Poncjusz Piłat
Z Wikipedii
Poncjusz Piłat (łac. Pontius Pilatus, Piłat Poncki) był od 26 do ok. 36 r. n.e. rzymskim prefektem Judei, będącej wówczas częścią rzymskiej prowincji Syrii.
Zgodnie z chrześcijańskimi ewangeliami oraz przekazem Józefa Flawiusza przewodził procesem Jezusa Chrystusa i zatwierdził jego wyrok (ukrzyżowanie). Szczegóły jego życia przed i po okresie pełnienia funkcji w Judei są nie znane, lecz dotyczy go szereg legend.
Spis treści |
[edytuj] Piłat w historii
W 26 roku został przez cesarza Tyberiusza mianowany prefektem Judei (tytuł prokuratora to anachronizm; urząd prokuratora Judei pojawił się dopiero w 44 roku) jako następca Waleriusza Gratusa. Piłat objął ten urząd jako protegowany Sejana. Kilkakrotnie popadł w konflikt ze swoimi poddanymi - sporne okazały się: wniesienie sztandarów z wizerunkiem cesarza do twierdzy Antonii na początku rządów, umieszczenie tarcz w pałacu Heroda prawdopodobnie w 32 roku i budowa akweduktu jerozolimskiego z funduszu świątynnego. W 36 roku stłumił powstanie Samarytan. Krótko potem został pozbawiony stanowiska przez Lucjusza Witeliusza. Dalsze losy nie są znane. Wiadomo jedynie, że zmarł najprawdopodobniej śmiercią naturalną.
Był żonaty; jego żona nazywała się prawdopodobnie Prokula.
Główne źródła do losów historycznego Piłata to: Starożytności żydowskie i Wojna żydowska Józefa Flawiusza, teksty Filona z Aleksandrii, Nowy Testament oraz Roczniki Tacyta.
[edytuj] Rola Piłata w Biblii
Piłat jest znany przede wszystkim jako postać Nowego Testamentu, jednak o większości wydarzeń z jego życia dowiadujemy się od rzymsko-żydowskiego historyka, Józefa Flawiusza.
Piłat darzył naród żydowski niechęcią, np. wystawiając rzymskie proporce wojenne:
- Gdy jego żołnierze przybyli do Jerozolimy, nakazał im przynieść proporce będące symbolem Cezara. Proporce zostały przyniesione pod osłoną nocy, lecz ich obecność została niebawem odkryta. Wielu Żydów przybyło do Cezarei namówić Prokuratora do zniesienia tych symboli. Przez pięć dni Piłat nie chciał ich wysłuchać, lecz już szóstego zasiadł w fotelu sędziego. Gdy Żydzi zebrali się, kazał otoczyć ich kordonem żołnierzy i zagroził śmiercią jeśli nie przestaną go dręczyć swoimi postulatami. Ci rzucili się na ziemię i odsłonili swoje karki mówiąc, że wolą zginąć niż dopuścić do pogwałcenia swoich praw. Piłat, nie chcąc zabijać tak wielu, ustąpił i zdjął proporce. – Józef Flawiusz, "Wojna żydowska" 2.169-174; "Starożytność żydowska" 18.55-59.
Filon z Aleksandrii pisał, że Piłat umieścił kilka pozłacanych tarcz w pałacu Heroda ku czci Cezara. Nie widniał na nich żaden niedozwolony symbol, a jedynie inskrypcja, kto i dla kogo wystawił tarcze. Żydzi jednak domagali się usunięcia tarcz. Gdy Piłat odmówił, zwrócili się do Tyberiusza. Dopiero jego rozkaz zmusił Piłata do zdjęcia symboli. (Filon, "Legatio ad Caium", 38)
Dla wyznawców judaizmu umieszczanie symboli cesarskich w miejscach dla nich świętych było bałwochwalstwem.
Poncjusz Piłat naruszył również skarb Świątyni do budowy akweduktu:
- Innym razem użył świętego skarbu świątynnego, zwanego Korbanem, aby doprowadzić wodę do Jerozolimy przez akwedukt. Oburzony tłum złorzeczył Piłatowi; lecz ten posłał żołnierzy przebranych za cywilów w motłoch. Na dany sygnał, bunt żydowski został stłumiony kijami. – Józef Flawiusz, "Wojna żydowska" 2.175-177; "Starożytność żydowska" 18.60-62.
Wynikłe z tego incydentu zamieszki pomogły stłumić legiony prokonsula sąsiedniej Syrii, Lucjusza Witeliusza.
Około roku 36 n.e. poprzez areszt i wyroki śmierci zdławił powstanie religijne Samarytan. Po skargach złożonych wysłannikowi Cesarstwa Piłat został wezwany do Rzymu. Wielu może dziwić fakt, że samobójstwo namiestnika jest jedynie legendą.
