig te bereiken. Meestal wordt de toegang tot het terrein gemarkeerd door een typische Japanse torii-poort, die bestaat uit twee palen met daarbovenop twee dwarsbalken. Het geheel is vaak vermiljoen (rood) geschilderd. Er zijn heden ten dage meer dan 100.000 van deze heiligdommen in gebruik, elk bemand door enkele Shinto-priesters.
Kami worden betrokken bij belangrijke gebeurtenissen zoals huwelijken, toelating tot de universiteit en het neerzetten van gebouwen. Ook wordt er vaak gebeden om aardse zaken, zoals een kind, een promotie of een gelukkiger leven. Tijdens begrafenissen daarentegen zijn, net als in China, vooral de meer boeddhistische aspecten belangrijk. De aanbidding van de kami verhevigt gedurende de vele Shinto-festivals. De meest aanbeden kami is de al genoemde zonnegodin Amaterasu, wier belangrijkste heiligdom in Ise staat. In dit en de vele andere aan haar gewijde heiligdommen wordt ze vaak gesymboliseerd door een spiegel, maar het binnenste van de jinja kan ook leeg zijn.
Tot vlak na de Tweede Wereldoorlog geloofde men dat de keizer afstamde van Amaterasu, en daarom zelf een kami was, namelijk een ikigami, een "levende kami". Militaire leiders (Shogun) hadden weliswaar vaak een groot deel van de macht in handen, maar de keizer werd altijd als de echte heerser gezien, al was het maar in naam.
Keizer Hirohito deed in 1946 onder druk van de Amerikanen afstand van deze goddelijke status, maar desondanks blijft de keizerlijke familie sterk betrokken bij de Shinto-rituelen die de eenheid van Japan symboliseren.
Reinigingsrituelen vormen een cruciaal onderdeel van Shinto. Deze dienen bijvoorbeeld om een kami wiens heiligdom verplaatst moet worden gunstiger te stemmen. Een meer persoonlijk reinigingsritueel is het waterritueel, dat bijvoorbeeld gehouden wordt onder een waterval of in zee. Een derde vorm is vermijding, oftewel een taboe. Vrouwen mochten bijvoorbeeld tot 1868 de berg Fuji niet beklimmen. Deze vorm is geleidelijk minder belangrijk geworden, maar nog steeds gaat een religieuze Japanner die recentelijk iemand verloren heeft niet naar een bruiloft. Door veel Japanners wordt Shinto niet of niet alleen gezien als een religie, iets wat bediscussieerd en door feiten weerlegd kan worden, maar als iets wat bij de Japanse manier van leven en tradities hoort.
De invloed van Shinto op de Japanse cultuur kan nauwelijks worden overschat. Hoewel het zeer moeilijk is om de precieze invloed van het boeddhisme te onderscheiden is het duidelijk dat Shinto's nadruk op de natuur ten grondslag ligt aan bloemschikken (ikebana), de Japanse architectuur en tuinontwerp. In sumo-worstelen is de invloed nog duidelijker: voor een gevecht moeten vele rituelen uitgevoerd worden, waaronder het strooien van zout om de arena te reinigen.
Ook de Japanse animatiefilm Spirited Away (ook in het Westen te zien en te verkrijgen) bevat elementen uit het shintoïsme. Het geeft echter geen volledig of representatief beeld. De betrekkelijkheid van de religie in een film als Spirited Away komt aan het licht als we bedenken wat er gebeurt als op Japanse scholen de Europese cultuur bestudeerd mag worden aan de hand van de strips van Asterix.
Zie ook: Japanse mythologie, Lijst van religies
