Jerozolima

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Jerozolima


Herb Jerozolimy	Flaga Jerozolimy

Dewiza: brak

Izrael

Jerozolima

123 km²

Położenie

31°78' N
35°22' E

Wysokość

770 m n.p.m.

Populacja (2006)
• liczba ludności
• gęstość

731 700
5886 os./km²

Nr kierunkowy

Kod pocztowy

91 008

Miasta partnerskie

Nowy Jork (USA), Toledo (Hiszpania)

Strona internetowa miasta

Jerozolima (hebr. ירושלים trl. Yerushalayim, trb. Jeruszalajim; arab. القدس trl. Al-Quds, trb. Al-Kuds oraz اورشليم trl. Ūrshalīm, trb. Urszalim - zobacz też: nazwy Jerozolimy) – miasto w Izraelu (Judea) o nieuregulowanym statusie prawno-międzynarodowym, 731 700 mieszkańców (stan na 2006).

Według izrealskiej ustawy "Podstawowe Prawo Jerozolimskie", Jerozolima jest stolicą Izraela, ale większość państw świata nie uznaje roszczeń Izraela do całej Jerozolimy lub niektórych jej części. Kraje te mają zazwyczaj swoje ambasady w Tel Awiw-Jafie lub w dzielnicach Jerozolimy, które uznają za izraelskie.

Jerozolima jest stolicą Dystryktu Jerozolimy.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Dystrykt Jerozolimy.

Spis treści

1 Nazwy miasta
2 Historia miasta
3 Status Jerozolimy
4 Geografia fizyczna
- 4.1 Klimat i środowisko
- 4.2 Ważne miejsca miasta
5 Ludzie i kultura
6 Ekonomia
7 Komunikacja
8 Miasta partnerskie
9 Literatura
10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Nazwy miasta

Zobacz więcej w osobnym artykule: Nazwy Jerozolimy.

Ściana Płaczu i Kopuła na Skale

Pochodzenie nazwy miasta jest niepewne. Hebrajska nazwa Yerushalayim jest tłumaczona jako Miasto Pokoju. Genesis 14:18 podaje pierwotną nazwę miasta: "Salem" (Shalem). Interpretacja żydowska wywodzi się z tradycyjnego tekstu "Genesis Rabba", który przytacza historę przybycia Abrahama do miasta Salem. Zaraz po przybyciu, zapytał króla i arcykapłana Melchizedeka o pobłogosławienie go. Melchizedek pobłogosławił Abrahama w imieniu Najwyższego Boga. Zgodnie z interpretacją żydowską, Bóg uczynił nieśmiertelnym to spotkanie między Melchizedekiem a Abrahamem poprzez zmianę nazwy miasta: został dodany człon "Yeru" (Abraham nadał tę nazwę Górze Moria po uwolnieniu jego syna Izaaka - znaczenie wyjaśnione w Księdze Rodzaju: tam będzie objawiony Bóg) przed "Shalem". Końcówka liczby mnogiej oznacza społeczeństwo składające się ze wszystkich wierzący w jednego Boga, który świadczy o świętości miasta.

[edytuj] Historia miasta

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Jerozolimy.

Widok miasta. Na pierwszym planie Wzgórze Świątynne

Widok na stare miasto

Miasto o bardzo długiej historii - jego początki sięgają III tysiąclecia p.n.e.. Najprawdopodobniej w ostatnich latach XI wieku p.n.e. (ok. roku 1003 p.n.e.) zamieszkane przez Jebuzytów miasto zostało zdobyte przez Dawida - króla Izraela. Król Dawid przeniósł stolicę państwa Izrael z Hebronu do Jerozolimy. Jego syn, król Salomon zbudował tam świątynię w X wieku p.n.e. (tzw. Pierwsza Świątynia). Miasto stało się centrum religijnym, kulturowym, politycznym, gospodarczym i militarnym państwa Izrael.

W VI wieku p.n.e. Jerozolimę zdobyli za Nabuchodonozora II Babilończycy i zburzyli miasto wraz z świątynią Izraelitów w roku 586 p.n.e.. W następnych latach Żydzi odbudowali miasto, które w (164 p.n.e.) stało się stolicą żydowskiego państwa Machabeuszy.