Prawdziwa historia Poncjusza Piłata została dopisana w roku 1961, kiedy odkryto blok wapienny w Cezarei. Wyryte były na nim dedykacje Piłatowi od Tiberieum. Oznaczało to, że Piłat musiał być prefektem (praefectus), czyli gubernatorem Judei. Słowo Tiberieum nie zostało dotąd wytłumaczone; niektórzy naukowcy przypuszczają, że była to jakaś budowla, być może świątynia zbudowana na cześć Tyberiusza. Inskrypcja znajduje się obecnie w Muzeum Izraela w Jerozolimie.
[edytuj] Piłat w ewangeliach
Według Nowego Testamentu Jezus został przyprowadzony do Piłata przez starszyznę żydowską. Sanhedryn oskarżał więźnia o bluźnierstwo.
Prokurator pytał Jezusa głównie o to, czy uważa się za "Króla żydowskiego".
Kontynuacja przesłuchania opisana jest w Ewangelii Jana. Jezus mówi: "Ja się na to narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie. Każdy, kto jest z prawdy, słucha mojego głosu", na co Piłat miał odpowiedzieć: "Cóż to jest prawda?" (łac. quid est veritas?). Następnie Piłat pozwolił Żydom wybrać jednego więźnia do uwolnienia, jak nakazywała tradycja Paschy. Wybrano Barabasza, mordercę, uczestnika zamieszek religijnych. Rozdział 18. Ewangelii Jana wyjaśnia, że Piłata nie interesował konflikt pomiędzy kapłanami i Chrystusem, nie widział też w osobie Jezusa zagrożenia Imperium Rzymskiego.
Według Ewangelii Mateusza, po zatwierdzeniu wyroku na Chrystusie Piłat umył ręce przed tłumem, który domagał się ukrzyżowania oskarżonego. Prefekt wypowiedział słowa: "Nie jestem winny krwi tego Sprawiedliwego. To wasza rzecz" (na co Żydzi: "Krew Jego na nas i na dzieci nasze").
[edytuj] Sprawa odpowiedzialności za śmierć Jezusa
W ocenach ewangelistów, Piłat nie zdecydował się skazać Jezusa dopóki (żydowski) tłum nie zaczął nalegać. Niektórzy uważali, że mogłyby być to starania wczesnych chrześcijan o przypodobanie się Rzymowi zrzucając winę zamordowania Jezusa na Żydów. Całkiem też możliwe, że owa obrona Piłata, przedstawiciela potęgi Cesarstwa Rzymskiego (którego dzisiaj znacznie łatwiej jest nam osądzać), była wyrazem synergii autorytetów ówczesnego świata. Jako źli zostają przedstawieni nie tyle ci, którzy budzili podziw, co przede wszystkim żydowski Sanhedryn.
W następnych dziesięcioleciach, po zaprzestaniu prześladowań wyznawców Chrystusa, przyjęto credo Euzebiusza podczas posiedzenia w Nicei (rok 325) zwołanego przez Imperatora. Jednoznacznie mówiło, że Jezus został "ukrzyżowany (...) pod Poncjuszem Piłatem". Chrześcijańscy obywatele Rzymu byli przygotowani krytykować działania Rzymian w rejonach Judei. Jakkolwiek głównym powodem zawarcia tego stwierdzenia było oznajmienie istnienia Jezusa.
[edytuj] Piłat w legendzie
Niedostatek informacji o Piłacie uzupełnia legenda. Powstała legenda dotycząca jego osoby, chrześcijanie chcieli dowiedzieć się więcej niż mówi kanon biblijny. Euzebiusz (w dziele "Historia Ecclesiae", księga II: 7) cytuje wczesne pismo apokryficzne bez nazwy mówiące, że Piłat doświadczył szeregu niepowodzeń za panowania cesarza Kaliguli (37 - 41), po czym został wygnany do Galii. Możliwe, że popełnił samobójstwo we Vindebonie. Inne - mniej wiarygodne - źródła (dzieło "Mors Pilati" - "Śmierć Piłata") wspominają, że ciało byłego prokuratora zostało wrzucone do Tybru, lecz "wody były wzburzone przez złe duchy, że ciało dopłynęło do Vindebony i zatonęło w Rodanie". Do dziś można w tym mieście ujrzeć monument zwany "Grobowcem Piłata". Gdy wody Rodanu wyrzuciły zwłoki na brzeg, zostały znów porwane przez wodę i zatonęły w Jeziorze Genewskim. Jego ostatecznym celem miał być opuszczony górski staw. Staw ten, według późniejszej tradycji, znajdował się na szczycie góry nazwanej Pilatus (Pileatus czyli pokryty chmurami), niedaleko Lucerny. W każdy Wielki Piątek ciało Piłata wynurza się z wód i obmywa ręce.
