Bruno Latour

Bruno Latour (Geboren in 1947 te Beaune, Frankrijk) is een socioloog en filosoof. Hij houdt zich voornamelijk bezig met wetenschaps- en technieksociologie. Hij is de bedenker van de aktornetwerktheorie en de wetenschapsantropologie.

[bewerk] Wetenschapsantropologie

Wetenschapsantropologie is de studie van de ontwikkeling van wetenschappelijke praktijken en controversen vanuit een besef dat wetenschap en maatschappij daarbij nauw verweven zijn. Latour wil de talloze verbindingslijnen tussen wetenschap en maatschappij ontrafelen en met name de maatschappelijke machtspositie van het laboratorium analyseren.

Om inzicht te krijgen in het werk dat wetenschappers doen, wordt ter plaatse en met een agnostische houding ten aanzien van de inhoud, cultureel-antropologisch veldwerk én controverse-onderzoek gekoppeld.

Agnosticisme ten aanzien van de inhoud van wetenschap is de enige manier om grensgevechten rond de afbakening van het wetenschappelijk domein te observeren, zonder daarin zelf betrokken te worden. Bij de verklaring van het verloop van controversen dient men geen beroep te doen op de latere uitkomsten ervan.

Methodologische voorschriften voor wetenschapsantropologisch onderzoek:

Vertrouwd raken met wetenschappelijke praktijken of controversen;
Vooroordelen over wat daar gebreurt en wat kennis is zo veel mogelijk thuis laten;
Sceptisch staan tegenover verklaringen voor wetenschappelijk succes of falen die uit hun context zijn losgeweekt;
Wetenschap in wording te bestuderen en deze fase niet verwarren met haar resultaat.

Wetenschap onderscheidt zich volgens Latour niet van andere menselijke bezigheden door de logica, maar door haar 'associologica': haar vermogen de bestaande orde te transformeren door nieuwe verbanden te leggen. Latour gebruikt een semiotische benadering van teksten waarin de betekenis opgevat als een relationeel effect.

Semiotiek wordt door de actornetwerktheorie op een non-linguïstische manier gebruikt om vanuit een agnostisch beginpunt de productie van verschillende betekenissen in het proces van netwerkbouw te beschrijven. Latour brengt hierdoor allerlei heterogeen materiaal (actanten) met elkaar in relatie.

Translatie houdt in dat een andere positionering van een element (teken) ten opzichte van zijn context gepaard gaat met een verschuiving in de betekenis die aan dat element wordt gehecht. Translatie heeft een tweeledige betekenis:

meetkundige verplaatsing
linguïstisch door middel van vertaling.

De wetenschapsonderzoeker kan met behulp van het begrip teksten analyseren als een netwerk van uitspraken die in een semiotische relatie tot elkaar staan.

Het translatiemodel beschrijft volgens Latour het proces van wetenschap in wording.

De onoverzichtelijke brij teksten waarmee een wetenschapsonderzoeker werd geconfronteerd kan nu worden voorgesteld als een netwerk dat het niveau van de individuele teksten doorsnijdt.

Positieve en negatieve modaliteiten: tegengestelde translatiemechanismen waarmee een uitspraak respectievelijk als objectief feit wordt gekwalificeerd door het van zijn ontstaansgeschiedenis te zuiveren, dan wel als artefact door het aan zijn subjectieve, plaats- en tijdgebonden oorsprong te koppelen. Wanneer een ontstaansgeschiedenis helemaal is verdwenen zeggen we dat een bewering black box is geworden. Iedere bijdragen aan het wetenschappelijk debat wijzigt de status van de oorspronkelijke uitspraak. Het lot van een uitspraak ligt in de handen van diegenen die hem doorgeven. Een uitspraak dwingt instemming af door te leunen op de overtuigingskracht van anderen.

Translatiemechanisme: de auteur als plaatsvervanger en woordvoerder van velen. Overtuigingskracht van teksten wordt versterkt door vele krachten op één lijn te brengen. Paradox: hoe méér teksten de voorgestelde associatie overnemen en deze, in een streven om eigen calims te funderen, positief bekrachtigen, des te vanzelfsprekender deze associatie wordt.

De studie van wetenschap in wording vraagt om uitbreding van het kalssieke semiotische kader dat zich tot louter teksten beperkt. Er zal ook ruimte moeten worden gegeven aan de niet talige substanties. De specifieke toepassing van het semiotischv ocabulaire staat bekend als de actornetwerktheorie.

Actornetwerktheorie: Latours semiotische wetenschapsantropologische benadering. Methode die de ontwikkeling van wetenschappelijke praktijken en controversen beschrijft als het smeden van een stabiel netwerk van relaties tussen actanten.

Actant: semiotische verzamelterm voor de heterogene menselijke en niet-menselijke krachten of tekens waaruit een wetenschappelijk netwerk wordt opgebouwd. Alles wat kracht uitoefent of weerstand biedt is een actant.