Rozbudowę, przede wszystkim świątyni, miasto zawdzięczało pod koniec I wieku p.n.e. królowi Herodowi Wielkiemu. To podczas panowania jednego z jego synów Heroda Antypasa, gdy rzymskim prefektem Judei był Poncjusz Piłat, w Jerozolimie uwięziono w czasie żydowskiego święta Paschy Jezusa z Nazaretu, którego następnie ukrzyżowano. Miejsce ukrzyżowania i pusty grób Chrystusa do dzisiaj czczone są przez chrześcijan na terenie Starego Miasta.

W maju 66 roku XII legion rzymski dowodzony przez Wespazjana przystąpił do tłumienia powstania żydowskiego w Judei, czego najważniejszym momentem było oblężenie Jerozolimy w 70 roku. Miasto padło 11 września 70 roku. Całe miasto zostało zamienione w ruinę.

W 132 roku rzymski cesarz Hadrian postanowił odbudować Jerozolimę jako miasto hellenistyczne ze świątynią Jowisza i nazwą Colonia Aelia Capitolina. Po podziale cesarstwa rzymskiego (395 r.) miasto znalazło się w Bizancjum.

W latach 637 Jerozolima została zdobyta przez będących od niedawna muzułmanami Arabów. Rok 750 to początek rządów Abbasydów w Jerozolimie. W roku 1072 miasto zdobyli Turcy seldżuccy.

W 1095 roku papież Urban II wezwał do krucjaty, mającej na celu wyzwolenie Ziemi Świętej. Armia krzyżowców zdobyła miasto w 1099 roku i uczyniła je stolicą Królestwa Jerozolimy. W 1187 roku, Saladyn, kurdyjski sułtan Egiptu i Syrii, pokonał krzyżowców i zdobył Jerozolimę. Miasto zostało ponownie zdobyte przez krzyżowców w 1229 roku, i ostatecznie utracone w 1244 roku.

Rok 1260 to początek panowania egipskich Mameluków w Jerozolimie. W 1517 roku Jerozolimę zdobyli Turcy. Panowanie osmańskie zakończyło się w grudniu 1917 roku. Na mocy międzynarodowych porozumień powojennych, Palestyna weszła w skład brytyjskiego mandatu na Bliskim Wschodzie.

W 1947 roku, w ONZ-owskich planach utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, zlecono ustanowienie w i wokół Jerozolimy strefy pod międzynarodową kontrolą. Jednak gdy w 1948 roku powstało niepodległe państwo Izrael, jego arabscy sąsiedzi dokonali agresji. Wojska jordańskie wkroczyły do Starego Miasta Jerozolimy zajmując je wraz z jego świątyniami. W 1967 roku wojska izraelskie zajęły Jerozolimę.

[edytuj] Status Jerozolimy

[edytuj] Znaczenie religijne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Jerozolima - święte miasto trzech religii.

Jerozolima odgrywa ważną rolę dla trzech wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu oraz kilku mniejszych grup religijnych. W mieście znajduje się duża liczba ważnych miejsc religijnych.

[edytuj] Jerozolima stolicą państwa Izrael

Knesset - parlament Izraela

30 czerwca 1980 roku izraelski parlament Kneset uchwalił ustawę Podstawowe Prawo Jerozolimskie, która stwierdza, że zjednoczona Jerozolima jest stolicą Izraela, co oznacza, że jest ona siedzibą Prezydenta, Parlamentu, Rządu i Sądu Najwyższego państwa oraz, że święte miejsca wszystkich religii są tu nietykalne, a Izrael zobowiązuje się zapewnić swobodny dostęp do nich, oraz że rząd Izraela będzie usilnie dążył do rozwoju i dobrobytu Jerozolimy i jej mieszkańców. Obecność w Jerozolimie tych wszystkich państwowych urzędów, nadaje miastu rolę jedynej i wiecznej stolicy Izraela. Społeczność międzynarodowa nie uznaje jednak tej stolicy. Ambasady większości państw mieszczą się w Tel Awiwie.