Istnieje jeszcze wiele legend o Piłacie w kulturze narodowej Niemiec, gdzie jego śmierć jest przedstawiana w niezwykle udramatyzowanym cyklu sztuk misteryjnych pochodzącym z Kornwalii ("Ordinalia").
Piłat jest postacią w obrzędach Wielkiego Postu, przedstawień teatralnych, nawet tragedii - najczęściej średniowiecznych.
W Ortodoksyjnym Kościele koptyjskim (pierwotnie afrykańskim) Piłat jest uznawany za świętego. Według tradycji koptystów, Rzymianin potajemnie nawrócił się na chrześcijaństwo w pewien czas po śmierci Chrystusa pod wpływem swojej żony, Klaudii. Oboje są wspominani dnia 20 czerwca. We Wschodnim Kościele Ortodoksyjnym jedynie Klaudia jest świętą - ponieważ w Ewangelii to ona namawiała męża, aby ten nie miał nic wspólnego z Jezusem. Według niektórych tradycji Wschodnio ortodoksyjnych Piłat miał popełnić samobójstwo z powodu wyrzutów sumienia za skazanie Jezusa na śmierć.
[edytuj] Akta Piłata
W IV wieku sfałszowany dokument zwany "Aktami Piłata - we wstępie ukazuje jego osobę rzekomo na podstawie oficjalnych kronik pretorium Jerozolimy. Napisanie tego wątpliwego dokumentu jest przypisywane Nikodemowi (tzw. Ewangelia Nikodema powstała nawet później niż sugerują to "Akta Piłata"). Żaden element tekstu nie wskazuje na to, że jest to tłumaczenie z hebrajskiego.
Ta fabrykacja zdobyła szerokie zaufanie w średniowieczu i wpłynęła na kształt legend dotyczących ukrzyżowania, które - zebrane wszystkie razem - zwane są Pasją (Pascha). Jej popularność potwierdza liczba języków, na jakie została przetłumaczona - każde tłumaczenie zawierało dwie lub więcej wersji: grecką (oryginalną), koptyjską, armeńską i łacińską. Ta ostatnia była drukowana kilkakrotnie w XV i XVI wieku.
Jeden ze zbiorów łacińskich rękopisów zawierał dodatek lub kontynuację dzieła "Cura Sanitatis Tiberii", najstarszej wersji historii o św. Weronice.
"Akta Piłata" składają się z trzech części, których odmienność stylu języka zdradza liczbę trzech autorów w trzech różnych okresach.
Pierwsza część (I - XI) zawiera fantazyjne i dramatyczne okoliczności procesu Jezusa, oparta na Rozdziale XXIII Ewangelii Łukasza.
Druga część (XIII - XVI) wspomina Zmartwychwstanie. Dodatek zdradzający szczegóły Descensus ad Infernos (Zejścia do Piekieł) został doprawiony w wersji greckiej tego dzieła (część składu apostolskiego: "(...) zstąpił do Piekieł (...)"). Motyw ów został ubarwiony i przyjęty w wersji łacińskiej oraz przetłumaczony na wiele języków europejskich. Nie istnieje zaś we wschodnich wersjach: syryjskiej i armeńskiej, które wywodzą się bezpośrednio z greckiej. Według nich: Leucius i Charinus - dwie dusze z martwych powstałe po Ukrzyżowaniu - opowiedziały Sanhedrynowi okoliczności Zstąpienia Chrystusa do Otchłani.
Euzebiusz (r. 325) wspomina "Akta Piłata", jakoby miały być cytowane przez Justyna i Tertulliana, a inne pseudoakta tego typu nie mają związku z pierwotnym dziełem. Prawie pewnym jest, że późniejsi naukowcy zgadzali się co do pochodzenia dzieła na połowę IV wieku.
[edytuj] Drugorzędne dzieła dotyczące Piłata
Drugorzędne źródła historyczne są podzielone jak reszta: w Kościele koptyjskim Piłat jest nawróconym chrześcijaninem i świętym lub też zagubioną duszą skazaną na bezustanne błądzenie po krajach Zachodu.
Istniał również sfabrykowany list dotyczący Ukrzyżowania, rzekomo wysłany przez Poncjusza Piłata do Cesarza Klaudiusza. List został wcielony do sfałszowanego dzieła zwanego "Aktami Piotra i Pawła", o którym "Encyklopedia Katolicka" mówi: "Treść listu ten jest dobitnie apokryficzna, pomimo swojej zwięzłości i powściągliwości w wyrazie". Nie istnieje żadne wewnętrzne powiązanie między listem i "Aktami Piłata" z IV wieku ("Acta Pilati").
