Blanco stem
Een blanco stem is een keuzeoptie tijdens vergaderingen of verkiezingen. Door zijn naam is het de meest omstreden of verwarrende keuze-optie in de stemprocedure: de blanco stem wordt over het algemeen verward met de onthouding van stemmen.
Inhoud |
[bewerk] Stemprocedure
Bij stemprocedures, bij moties of referenda en dergelijke, heeft een kiezer over het algemeen vier opties:
- Een stem vóór het voorstel
- Een stem tégen het voorstel
- Blanco
- Onthouding van stemmen
De blancostem is niet voor of tegen het voorstel zelf, maar geeft aan dat de indiener van de blancostem het niet eens is met de stemprocedure. Redenen voor het geven van een blanco stem kunnen heel divers zijn. Enkele voorbeelden:
- Het voorstel is voor meerdere uitleg vatbaar en moet daarom herzien worden
- De stemprocedure is onduidelijk verlopen
- De indieners van het voorstel hebben de toehoorders onduidelijk of onvolledig voorgelicht
- Men is het er überhaupt niet eens dat er gestemd moet worden. Dit kan gaan om tegenstand tegen een specifieke reden van stemmen (bijvoorbeeld een referendum) of om afkeer van democratie in het algemeen.
- Men is het eens met geen van de voorgelegde keuzes.
Bij het tellen van de stemmen telt de blancostem als een tegenstem*. De indieners van blancostemmen zijn echter niet noodzakelijk tegen het voorstel. Wanneer een voorstel wordt afgewezen op grond van een overvloed aan blancostemmen, kan dit betekenen dat het voorstel bij een latere stemronde wél een kans van slagen heeft.
[bewerk] Onthouding versus blanco
Onthouding van stemmen betekent dat men niet deelneemt aan de besluitvorming. Men doet dat onder meer in de volgende gevallen:
- men is geheel neutraal in zijn keuze en vindt dat de waarheid in het midden ligt
- men heeft geen keuze kunnen maken of heeft zich niet goed in het onderwerp verdiept waarover gestemd wordt
- men is niet geïnteresseerd in het onderwerp waarover gestemd wordt
- men is niet voor het voorstel, maar men heeft een veto en bij tegenstemmen zou het voorstel niet aangenomen worden (dit gebeurt bijvoorbeeld in de Veiligheidsraad, waar de permanente leden vetorecht hebben)
In deze situaties wordt door velen echter ook wel (onterecht) 'blanco' gestemd. Dit leidt vaak tot verwarring en verontwaardiging bij de stemmers, omdat zo'n neutraal bedoelde stem vervolgens als tegenstem wordt meegeteld.
[bewerk] Verkiezingen
Tijdens verkiezingen voor de gemeenteraad, Europese Unie et cetera kan er ook blanco gestemd worden. Een blanco stem wordt in Nederland wel meegerekend in het opkomstpercentage, maar heeft geen invloed op de uitslag van de verkiezingen. Een blanco stem wordt namelijk gezien als een ongeldige stem. De overgrote meerderheid van proteststemmen tegen de gevestigde orde wordt dan ook niet 'blanco' gedaan, maar op een protestpartij. In Nederland waren dat in het verleden onder meer de Boerenpartij en de Lijst Pim Fortuyn, in Vlaanderen is dit onder meer het Vlaams Belang.
Bij verkiezingen wordt een blanco stem vaak als een duidelijker protest gezien dan onthouding van stemmen. Wanneer iemand zich onthoudt van stemmen is dat vaak omdat hij gewoon niet geïnteresseerd is in politiek, terwijl mensen die blanco stemmen dat juist wel zijn.
[bewerk] Geschiedenis
Tot in de jaren negentig van de vorige eeuw de stemcomputers hun intrede deden, werd er in Nederland gestemd met stembiljetten. Een kiezer maakte zijn stem duidelijk door het rondje voor de naam van één kandidaad rood te maken. Een stembiljet waarop niet ondubbelzinnig door het rood maken van een vakje voor één kandidaad was duidelijk gemaakt op wie de stem werd uitgebracht, werd (wordt) volgens artikel N7 van de Kieswet als ongeldig beschouwd.
Er waren zeker in de tijd van de opkomstplicht in Nederland nog wel eens mensen die wel degelijk verschenen op het stembureau (al was het om een boete te voorkomen of onder sociale druk) maar uit principiële overwegingen weigerden om te stemmen. Zij hadden dan de keuze om wel een stembiljet aan te nemen, maar konden dit ongeldig maken door bijvoorbeeld zes vakjes rood te kleuren, of juist geen enkel vakje. In het laatste geval werd er blanco gestemd.
Het grootste misverstand over de blanco stem is dat het een geldige stem zou zijn en dus zou meewegen in de uitslag. De ene verklaring is dat de stem uiteindelijk naar de 'winnaar' van de verkiezingen zou gaan, terwijl anderen juist beweren dat een zetel bij genoeg blanco stemmen leeg zou moeten blijven. De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen 2006 in Delfzijl, waar ca. 20% van de stemmen blanco was, wees uit dat het niets uitmaakt voor de uitslag.
De intrede van de stemcomputer moest de 'papieren stemming' zo dicht mogelijk benaderen en dus moest ook de mogelijkheid van een ongeldige stem op de computers aangebracht worden. Omdat een aanduiding als 'ongeldig' op een computer nog verwarrender zou zijn voor kiezers, is er voor de term 'blanco' gekozen. Deze optie is op de stemcomputers terug te vinden in een groene knop, of een apart veld op het scherm. Overigens kan het stembureaulid dat de stemcomputer bedient niet het verschil zien tussen een blanco en normale stem doordat er een extra bevestiging wordt gevraagd, waarmee het aantal te doorlopen stappen gelijk is aan een reguliere stem.
Stemcomputers vermelden de blanco stemmen apart op de print van de uitslag en deze worden in het proces-verbaal van de verkiezingen opgenomen als ongeldige stemmen. Daarmee is er geen verschil met de papieren stemming, omdat daar ook slechts het onderscheid tussen geldig, of ongeldig werd gemaakt.
[bewerk] Referendum
Bij een referendum heeft een blanco stem wel een duidelijke invloed op de uitslag. Aan de meeste referenda wordt als eis voor de verbindendheid namelijk gesteld dat een bepaald opkomstpercentage wordt behaald, vaak de helft van de laatste verkiezingen. In dit geval tellen de blanco (en andere ongeldige stemmen) wel mee voor de verbindendheid van het referendum, maar niet voor de uitslag.
Een kiezer die het wel eens is met het feit dat de bevolking zich mag uitspreken, maar zelf geen mening heeft, doet er dus goed aan om bij een referendum wel te gaan stemmen, maar dan bewust te kiezen voor een blanco stem. Hoe meer kiezers namelijk komen stemmen, hoe groter de kans dat het referendum bindend is. Als het enige doel van deze kiezer het opstuwen van het opkomstpercentage is, dan is een blanco stem de moeite waard.
* Op voorwaarde dat hetgeen waar over gestemd wordt, zodanig geformuleerd is dat een positieve stem een nieuwe situatie oplevert, en dat een negatieve stem ervoor zorgt dat de situatie bij het oude blijft.