Knesset

[edytuj] Roszczenia Palestyńczyków

Pretensję do wschodniej Jerozolimy zgłaszają Palestyńczycy, uznający ją za stolicę ich przyszłego, niepodległego państwa. Konstytucja Organizacji Wyzwolenia Palestyny z 1968 roku określiła Jerozolimę jako "siedzibę OWP". Warto zwrócić uwagę, że w dokumencie założycielskim OWP, Palestyńskiej Karcie Narodowej z 1964 roku, o Jerozolimie nie wspomina się ani razu. Spór o status Jerozolimy jest jedną z głównych przyczyn konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

[edytuj] Geografia fizyczna

Jerozolima jest usytuowana w 31°46′ 45″ N, 35°13′ 25″ E, na południowym krańcu płaskowyżu położonego pomiędzy Wzgórzami Jerozolimskimi, które wznoszą się na około 200 metrów ponad miasto. Jerozolima ze wszystkich stron otoczona jest dolinami.

Stare miasto w Jerozolimie

[edytuj] Klimat i środowisko

W Jerozolimie występują ciepłe i bezdeszczowe lata, oraz z powodu wysokości, stosunkowo zimne zimy. Czasami występują śnieżyce. Średnia wielkość opadów rocznych utrzymuje się na poziomie 600 mm, przy czym Wschodnia Jerozolima otrzymuje mniejsze opady, gdyż znajduje się na krawędzi Pustyni Judzkiej. W mieście nie istnieje problem zanieczyszczenia przemysłowego. Większość zanieczyszczeń to spaliny samochodowe i śmieci komunalne. Prawo budowlane nakłada wymóg, by wszystkie budynki w Jerozolimie były pokryte naturalnym kamieniem. Podnosi to koszty budownictwa, jednak nadaje miastu charakterystyczny wygląd, odmienny od innych miast Izraela. Jedynie budynki wzniesione w latach 50. odbiegają od tego wyglądu. Dzielnice położone w głębokich dolinach są naturalnymi obszarami zieleni. Na zachód od miasta rozciąga się obszar leśny. Przy głównych drogach założono parki. Wokół Starego Miasta wybudowano promenady.

[edytuj] Ważne miejsca miasta

Panorama Jerozolimy widziana ze szczytu Góry Oliwnej we wschodniej części miasta. Na dole zdjęcia rozciąga się stary cmentarz żydowski. Po prawej widoczne są drzewa i krzewy ogrodu Getsemani. W centrum widoczne jest Wzgórze Świątynne, gdzie kiedyś stała Świątynia Jerozolimska. Obecnie znajdują się tam Meczet Al-Aksa, który prawdopodobnie był kiedyś bizantyjską bazyliką (z lewej strony) oraz Kopuła na Skale, z której Mahomet wstąpił do nieba (pozłacana, w samym środku fotografii). Szara kopuła, na zdjęciu widoczna bezpośrednio po lewej stronie Kopuły na Skale, należy do Bazyliki Grobu Świętego, w której znajduje się grób Chrystusa oraz Golgota. Ściana Płaczu jest niewidoczna na zdjęciu, ponieważ przylega do Wzgórza Świątynnego od zachodu. Stare miasto otoczone jest osmańskimi murami obronnymi. Pod murami rozciąga się Dolina Jozafata, która po lewej przechodzi w Dolinę Cedronu oraz Dolinę Gehenny. Poza murami obronnymi po lewej stronie u góry znajduje się Góra Syjon. Widoczna wieża należy do kościoła i klasztoru Zaśnięcia N.M.P. Na terenie Syjonu znajduje się także Wieczernik (miejsce ostatniej wieczerzy Jezusa) oraz symboliczny grób króla Dawida.

Cytadela Dawida

Ogrody botaniczne

[edytuj] Ludzie i kultura

[edytuj] Demografia

Od 1844 roku Żydzi są jedną z największych grup etnicznych w mieście. Według danych z 24 maja 2006 populacja Jerozolimy wynosi: 724000 mieszkańców (10% ogólnej liczby ludności Izraela). Z tego 65.0% to Żydzi (około 40% żyje we Wschodniej Jerozolimie), 32.0% Muzułmanie (prawie wszyscy żyją we Wschodniej Jerozolimie) i 2% Chrześcijanie.

35% populacji miasta stanowią niepełnoletnie dzieci (do lat 15). W 2005 w Jerozolimie urodziło się 18 600 dzieci. Należy jednak zauważyć, że oficjalne izraelskie dane odnoszące się do Jerozolimy obejmują także obszar pobliskich arabskich wsi i wschodnich dzielnic miasta. Nie wiadomo czy będą one częścią Jerozolimy po ostatecznym ustaleniu statusu miasta.