List lub Sprawozdanie o Piłacie zawarte jest w "Pasji Piotra i Pawła" Pseudo-Marcellusa. Zatem istnieją wersje: grecka i łacińska.
Legenda "Mors Pilati" ("Śmierć Piłata") jest częścią tradycji Łacińskiej: ukazuje Piłata jako potwora, nie zaś świętego. Zazwyczaj jest dołączana do bardziej współczującej "Ewangelii Nikodema" pochodzenia greckiego. Wątkiem głównym opowiadanie "Mors Pilati" jest choroba Tyberiusza, który posyła Wolusaniusza do Judei - jego celem miało być sprowadzenie Chrystusa - uzdrowiciela. Na miejscu Poncjusz Piłat ukrywa fakt ukrzyżowania Chrystusa i prosi o zwłokę. Lecz Wolusaniusz natyka się na Weronikę, która zdradza mu prawdę i podarowuje swój czarczaf z odbiciem twarzy Chrystusa. Ów czarczaf miał uzdrowić Tyberiusza. Piłat zostaje wezwany do Cesarza, lecz gdy się zjawia, niesie Jezusowy całun z jednego kawałka płótna. Tyberiusz złagodniał, ale tylko do czasu, kiedy Piłata poproszono o zdjęcie tej części garderoby. Wówczas zostaje poprowadzony na egzekucję. Jego zwłoki zostają wrzucone do Tybru, jednak wyrzucone przez demony prądu rzeki docierają do Wiednia. Następnie wrzucone do Rodanu - duchy tej rzeki również ich nie przyjmują - kierują ciało na wschód, do Lozanii gdzie toną w zatoczce niedaleko Jeziora Genewskiego - pod stokiem góry Mont Pilatus (początkowo Mons Pileatus - pokrytej chmurami). Według legendy ciało ma wypływać co roku, na Wielki Piątek i obmywać ręce jak w dniu skazania Chrystusa.
Ta wersja legendy w połączeniu z anegdotami o młodości Piłata została zaadoptowana w dziele włoskiego kronikarza, Jakuba de Voragine'a pt. "Złota legenda", co zapewniło nieśmiertelność opowiadaniu w średniowieczu.
W kornwalijskim Misterium Paschalnym, "śmierć Piłata" tworzy dramatyczną scenę w cyklu "Resurrexio Domini" ("Zmartwychwstanie Pańskie").
Więcej fikcyjnych nawiązań do osoby prefekta Judei można znaleźć w pomniejszych tekstach apokryficznych, np. "Anaphora Pilati" ("Relacja o Piłacie"), "Liście Heroda do Piłata" i "Liście Piłata do Heroda" i rzekomych pismach, których nie datuje się wcześniej niż na wiek V n.e.
Holenderski pisarz, Simon Vestdijk napisał w 1938 nowelę o życiu Piłata po Ukrzyżowaniu Chrystusa ("De nadagen van Pilatus", "Ostatnie dni Piłata").
Film grupy komików Monty Python pt. "Żywot Briana" zawiera satyrę Piłata.
Roger Caillois (1913–78, fr. pisarz i krytyk, socjolog) napisał powieść "Poncjusz Piłat" - zawiera sugestywną wizję świata bez zmartwychwstania.
[edytuj] Inne wzmianki
- biblijny wątek "Mistrza i Małgorzaty", dzieła Michaiła Bułhakowa
- utwór "Pilate" grupy Pearl Jam
Pomimo wspomnieniu w obu dziełach Piłat najprawdopodobniej nie miał psa.
[edytuj] Piłat w dramacie
Sztuki teatralne i dzieła filmowe dotyczące życia Jezusa Chrystusa często przeważnie zawierają postać Poncjusza Piłata ze względu na jego rolę w ostatnich dniach życia Chrystusa. Wygląd Prokuratora bywa różnie przedstawiana: czasem jako strachliwy, acz okrutny biurokrata; gdzie indziej jako hardy gubernator rządzący żelazną pięścią.
Ważniejsi odtwórcy roli Prokuratora Judei: Telly Savalas ("The Greatest Story Ever Told", "Opowieść wszech czasów"), Rod Steiger ("Jesus of Nazareth", "Jezus z Nazaretu"), Frank Thring ("Ben-Hur"), Hristo Naumov Shopov ("The Passion of the Christ", "Pasja"), Zbigniew Zapasiewicz (serial "Mistrz i Małgorzata"), Barry Dennen ("Jesus Christ Superstar").
