Hartmassage
Dit artikel zou samengevoegd moeten worden met reanimatie, of er dient een duidelijker afbakening tussen beide artikelen te worden gemaakt (Overleg).
Hartmassage is het uitvoeren van handelingen op een patiënt met een circulatiestilstand om het bloed weer te laten circuleren. Als de circulatiestilstand niet wordt behandeld zal de hersendood binnen enkele minuten intreden. In de praktijk komt dit neer op het ritmisch (ca 60-100 x per minuut) krachtig drukken op de borstkas waardoor er een negatieve druk wordt opgebouwd in de thorax met als gevolg dat de grote vaten bloed aanzuigen. In het verleden dacht men dat het hart enigszins werd leeggedrukt en er een zekere bloedstroming op gang kwam. Tijdens operaties waarbij de thorax is geopend kan het hart zelf met de hand worden beetgepakt en worden ingeknepen wat een veel betere pompwerking geeft maar wat buiten de operatiekamer natuurlijk niet uitvoerbaar is. Het doel van hartmassage is tijd te winnen tot door gekwalificeerde en geoutilleerde hulpverleners gepoogd kan worden de circulatie meer blijvend te herstellen (meestal door externe elektrische defibrillatie). Of dit mogelijk is hangt sterk af van het onderliggende probleem. In de praktijk lukt het (veel) vaker niet dan wel.
Het exacte mechanisme waardoor hartmassage werkt is niet volledig begrepen - directe compressie van de hartkamers tussen het sternum en de ruggengraat speelt een rol maar ook de drukschommelingen in de borstholte als geheel, in samenwerking met kleppen in de grote aders en in het hart. Er zijn ook succesvolle technieken beschreven waarbij een grote zuiger op de borstkas wordt geplaatst die behalve druk ook aan de borstkaswand kan trekken.
Het is heel belangrijk alleen te masseren als er inderdaad een hartstilstand bestaat. Iemand met een echte hartstilstand raakt binnen enkele (ca 10) seconden bewusteloos en iemand die nog reageert na die tijd heeft dus nooit een hartstilstand. Ook epileptische aanvallen worden onterecht wel eens voor een hartstilstand aangezien maar hartmassage is hierbij niet nodig en kan gevaarlijk zijn. De hartslag kan worden gevoeld aan de pols maar de halsslagader is aanzienlijk betrouwbaarder.
Om een effectieve hartmassage toe te dienen moet krachtig worden gemasseerd. De patiënt moet op een harde ondergrond liggen (plank of vloer, geen matras) en het borstbeen moet (bij een volwassene) 3-4 cm worden ingedrukt. Dit geeft vooral bij ouderen (de meest voorkomende kandidaten voor hartmassage) een gerede kans op breuk van 1 of meer ribben, vooral als de masserende hand niet helemaal goed geplaatst wordt. De massage moet met beide handen (muis van de hand geplaatst op de handrug van de andere) worden verricht en worden ondersteund door het lichaamsgewicht van de hulpverlener. Zelfs dan is het zwaar werk dat velen niet langer dan een paar minuten goed volhouden. Hartmassage op een acteur op televisie of in de film kan om deze reden nooit een goed beeld geven van het werkelijke proces.
Het is met het oog op letsel door de hartmassage gevaarlijk om hartmassage te oefenen of te demonstreren op een levende proefpersoon die geen hartstilstand heeft!
Hartmassage kan, samen met andere reanimatietechnieken, worden geleerd in cursussen die geregeld overal in het land worden gegeven. In deze cursussen wordt gewerkt volgens zeer welomschreven protocollen die tot stand komen in een internationale consensus. De protocollen zijn een compromis tussen
- wat naar de huidige stand van wetenschap het beste is voor de patiënt,
- wat men van een toevallige omstander die geen arts is kan verlangen aan kennis en diagnostische vaardigheden, en
- wat statistisch de meest waarschijnlijke diagnose is bij een bewusteloze, polsloze en/of niet ademende patiënt.
Zie ook: reanimatieprotocol
