Galileo Galilei
From Wikipedia
Galileo Galilei 15 di februaro 1564 en Pisa Italia til 8 di januaro 1642 en Arcetri esis fizikisto ed astronomisto.
Indexo |
[redaktar] Yuneso
Il esas seniorulo di sep infanti. Lua patro esas liutifisto ed autoro ye 1581 dialogo di moderna muziko qua participas ye kontroversi pri muzikala teorio.
Galileo Galilei pruvar frue sua manuala habileso e bona observado. Infanto, il amuzeskas realizar la esbosuro di mashini qua il havas vid-eskita.
Il esas edukita che lua parenti til dek yara evo. To chanjas lojeyo lore a Firenze e konfidas li ad cirkuma sacerdoto. Pose Galileo eniras kuvento di Santa Maria de Vallombrosa por religioza edukado ma pro okuli-maladeso il retrovenas a Firenze ye 1579.
Pos du yara il komencas studiar medicino e filozofio.
[redaktar] Vokeso-deskovro
Ye 1583, Galileo esas iniciita ad matematiko da Ostilio Ricci, familio-amiko, studanto di Tartaglia. Quankam Ricci esas poka reputata ciencisto, il havas la kustumo, skarsa lore, di ligar la teorio ad praktiko per l'experimento.
Facinita da Euklid-verko, havinta nula inklineso per medicino ed ankore min per la skolastika disputado note pri Aristotelesa, Galileo reorientizas lua studio vers matematiko. Mem studanto il deskovras la lego di pendul-izokronismo, unesma etapo pri nova cienco : mekaniko. En fluo humanisto, il redaktas anke feroca pamfleto di lore profesoraro.
Du yara pose, il retrovenas a Firenze sen diplomo, ma kun granda konoci e ciencala kuriozeso.
[redaktar] De firenze ad Pisa (1585 til 1592)
Galileo komencas per demonstrar multa teoremi pri graveso-centro di certa solidi en lua Theoremata circa centrum gravitatis solidum ed entraprezas ye 1586 di rikonstitucar hidrostatikala balanco di Archimede o bilancetta. Dume il exekutas projeto di pezanta pendulo ed inventas pulsometro. Ta aparo helpas mezura la pulsado (dil arterii) e furnisas tempo-normo, qua ne existas lore. Il komencas anke lua studii pri korpi-falio.
Ye 1588, il esas invitita per Academia Fiorentina prizentar du lecioni pri la formo, la loko e la dimensiono di Dante-inferno.
Paralele lua agivesi, il serchas profesor-okupado en universitato ; il juntas lore, inter altra granda personaji la patro jezuito Christophe Clavius, matematik-eminento di pontifikala kolegio. Il juntas anke matematikisto Guidobaldo del Monte. Ta lasta Galileo a duko Ferdinand 1na di Toskany, qua nominas ad matematiko-siejo di universitato di Pisa per 60 oro-skudi per yara - mizero. Lua inaugurala leciono eventas ye 12 di novembro 1589.
Ye 1590 e 1591, il deskovras cikloido ed uzas ulo per desegnar di ponto-archi.
Il experimentas anke pri korpo-falio e skribas lua unesma mekaniko-verko, De motu. La realeso mem di ta experienci esas nuna larja dubitita ed esus invento di lua unesma biografio, Vincenzo Viviani. Ta volumo kontenas nova idei per l’epoko, ma il expozas ankore, evidenta la principii di antiqueso.
[redaktar] Universitato di Padova (1592-1610)=
Ye 1592 Galileo iras instruktar ad Universitato di Padova ; il restas ibe 18 yara. Padova apartenis ye potenta Republiko di Venizia, to qua shirmas Galileo kun granda intelektala liberteso, inquiziciono esas ibe poka potenta, e kun famoza vitr-industrio.
Il instruktas aplika mekaniko, matematiko, astronomio e milita arkitekturo. De la morto di lua patro ye 1591, Galileo devas entratenar lua familio. Il esas akaparita per docado-tashi : il donas multa partikulara kursi ad richa studanti qua gastigas. Ma il esas mala jeristo e nur la financala helpo di lua protektanti ed amiki permizas li equilibrar lua konti.
Ye 1593 il redaktas Trattato di Forticazioni e Trattato di Meccaniche por lua studenti permizas plu bona efikiveso di grava artilrio (ul pruvas qua konono devas esar puntita ye 45° per maxima atingo-disto) sen kontesto.
Ye 1597 il emendas e fabrikas kompaso kalkulo-linealo, qua konocas granda komerciala suceso. Il redaktas l’instrukto nur non yara pose.
Ye 1599 Galileo juntas Marina Gamba, yuna veniziana kun qua il mantenas amorala relato til 1610 (ol ne esas mariajita e ne vivas sub la mem hemo). Ye 1600 lua unesma filiino Virginia naskas sequanta per fratino Livia ye 1601 pose filiulo, Vincenzo, ye 1606. Pos la separo (ne konflikta) di paro, Galileo charjas su di sua infanti ; il placas pose lua filiini ad koventi.
[redaktar] ye 1604
- ye julio, il probas lua aqua-pompo en Padova-gardino.
- ye oktobro, il deskovras lego di movemiento uniforme acelerita, qua il asocias kun erorala lego di rapideso.
- ye decembro, il komencas lua observo di nova konocita de 10 di oktobro adminime. Il konsakras 5 lecioni pri la sequanta monato, e ye februaro 1605 il editas Dialogo de Cecco di Ronchitti in Perpuosito de la Stella Nova kun D. Girolamo Spinelli. Quankam l’aparo di nova stelo, e lua subita desaparo, kontredicas totale sen chanjo di kosmo teorio.
Ripreninta lua studii pri movemento, Galileo montras qua la projektili sequas parabolika trajektorii. Newton pruvas ke esas eliptika.
[redaktar] de 1606 til 1619
Ye 1606, Galileo konstruktas l’unesma aparo per mezurar la temperaturo. Dum sama yaro, Galileo e du amiki maladeskas sama dio di mem infektiva maladeso. Nur Galileo transvivas, ma il restas paralizita kun reumatismi per lua vivo-cetero.
Dum la sequanta du yara, Galileo studias l’armaturi di magneti. On povas ankore vidar lua labori ad historio-museo di Firenze.
[redaktar] La teleskopo e lua konsequantaji
[redaktar] Teleskop-invento
Ye mayo 1609, Galileo recevas de Paris letro di Jacques Badovere, l’uno di anciena studenti, qua konfirmas insistas pri rumoro: l’existo di teleskopo permizinta vidar fora objekti. Konstruktita en Nederlando, ulo permizabus ja vidar nevisebla steli kun direkta okulo. Kun ta simpla deskripto, Galileo, qua ne donas kursi por Cosimo 2ma di Medici, konstruktas lua unesma teleskopo. Kontraste kun la nederlanda, ta ne deformas la objekti e groseskas lua sis foya, sive duople ke lua konkurencanto. Il sucesas anke la solo obtenar rekta imajo kun diverganta lenso.
Ye 21 di agosto lua duesma lorno esas plu bona. Galileo donas ulo ad Venizia qua esas maxim koncernita per milita apliko, mem se l’instrumento restar prototipo. Galileo esas fine liberita di financala desfacilesi.
