De procedure

De procedure is een boek van Harry Mulisch uit 1998, uitgegeven door De Bezige Bij.^[1]

Inhoud

1 Het thema.
2 De plot.
3 Samenvatting.
4 Waardering.
5 Voetnoten

[bewerk] Het thema.

Het boek gaat over de procedure van het scheppen van leven. De structuur van het boek lijkt behoorlijk ingewikkeld, maar is ondanks de strakke bouw interessant. Voor Mulisch zijn alle verschijnselen door een ondergronds netwerk van verstrengelingen met elkaar verbonden. Deze roman is een arabesk van gedachten en fantasieën die in elkaar grijpen bij de behandeling van dit thema. Dan heb je natuurlijk een persoon nodig die om dat leven te scheppen aan het werk moet: Werker.

[bewerk] De plot.

Het boek is verdeeld in drie “Akten” die in "stukken" uiteenvallen die doorgeteld worden. Het zijn er ten slotte twaalf, wat niet zonder betekenis is, als je 12 als een volmaakt getal wilt beschouwen. Het zou mooi zijn als die twaalf stukken gelijk verdeeld waren over de drie Akten. Maar dat zou al te mooi zijn. Akte A bestaat uit vier stukken: samen zijn ze een inleiding en voorspel. Voor Akte C heeft Mulisch vijf stukken nodig. Vier stukken: Avond, Nacht, Ochtend en Middag vormen de klassieke tijd van 24 uur, waarin een handeling afgewerkt behoort te zijn. Het vijfde stuk geeft dan de ontknoping van de detective. Er blijven zo voor Akte C drie stukken. In Akte A wordt Werker gemaakt. In Akte B vertelt hij over zijn leven en zijn grote succes, de "Eobiont", het eerstelingetje van kunstmatig leven. In Akte C wordt de rekening opgemaakt.

[bewerk] Samenvatting.

Akte A Het Spreken.

Het boek begint met overwegingen over Genesis en Sefir Jetsirah, een hebreeuws geheim traktaat en JHVH, Jahwe zelf. Het verhaal dat beloofd wordt laat op zich wachten, maar na ook nog “additionele overwegingen” die over het structureren van kunstwerk gaan, word je verrast door een machtig mooi verhaal over rabbi Löw die een Golem voor keizer Rudolf II creëert. Er staat een treffende ( licht anachronische) sfeertekening van het hof van Rudolf II in dit stuk. Tycho Brahe en Johannes Kepler helpen rabbi Löw een houding te vinden aan Rudolf's tafel. Uiteindelijk moet rabbi Löw zijn schepsel vernietigen en opbergen op de zolder van de Altneuschul in Praag.

Akte B De Zegsman.

"Briefroman". Victor Werker, hoofdpersoon in het eigenlijke verhaal, is aan het eind van Akte B eindelijk geboren. Aan zijn doodgeboren dochter legt hij in brieven zijn leven uit en hoe het hem lukte de “Eobiont”, een biochemisch gewrocht te construeren. Die brieven worden telkens naar zijn ex-vrouw gestuurd, de moeder van dat doodgeboren kind. Hij was vol goede bedoelingen, maar laf toen zijn vrouw van hun dochter, al in de schoot gestorven, moest bevallen. Hij heeft vanwege al zijn werken de essentie van het leven gemist ofschoon het hem gelukt is de procedure te ontdekken om leven te construeren en de "Eobiont" te produceren door stukjes DNA aaneen te rijgen! Moeilijke brok literatuur, overigens: hoe de dubbele helix er uit ziet! Zijn medewerker Brock voelt zich gepasseerd, als Victor Werker voor die "Eobiont" de Nobelprijs krijgt. Wat belangrijk is voor het einde van het verhaal.

Akte C Het Gesprek.

Het gaat over de praktijk van het leven, de dingen waarmee je geconfronteerd wordt in een gesprek. Verder had het ook gesprekken kunnen heten, want er zitten heel wat gesprekken in, de telefonades, gefantaseerde en werkelijke, meegeteld. Het boek eindigt als een soort detective met een angstig door Amsterdam lopende, opgejaagde hoofdpersoon. Die persoon wordt ten slotte het lijk, waarmee normaal een detective begint.

[bewerk] Waardering.

Altneuschul.

Alles wat er over het ontstaan van het leven geweten en gefantaseerd wordt, is in deze roman bijeen te vinden. De vele wetenschappers die als bijfiguren genoemd worden blijken allemaal te bestaan. Locaties zoals de Altneuschul in Praag, het Lido van Venetië of de omgebouwde neogotische basiliek in Amsterdam, waar Victor Werker een appartement heeft, scheppen een spannende sfeer. Zou het produceren van een Eobiont net zo mis gaan als het maken van de Golem? Behoort de Eobiont net zo tot het rijk van de fantasie als de Golem? Fascinerend boek in niet gemakkelijke vorm.