Rok	Ludność
1525	4700
1538	7900
1553	12 384
1562	12 650
1800	8 750
1838	11 000
1844	15 510
1876	25 030
1896	45 430
1905	60 000
1913	75 200
1917	53 410

Rok	Ludność
1922	62 053
1931	90 451
1946	205 100
1948	164 440
1967	262 609
1977	345 600
1980	407 100
1985	457 700
1990	524 400
1995	617 042
2000	657 500
2005	718 900

[edytuj] Kultura

W Jerozolimie znajduje się wiele muzeów, z ktorych najsłynniejszym jest Muzeum Izraela. W Sanktuarium Zwojów prezentowane są dokumenty znad Morza Martwego. Muzeum Rockefellera prezentuje archeologię Jerozolimy. Jednym z ważniejszych muzeów miejskich jest Muzeum Cytadeli Dawida, w którym umieszczono makiety miasta i kopie historycznych eksponatów z różnych epok. Yad Vashem jest narodowym muzeum i pomnikiem Holokaustu. W pobliżu domu prezydenta znajdują się Muzeum Islamskie i Muzeum Sztuki Islamskiej. Na terenie Starego Miasta znajdują się muzea Ortodoksyjnego Patriarchatu Jerozolimskiego, Patriarchatu Ormianskiego oraz Muzeum Archeologiczne Franciszkańskiego Studium Biblijnego przy klasztorze Biczowania na Via Dolorosa.

Miasto ma dwie orkiestry: Jerusalem Symphony Orchestra-IBA i Israel Camerata Jerusalem. Sztuki wystawiane są na scenie Chan Teatr. W Jerozolimie corocznie odbywa się międzynarodowy festiwal filmowy i festiwal filmów żydowskich. W parkach odbywają się koncerty.

Przy Uniwersytecie Hebrajskim założono Jerozolimskie ogrody botaniczne. Na terenie kampusu znajduje się także Biblioteka Narodowa oraz budynek archiwów Alberta Einsteina.

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Ekonomia

Prawie połowa mieszkańców Jerozolimy pracuje w administracji państwowej lub usługach turystycznych. Według danych Izraelskiego Centralnego Biura Statystycznego, średni dochód na pracującego w Jerozolimie wyniósł 5 568 NIS (dane za 2000). Są to niższe dochody niż w pozostałych miastach Izraela, z tego powodu mieszkańcy Jerozolimy są biedniejsi od reszty populacji kraju. Wynika to także ze specyfiki ludności arabskiej i grup żydowskich ortodoksów.

[edytuj] Komunikacja

Śródmieście Jerozolimy jest połączone nowoczesną autostradą z wybrzeżem i aglomeracją miejską Tel Awiwu. Przez centrum miasta przebiega główna droga Talpiot-Atarot, która mniej więcej dzieli Jerozolimę na część Wschodnią i Zachodnią. Druga główna droga, to Herzl Boulevard, która zaczyna się na północnych przedmieściach i biegnie na południe przez Górę Herzla i pomnik Muzeum Yad Vashem. Inne ważne trakty komunikacyjne łączą poszczególne dzielnice z głównymi drogami i autostradą. Planowana jest budowa nowej obwodnicy, która połączyłaby północne i zachodnie dzielnice miasta.

Centralny dworzec autobusowy Jerozolimy jest jednocześnie międzynarodowym dworcem autobusowym Jerozolimy. Blisko 100 linii autobusowych rozbiega się stąd po całym mieście, dzielnicach podmiejskich i Izraelu. Arabskie autobusy utrzymują komunikację z terenami Autonomii Palestyńskiej.

Izraelskie koleje Israel Railways utrzymują połączenia z dwoma stacjami kolejowymi w Jerozolimie: Jerusalem Malcha (obok Malcha Mall) i Biblical Zoo. Po siedmiu latach prac budowlanych linia zostala uruchomiona 9 kwietnia 2005. Planuje się uruchomienie w 2009 linii szybkiej kolei łączącej Jerozolimę z Tel Awiwem.

Jerozolima posiada własny port lotniczy Atarot. Jednak z powodu nieustannych niepokojów ze strony pobliskiego palestyńskiego miasta Ramallah, lotnisko pozostaje zamknięte. Około 40 km na południe od Jerozolimy znajduje się międzynarodowy port lotniczy imienia Ben-Guriona. Miasto jest połączone z lotniskiem nowoczesną autostradą.