Orĥona runoskribo
El Vikipedio
Ŝablono:Translation Orĥona runoskribo (ankaŭ gokturka skribo) estas la unau skribmetodo de la turkidaj lingvoj. La nomo venas el la ĉefa trovloko de la ĉifrosteleoj ĉe Orĥon kaj la formale simileco al la germanaj runoj, kiuj cetere ne havas ian ajn parencecon. Ĝi estis elpensita far gokturkoj po skribado de la ujgura lingvo.
Enhavo |
[redaktu] Tablo de literoj
| Using | Symbols | Transliterumo kaj transskribo | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| vokaloj |  |
A | /a/
, /e/ |
|||||
 |
I | /ɯ/ | ||||||
 |
O | /u/ | ||||||
 |
U | /ø/ | ||||||
| konsonantoj | harmonized | kun: (¹) — malantaŭa, (²) — antaŭa vokaloj |
 |
 |
B¹ | /b/ | B² | /b/ |
 |
 |
D¹ | /d/ | D² | /d/ | |||
 |
 |
G¹ | /g/ | G² | /g/ | |||
 |
 |
L¹ | /l/ | L² | /l/ | |||
 |
 |
N¹ | /n/ | N² | /n/ | |||
 |
 |
R¹ | /r/ | R² | /r/ | |||
 |
 |
S¹ | /s/ | S² | /s/ | |||
 |
 |
T¹ | /t/ | T² | /t/ | |||
 |
 |
Y¹ | /ʤ/ | Y² | /ʤ/ | |||
| only (¹) — Q only (²) — K |
 |
 |
Q | /q/ | K | /k/ | ||
| with all wovels |
 |
-Ç | /ʧ/ | |||||
 |
-M | /m/ | ||||||
 |
-P | /p/ | ||||||
 |
-Ş | /ʃ/ | ||||||
 |
-Z | /z/ | ||||||
 |
-NG | /ŋ/ | ||||||
| clusters | + vokalo |  |
IÇ, ÇI, Ç | /iʧ/ | ||||
 |
IQ, QI, Q | /ɯq/ | ||||||
 |
 |
OQ, UQ, QO, QU, Q |
/oq/ | ÖK, ÜK, KÖ, KÜ, K |
/øk/ | |||
| + konsonanto |  |
-NÇ | /nʧ/ | |||||
 |
-NY | /nʤ/ | ||||||
 |
-LT | /lt/
, /ld/ |
||||||
 |
-NT | /nt/
, /nd/ |
||||||
| word-divide simbolo |  |
none | ||||||
| (-) — word endings only | ||||||||
[redaktu] Legado
— skribaĵo
T²NGR²I — transliterumo
/teŋri/ — transkribo
teñri — modern turkida skribo
Dio — mean
[redaktu] Enskriboj
La plej gravaj enskriboj estiĝis en la epoko de la dua Kaganato (682–745), precipe en la 20-aj kaj 30-aj jaroj de la 8-a jarcento kaj dum la ujgura kaganato (745–840). En la 9-a jarcento, la orĥon-runoj estis antataŭitaj tra el la arama skribo venanta ujgura skribo.
La orĥona runaskribo verŝajne influis la evoluon, estiĝon de la hungara runoskribo.
[redaktu] Literaturo
- Wolfgang-Ekkehard Scharlipp: Die frühen Türken in Zentralasien. Darmstadt 1992. ISBN 3-534-11689-5