De netwerkbouwer maakt in zijn ordeningsarbeid geen onderscheid tussen mensen en dingen. Onderscheid tussen ruis en signaal is het reslutaat van netwerkbouw. Dilemma voor de netwerkbouwer: de steun van velen is noodzakelijk, de oorspronkelijke boodschap wordt daardoor echter steeds meer verstoord. Tijdens het proces van netwerkbouw worden zowel de sociale als de natuurlijke orde geherdefinieerd.

Kredietwaardigheidscyclus: proces waarbij de netwerkbouwer verworven krediet (in de vorm van geloof en geld) onmiddellijk in het laboratorium en nieuwe krachtmetingen herinvesteert, om de productie van nieuwe feiten te stimuleren die geïnteresseerde krachten voor langere duur aan het netwerk kunnen binden.

In het laboratorium wordt via krachtmetingen (het blootstellen van de actanten aan diverse krachten) de onbekende actant zichtbaar. Latour constateert dat een groot deel van de inspanningen van wetenschappers erop is gericht zwart op wit gestelde boodschappen de wereld in te sturen. Een registratie-instrument reduceert een onoverzichtelijke hoeveelheid materiaal tot een inscriptie die overzichtelijk en leesbaar is.

Immutable mobiles: mobiele stolsel. Product van krachtmetingen en registratiearbeid in laboratoria waarbij een onbekende substantie drie eigenschappen verwerft: stabiliteit, mobiliteit en combineerbaarheid, hetgeen de accumulatie van heterogene krachten mogelijk maakt die wetenschappelijk werk kenmerkt. De immutable mobiles worden gereproduceerd en gedistribueerd. Ze zijn echter een product van positieve modulatie, de ontstaansgeschiedenis wordt slechts gedeeltelijk verteld. Men neemt een direct verband tussen de werkelijkheid en de immutable mobile aan.

In een laboratorium vindt een radicale schaalverandering en omkering van krachten plaats die het mogelijk maakt om de heterogene fenomeen buiten het laboratorium te kunnen beheersen. De resultaten worden vervolgens terug naar het veld gebracht voor een verdere krachtmeting, het veldexperiment. In de geschiedschrijving van de wetenschap wordt een radicale breuk geponeerd tussen een rationele binnenwereld, waar feiten worden ontdekt, en een alledaagse buitenwerled, waar feiten worden geverifieerd. Deze scheiding is echter kunstmatig. Al het werk in de laboratoria kan worden beschreven in alledaagse, niet cognitivistische termen. Feiten ontdekken en in de praktijk waarmaken zijn nauw met elkaar verweven.

Het vermogen van wetenschappers om gebeurtenissen te voorspellen hangt nauw samen met hun vermogen netwerken uit te breiden en erin rond te kunnen reizen.

Metrologie: van de buitenwereld een binnenwereld maken waarin feiten kunnen reizen. De hefboomwerking van het laboratorium: Nadat in het laboratorium de talloze ongrijpbare en elkaar tegensprekende krachten zijn gereduceerd tot een overzichtelijk geheel, kan de wereld, als door een hefboom, vanuit een wetenschappelijk centrum worden bewogen.

Heterogene netwerken, de producten van eerdere penetraties van de wetenschap in onze samenleving, zijn alom tegenwoordig. Deze netwerken belemmeren het overzicht op de feiten. De netwerken vormen een paradox: hoe verder zij reiken, hoe ongrijpbaarder hun inhoud wordt.

Translatiemodel: translatie van feiten uit de wereld naar het semiotische vlak. Wetenschap in ontwikkeling. Diffusiemodel: beschrijft de toestand bij kant en klare wetenschap.

Toeschrijvingsprocessen worden gekenmerkt door de ontkenning van de roerige, eigen geschiedenis. De sporen van het translatieproces worden uitgewist.

Wetenschap in wording: woordvoerderschap, vertalingen, ruis, verplaatsingen, lokaal en subjectief, heterogene ensembles, ambiguïteit, ambachtelijk handwerk, constructie, krachtmetingen, nderhandelingen, netwerkbouw d.m.v. translaties, afhankelijkheid van velen, ordenen, relativisme.

Kant en klare wetenschap: vanzelfsprekendheid, heldere boodschap, stabiliteit, overal en objectief, natuur en maatschappij, dichotome categorieën, ideeën en abstracties, ontdekking, intrinsieke eigenschappen, feiten en machines, verspreiding uit zichzelf, genie dat velen bewoog, orde, realisme.

Beide posities (relativisme en realiseme) zijn volgens Latour waar, alleen nooit tegelijkertijd. Ze zijn pas strijdig wanneer we wetenschap in wording verwarren met het resultaat.

Gegeneraliseerd symmetriebeginsel: schrijft voor de stabilisatie van menselijke en niet-menselijke associaties met een en hetzelfde (semiotische) begrippenkader te beschrijven, en voor de verklaring van het sluiten van controversen een beroep te doen op de categorieën natuur en maatschappij, die volgens wetenschapsantropologen het eindproduct zijn van netwerkbouw.

Asymmetrie: volgens Latour het resultaat van netwerkbouw. De ambiguïteit van wetenschap in wording wordt getransformeerd in de geordende wereld van kant en klare wetenschap.