Burn-out
| Burn-out | |
| ICD-10 | Z73.0 |
Burn-out is een psychologische term voor het gevoel opgebrand te zijn, geen energie of motivatie meer vinden voor de bezigheden op het werk. De term burn-out werd begin jaren '70 voor het eerst gebruikt door de Amerikaanse psychotherapeuten Herbert Freudenberger en Christina Maslach. De opvatting van de laatste is inmiddels dominant geworden. Burn-out bestaat in haar opvatting uit drie, min of meer samenhangende verschijnselen: uitputting (een gevoel van extreme vermoeidheid), cynisme (afstand hebben van het werk, dan wel de mensen met wie men werkt), en verminderde persoonlijke bekwaamheid (het gevoel dat men minder goed presteert dan in het verleden het geval was, ook wel verminderd werkgerelateerd zelfvertrouwen). Deze opvatting ligt tegenwoordig (2006) onder vuur. Het verminderde gevoel van zelfvertrouwen lijkt geen centraal onderdeel van het burn-out-syndroom te zijn; terwijl een aantal wetenschappers burn-out als een vorm van depressie, dan wel gewone -- zij het extreme -- vermoeidheid ziet (en dus niet als een op zichzelf staand begrip).
Verondersteld wordt wel dat een burn-out kan ontstaan na een teveel aan stress op het werk, vooral bij mensen die enige vorm van creativiteit in zijn ruimste begrip aan de dag moeten leggen. Het voortdurend nieuwe input moeten geven leidt sneller tot uitputting bij mensen met een idealistische instelling aangezien de confrontatie met de werkelijkheid juist voor deze mensen vaak nogal tegenvalt.
Vaak wordt gesteld dat een burn-out niet verward dient te worden met overspannenheid of een depressie. Ze zouden alleen min of meer dezelfde symptomen hebben, maar (vaak) een andere oorzaak hebben en zouden dientengevolge ook anders behandeld dienen te worden. Deze opvatting staat tegenwoordig onder druk; de verschillen tussen deze psychische problemen lijken aanzienlijk kleiner dan de overeenkomsten. Traditioneel werd burn-out "behandeld" door de persoon in kwestie (vaak langdurig) thuis te laten zitten, maar dat leidde ertoe dat deze personen nauwelijks meer aan het werk kwamen. Tegenwoordig zijn kortdurende behandelingen (bestaande uit bijvoorbeeld twaalf wekelijkse sessies, waarbij werknemers zo snel mogelijk -- vaak al na enkele weken -- weer deels aan het werk gaan) aanzienlijk populairder en, naar het zich laat aanzien, ook aanzienlijk effectiever.
Inhoud |
[bewerk] Risicogroepen
Niet alle beroepsbeoefenaars hebben een gelijke kans om opgebrand te raken. Softwareontwikkelaars schijnen bijvoorbeeld vaker een burn-out te hebben dan veel andere beroepsgroepen. Een bekend voorbeeld hiervan is de zogenaamde Death march (dodenmars). Hiermee wordt een project bedoeld dat maar door blijft gaan, maar gedoemd is te mislukken. Een death march ontstaat meestal door onrealistische of te optimistische verwachtingen. Andere traditioneel "burn-out-gevoelige" beroepsgroepen zijn de zorg, het onderwijs en de journalistiek. Traditioneel zouden oudere werknemers vaker opgebrand zijn dan jongeren, maar dat is vermoedelijk vooral te wijten aan het feit dat burn-out vroeger een grond was voor een WAO-uitkering. Door oudere, vermoeide en klagende werknemers "burn-out" te verklaren, konden werkgevers de betreffende werknemers op kosten van de staat de periode tot de vervroegde uittreding (VUT) laten overbruggen (momenteel is burn-out geen grond voor een WAO-uitkering meer). Ook zouden vrouwen eerder opgebrand zijn dan mannen, maar dat heeft te maken met het feit dat vrouwen vaak in risicoberoepen als de zorg en het onderwijs werkzaam zijn. Kortom, het is niet gemakkelijk om algemene risicogroepen te onderscheiden.
[bewerk] Meting van burn-out
Of mensen aan burn-out lijden wordt vaak vastgesteld met gevalideerde psychologische instrumenten, met name de door Maslach et al. ontwikkelde Maslach Burnout Inventory. Deze bevat ongeveer 20 vragen die betrekking hebben op de drie door haar onderscheiden dimensies van burn-out. Er zijn verschillende versies van dit instrument in omloop; één speciaal voor onderwijsgevenden, één voor "contactuele" beroepen (dwz beroepen waarin uitvoerders met mensen werken, bijvoorbeeld de zorg), en één algemene versie (voor alle andere beroepen). De uit deze vragenlijst resulterende scores worden vergeleken met die van allerlei normgroepen (bestaande uit de scores van mensen die de lijst eerder hebben ingevuld). Op die manier kan worden vastgesteld of de scores van een bepaalde persoon opvallend hoog (of laag) zijn ten opzichte van deze normgroep. Gewoonlijk wordt ervan uitgegaan dat een score in de bovenste 25% (ten opzichte van de normgroep) een mogelijke burn-out indiceert; een score in de bovenste 5% zou indicatief zijn voor een échte burn-out. Wat overigens niet méér betekent dan dat men aangeeft erg moe te zijn, cynisch staat tegenover het werk, en denkt minder goed te presteren dan vroeger. Naast de Maslach Burnout Inventory zijn diverse andere vragenlijsten in omloop, die gewoonlijk één van de drie door Maslach onderscheiden dimensies in iets andere bewoordingen meten.
[bewerk] De cijfers
Twaalf procent van de huisartsbezoeken hebben te maken met stressklachten (overigens lang niet alleen burn-out). Verder komen 30.000 mensen per jaar door psychische klachten in de WAO, waarvan 9000 (30%) door stress en overbelasting veroorzaakt wordt. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft 10% van de Nederlandse beroepsbevolking last van burn-out-verschijnselen. Grappig genoeg zijn vooral huisartsen vatbaar voor burn-out; volgens een artikel in het vaktijdschrift Gedrag & Gezondheid zou zo'n 41% van hen serieuze burn-outverschijnselen vertonen. Wellicht verklaart dat waarom uw huisarts uw klachten zo weinig serieus lijkt te nemen! Overigens lijkt burn-out sinds de economische crisis van 2001 duidelijk minder voor te komen; wellicht dat werknemers in tijden van economische malaise vooral blij zijn dat ze (nog) een baan hebben, zelfs al worden ze er behoorlijk moe van. Een andere mogelijkheid is dat de opdrachtenportefeuille in de profit-sector sinds de crisis verminderd is en daarmee samenhangend de werk- en prestatiedruk. Echter, ook in de not-for-profit sector zijn werkdruk en burn-out afgenomen, wat deze verklaring deels ondergraaft.
[bewerk] Oorzaken van burn-out
Hoewel er de laatste tien-vijftien jaar veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de oorzaken van burn-out, kunnen we eigenlijk nog weinig zeggen over de oorzaken ervan. Voor zover burn-out opgevat kan worden als een vorm van extreme vermoeidheid (de dominante opvatting, zie hierboven), lijkt een chronisch teveel aan inspanning (bijvoorbeeld te hard werken) in combinatie met een tekort aan herstel een belangrijke risicofactor. Daarnaast zijn persoonlijkheidstrekken als overdreven plichtsgetrouwheid, perfectionisme en werkverslaving relatief belangrijke risicofactoren. Deze zijn immers vaak weer oorzakelijke factoren voor hard werken. Overigens is het zeker niet zo dat iedereen die hard werkt een groot risico op burn-out loopt; de combinatie van hard werken, weinig herstel en het weinig plezier hebben in het werk lijkt daarentegen duidelijk risicovoller te zijn. Niet uitgesloten mag worden, dat biochemische factoren van invloed zijn bij het ontstaan van burn-out. Met name stoornissen in de neurotransmitters (waarbij een verlaagd serotonineniveau een rol kan spelen) van de hersenen zijn mogelijk van belang.
[bewerk] Behandeling van burn-out
Burn-out wordt tegenwoordig succesvol behandeld door middel van kortdurende (12-15 wekelijkse sessies) therapie. Tijdens die therapie wordt nagegaan welke factoren hebben bijgedragen aan het ontstaan van een burn-out; bijvoorbeeld het hebben van zogenaamde "disfunctionele gedachten" ("als ik niet hard werk vindt niemand me aardig/competent/krijg ik nooit een promotie/word ik ontslagen") wordt aangepakt. Daarnaast worden risicofactoren op het werk geïnventariseerd (bijvoorbeeld te hard moeten werken, teveel overwerken, moeten werken in een onprettige werksfeer, enzovoort) en, waar mogelijk, aangepakt. Bovendien wordt ernaar gestreefd om de cliënt zo snel mogelijk weer aan het werk te laten gaan, liefst al tijdens het behandelingsproces. Behandeling door de cliënt een aantal maanden thuis te laten zitten om "weer bij te komen" (wat enkele jaren geleden vaak voorkwam) blijkt in de praktijk uitermate ineffectief en leidde vaak tot volledige arbeidsongeschiktheid (tegenwoordig is burn-out overigens geen grond meer voor arbeidsongeschiktheid). In de praktijk blijkt een burn-out vaak gevolgd te worden door een carrièreomslag; voor veel ex-cliënten blijkt hun burn-out reden te zijn te reflecteren op hetgeen ze écht willen. Vaak is dat iets anders dan de baan die ze voorheen hadden.
[bewerk] Bekende Nederlanders
Bekende Nederlanders die er openlijk voor uitkwamen dat ze een burn-out hadden:
