Tân Ước
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Loạt bài Kitô giáo |
|
 |
|
|
Thần học |
|
|
Kinh thánh |
|
|
Giáo hội |
|
|
Các phong trào |
|
Tân Ước, còn gọi là Tân Ước Hi văn hoặc Kinh thánh Hi văn, là một phần của Kinh Thánh Cơ Đốc giáo, được viết sau khi Chúa Giê-xu sinh ra. Được dịch từ tiếng Latinh Novum Testamentum, nguyên ngữ Hi văn Kainē Diathēkē (Καινή Διαθήκη), nghĩa là "Giao ước mới". Thuật ngữ "Tân Ước" lúc đầu được tín hữu Cơ Đốc dùng để miêu tả mối tương giao giữa họ và Thiên Chúa, về sau được dùng để chỉ một tuyển tập gồm 27 sách.
Mục lục |
[sửa] Nguồn
Theo các giáo phụ, Phúc âm Matthew và Phúc âm John là những sách được trước tác đầu tiên, song nhiều người tin rằng Phúc âm Mark và "Nguồn Q" là những nguồn tư liệu chính cho các sách Phúc âm.
[sửa] Các sách của Tân Ước
Tân Ước có tổng cộng 27 sách, những sách này được viết bởi các tác giả khác nhau, vào các thời điểm khác nhau và tại các nơi chốn khác nhau. Khác với Cựu Ước, Tân Ước được trước tác trong một quãng thời gian tương đối ngắn, khoảng chừng một thế kỷ hoặc hơn. Dưới đây là danh mục các sách của Tân Ước với tên của những người được tin là tác giả của chúng.
[sửa] Các sách Phúc âm
Trọng tâm của các sách Phúc âm là cuộc đời, sự chết và sự phục sinh của Chúa Giê-xu:
- Phúc âm Matthew – Matthew (Matthêu hoặc Ma-thi-ơ), người thu thuế trở nên sứ đồ.
- Phúc âm Mark – Mark (Macô hoặc Mác), môn đệ của Phê-rô và của Phao-lô.
- Phúc âm Luca – Luca, có lẽ là môn đệ của Phao-lô.
- Phúc âm John – John (Gioan hoặc Giăng), ngư dân trở nên sứ đồ.
[sửa] Sách Lịch sử
Lịch sử hội thánh tiên khởi, sau khi Chúa Giê-xu chết, được ký thuật trong sách Công vụ các Sứ đồ (Công vụ Tông đồ).
[sửa] Các Thư Tín
Các Thư Tín bao gồm nhiều bức thư được viết để gởi các cá nhân hoặc các giáo đoàn (congregation). Trong nhiều thư tín, các tác giả trình bày những luận điểm thần học quan trọng cũng như cung cấp một cái nhìn thấu suốt nhằm lý giải sự phát triển của hội thánh tiên khởi.
[sửa] Các thư tín của Phao-lô
Đây là những thư được tin là do Phao-lô viết gởi các cá nhân hoặc các nhóm tín hữu khác nhau. Tên của chúng được gọi theo tên người nhận.
- Thư gởi các tín hữu tại Roma - Sứ đồ Phao-lô
- Thư thứ nhất gởi các tín hữu tại Côrintô (Κόρινθος Kórinthos)– Phao-lô
- Thư thứ nhì gởi các tín hữu tại Côrintô – Phao-lô
- Thư gởi các tín hữu tại Galat (Galatia) – Phao-lô
- Thư gởi các tín hữu tại Ephêxô (Έφεσος Ephesus) – Phao-lô
- Thư gởi các tín hữu tại Philippi (Φἱλιπποι Philippoi) – Phao-lô
- Thư gởi các tín hữu tại Côlôsê (Colossae) – Phao-lô
- Thư thứ nhất gởi các tín hữu tại Thessalonica (Θεσσαλονίκη Thessaloniki) – Phao-lô
- Thư thứ nhì gởi các tín hữu tại Thessalonica – Phao-lô
- Thư thứ nhất gởi Timothy – Phao-lô
- Thư thứ nhì gởi Timothy – Phao-lô
- Thư gởi Titus – Phao-lô
- Thư gởi Philemon – Phao-lô
- Thư gởi các tín hữu Do Thái - Khuyết danh, được tin là trước tác bởi Phao-lô
[sửa] Các Thư Tín Chung
Là những thư được viết cho toàn thể hội thánh. Các thư này được gọi theo tên tác giả. Vào thời trung cổ chúng không được sắp xếp chung với các thư của Phao-lô, nhưng với sách Công vụ các Sứ đồ để trở thành bộ Praxapostolos.
- Thư của Giacôbe – James (Giacôbê hoặc Gia-cơ) "Em Chúa"
- Thư thư nhất của Phêrô - Sứ đồ Peter (Phê-rô hoặc Phi-e-rơ)
- Thư thứ nhì của Phêrô - Sứ đồ Phê-rô (các học giả hiện đại cho là được viết bởi một người khác)
- Thư thứ nhất của Gioan - Sứ đồ Gioan (các thư tín của John thường được cho là được viết bởi các môn đệ của Gioan, tuy 1 Gioan rất giống Phúc âm Gioan về văn phong và từ vựng)
- Thư thứ nhì của Gioan - Sứ đồ Gioan
- Thư thứ ba của Gioan - Sứ đồ Gioan
- Thư của Giuđa – Giu-đa, anh em của Giacôbe
[sửa] Tiên tri
Khải Huyền – Gioan "nhà tiên tri", được cho là trước tác bởi Sứ đồ Gioan.
[sửa] Ngôn ngữ
Ngôn ngữ đàm thoại phổ thông trong thời Chúa Giê-xu là tiếng Aram. Tuy nhiên, nguyên bản của Tân Ước được viết bằng một phương ngữ Hi lạp cổ (Koine Greek) được dùng phổ biến trong đại chúng tại các tỉnh thuộc Đế quốc La Mã vào thế kỷ thứ 1, từ đó được dịch ra các ngôn ngữ khác, quan trọng nhất là tiếng Latinh, tiếng Syria, và tiếng Coptic. Nhiều giáo phụ cho rằng Phúc âm Matthew khởi thuỷ được viết bằng tiếng Hebrew, một số giáo phụ cũng tin rằng Phaolô viết thư Do Thái bằng tiếng Hebrew, sau đó được Luca dịch ra tiếng Hy Lạp. Cả hai quan điểm này đều không nhận được nhiều ủng hộ từ các học giả hiện đại, họ cho rằng dựa trên văn phong của Phúc âm Matthew và thư Do Thái, có thể suy đoán chúng được trước tác trong nguyên văn bằng tiếng Hy lạp.
Cần lưu ý rằng nhiều sách trong Tân Ước, đặc biệt là Phúc âm Macô và Phúc âm Gioan được viết bằng thứ tiếng Hy Lạp chưa hoàn chỉnh. Chúng thua xa các tác phẩm cổ điển hoặc văn chương sáng tác bằng Hi văn bởi những tác giả thuộc giai tầng thượng lưu, thành phần ưu tú và các triết gia sống vào thời ấy.
Một số học giả cho rằng bản Tân Ước tiếng Aram là nguyên bản, còn bản Hi văn chỉ là bản dịch.
[sửa] Chất liệu
Hiện nay không còn giữ được một bản văn Kinh Thánh nào do chính tay tác giả viết, hay nói khác đi, bản văn gốc không còn nữa. Tuy nhiên lại có rất nhiều bản chép Tân Ước bằng tiếng Hy Lạp và những bản dịch Tân Ước cổ bằng nhiều thứ tiếng khác nhau. Đây là những bản chép tay thuộc nhiều thế kỉ trước khi xuất hiện kĩ thuật in. Các bản chép tay này hiện đang nằm rải rác ở các thư viện trên Thế giới.
[sửa] Giấy cói
làm từ cây sậy (papyrus) mọc ở các vùng đầm lầy bên Ai Cập. Trong hai thế kỉ đầu, Tân Ước được chép trên loại giấy này. Tuy không bền bằng giấy da nhưng vì khí hậu khô nóng bên Ai Cập nên loại giấy này vẫn còn tồn tại. Hiện nay còn khoảng 90 bản giấy này, đa số có nguồn gốc từ Ai Cập, chép vào khoảng giữa thế kỉ 2 và thế kỉ 8. Đây chỉ là những mảnh của Tân Ước nhưng lại có giá trị cao, vì chúng cổ hơn loại giấy da. Các bản giấy cói được đánh số và mang kí hiệu P. Sau đây là một vài bản quan trọng:
- Bản P52 (Papyrus Rylands) chỉ gồm Ga 18,31-33.37-38. Đây là bản chép tay Tân Ước cổ nhất hiện có. Nó chép khoảng năm 135, nay được lưu giữ tại thư viện John Rylands (Anh).
- Bản P46, khoảng năm 200, gồm các thư của Thánh Paul, trừ những thư mục vụ. bản này gồm 86 tờ giấy cói được đóng thành tập.
[sửa] Giấy da
Làm bằng da, sử dụng nhiều từ thế kỉ 2. Các bản văn Tân Ước chép trên giấy da dưới dạng chữ hoa (majuscules) hay chữ thảo (minuscules). Giấy da cũng có thể đóng thành tập hay nối lại thành miếng dài rồi cuộn lại (volumen). Sau đây là một vài bản quan trọng:
- Bản Vaticanus mang kí hiệu là B. chép vào thế kỉ 4, bằng tiếng Hy Lạp gồm cả Cựu Ước lẫn Tân Ước, nhưng Tân Ước bị thất lạc phần cuối. Hiện lưu giữ tại thư viện Vaticanus (Va-ti-can-nô)
- Bản Sinaiticus, thế kỉ 4, tìm thấy tại thư viện Thánh Catarina ở núi Xi-nai vào năm 1844, bằng tiếng Hy Lạp gồm phần Cựu Ước và toàn bộ Tân Ước, thậm chí còn thêm Thư của Banaba và một phần tác phẩm Người Mục Tử của Héc-mát. Bản này mang kí hiệu S, hiện để tại Luân Đôn.
[sửa] Tác giả
Tân Ước được trước tác bởi nhiều người khác nhau. Niềm tin truyền thống cho rằng tất cả các sách này được viết bởi các sứ đồ hoặc bởi các môn đệ của họ (như Macô hay Luca). Song giới học giả hiện đại tỏ ra không đồng ý với quan điểm trên. Ngoại trừ thư Do Thái, không có nghi vấn nào về quyền tác giả của các sách kể trên cho đến thế kỷ 18 khi làn sóng tra vấn về thẩm quyền của Tân Ước bắt đầu bùng phát.
Bảy trong số các thư tín được viết bởi Phao-lô ngày nay được các học giả công nhận là chính xác bao gồm: Roma, 1 Côrintô, 2 Côrintô, Galat, Philippi, 1 Thessalonica và Philemon. Nhưng họ không thể đồng ý với nhau có phải Phao-lô là tác giả của 2 Thessalonica, Colôsê và Ephêxô hay không. Nhìn chung, chỉ có giới học giả Tin Lành (Evangelical) chấp nhận quan điểm cho rằng Phao-lô là tác giả của các thư mục vụ (1 Timothy, 2 Timothy và Titus). Ngày nay, hầu như không có học giả nào cho rằng Phao-lô viết thư Do Thái. Thật vậy, cuộc tranh luận về tác giả thư Do Thái, thư tín duy nhất không có tên tác giả, bắt đầu từ thời kỳ các giáo phụ. Tertullian gợi ý đó là Barnabas, nhưng Clement thành Alexandria suy đoán rằng thư này được viết bởi Phao-lô, dịch bởi Luca hoặc bởi Clement thành Roma (sau này là Giáo hoàng Clement I). Còn Origen (Ὠριγένης), ngay giữa cuộc tranh luận, cho rằng "chỉ có Chúa mới biết" ai thật sự là tác giả.
Trong các sách được cho là viết bởi sứ đồ Gioan, Phúc âm Gioan và thư Gioan thứ nhất được chấp nhận là của Gioan, vấn đề còn lại là xem tác giả sách Khải Huyền là sứ đồ Gioan hay là một Gioan nào khác.
Vấn đề tìm kiếm tác giả cho các tác phẩm cổ đại như các sách trong Tân Ước được thể hiện rõ khi xem xét các sách Phúc âm.
Vì cớ nhiều chi tiết tương đồng được tìm thấy trong ba sách Phúc âm Matthêu, Macô, Luca, chúng được gọi là "Phúc âm đồng quan" (Synoptic Gospels). Ngược lại, có những câu chuyện và nội dung các cuộc đàm đạo chỉ được ký thuật trong Phúc âm Gioan, vì vậy sách này được xem là có quan điểm khác biệt với ba sách Phúc âm nêu trên.
Có một quan điểm được nhiều học giả phê phán Tân Ước chấp nhận là Giả thuyết Hai nguồn tư liệu. Theo đó, Phúc âm Matthêu và Phúc âm Luca được xây dựng trên nguồn tư liệu của Phúc âm Macô và từ một nguồn chung gọi là "Nguồn Q", từ thuật ngữ "Quelle" trong tiếng Đức nghĩa là "nguồn". Song bản chất và ngay cả sự hiện hữu của Q chỉ có tính suy diễn. Hầu hết các học giả chấp nhận giả thuyết này cho rằng Q là nguồn tư liệu duy nhất, trong khi những người khác tin Q là một tập hợp các tư liệu hoặc một số truyền khẩu. Từ những dữ liệu hiện có, không có thông tin nào giúp tìm ra tác giả của Q.
[sửa] Thời điểm trước tác
Theo truyền thống, những sách được viết đầu tiên là các thư tín của Phao-lô, các sách sau cùng được cho là của Gioan. Tương truyền Gioan có tuổi thọ cao, có lẽ đến 100 tuổi, tuy điều này xem ra không có nhiều tính thuyết phục. Irenaeus thành Lyons, vào khoảng năm 185, thuật rằng Phúc âm Matthêu và Phúc âm Macô được viết đang lúc Phê-rô và Phao-lô thuyết giáo tại Roma, có lẽ vào thập niên 60. Phúc âm Luca được trước tác một thời gian sau đó.
Người ta tin là Phúc âm Mác được viết sau năm 65, Phúc âm Matthêu được trước tác vào một thời điểm nào đó giữa năm 70 và 85. Thời điểm dành cho Phúc âm Luca được đặt trong khung thời gian giữa các năm 80 và 95. Sách được viết sớm nhất của Tân Ước có lẽ là 1 Thessalonica, một thư tín của Phao-lô, được viết khoảng năm 51 hoặc thư Galat vào năm 49.
Tuy nhiên, John A. T. Robinson, tác giả quyển Redating the New Testament (1976), cho rằng toàn bộ các sách Tân Ước được hoàn tất trước năm 70, thời điểm đền thờ tại Jerusalem bị huỷ phá. Theo lập luận của Robinson, sự phá hủy đền thờ đã được tiên báo bởi Chúa Giê-xu và được chép trong Ma-thi-ơ 24. 15 – 21 và Luca 23. 28 – 31, các tác giả của hai Phúc âm này và của các sách khác trong Tân Ước không thể không chỉ ra sự ứng nghiệm lời tiên tri. Quan điểm của Robinson được chấp nhận rộng rãi trong vòng các tín hữu Tin Lành (Evangelical).
Vào thập niên 1830, các học giả của trường Tübingen (tại Đức) ấn định thời điểm trước tác của các sách Tân Ước đến thế kỷ thứ 3, nhưng sự phát hiện một số bản cổ sao Tân Ước có niên đại năm 125 dẫn đến những nghi vấn về quan điểm này. Hơn nữa, Clement thành Roma vào năm 95, trong một bức thư gởi đến hội thánh tại Corintho (Κόρινθος Kórinthos), trích dẫn 10 trong số 27 sách của Tân Ước, và trong một bức thư gởi hội thánh tại Philippi (Φἱλιπποι Philippo), Polycarp trích dẫn 120 lần từ 16 sách Tân Ước.
[sửa] Tuyển chọn
Một qui trình phức tạp và kéo dài được áp dụng cho việc tuyển chọn kinh điển cho Tân Ước. Đặc điểm của các sách được chọn là phải được đông đảo tín hữu công nhận là có tính soi dẫn khi được dùng trong thờ phụng và giảng dạy, phù hợp với bối cảnh lịch sử của chúng, và hài hoà với Kinh thánh Do Thái (các cộng đồng Cơ đốc đầu tiên hầu hết là người Do Thái). Bằng cách này, các sách được công nhận là sự mặc khải về Giao Ước Mới phải vượt qua sự sàng lọc không phải tại các buổi họp của các công đồng nhưng tại các buổi thờ phụng kín giấu của các nông dân thuộc giai cấp hạ lưu trong thời kỳ hội thánh đang bị bách hại.
Trong ba thế kỷ đầu của hội thánh không có sự đồng thuận hoàn toàn về kinh điển Tân Ước. Vào thế kỷ thứ 2 xuất hiện một tuyển tập các thư tín và các sách Phúc âm được các nhà lãnh đạo hội thánh xem là có thẩm quyền, bao gồm bốn sách Phúc âm và nhiều thư tín của Phao-lô. Justin Martyr, Irenaenus và Tertullian (thuộc thế kỷ thứ 2) tin rằng chúng có sự soi dẫn thần thượng như Kinh thánh Do Thái (Cựu Ước). Những sách khác, dù được tôn trọng và yêu thích, dần dần được xếp vào danh sách các thứ kinh.
Một trong những nỗ lực đầu tiên nhằm xác lập một bộ kinh điển đến từ Marcion. Ông bác bỏ toàn bộ Cựu Ước và chỉ giữ lại trong danh sách của mình Phúc âm Luca và mười trong số các thư tín của Phao-lô. Quan điểm không chính thống này, cùng với nền thần học khả tri (gnostic) của ông, bị đa số tín hữu khước từ.
Bộ kinh điển Tân Ước lần đầu tiên được liệt kê bởi Anathasius, Giám mục thành Alexandria, vào năm 367, trong một bức thư gởi cho các giáo đoàn của ông tại Ai Cập. Danh sách này ngày càng được chấp nhận rộng rãi cho đến khi có được sự đồng thuận tại công đồng lần thứ ba tại Carthage vào năm 397. Dù vậy, quyết định của công đồng này không phải là chung quyết. Vẫn còn tra vấn về thẩm quyền của một vài sách, đặc biệt là các sách Gia-cơ và Khải Huyền.
[sửa] Thẩm quyền
Dù các nhóm trong cộng đồng Cơ Đốc giáo đều tôn trọng Tân Ước, họ lại duy trì các quan điểm khác biệt về bản chất, mức độ và tính xác đáng của thẩm quyền Tân Ước. Các quan điểm này phụ thuộc vào khái niệm soi dẫn, liên quan đến vai trò của Thiên Chúa trong việc hình thành Tân Ước. Nhìn chung, vai trò của Thiên Chúa trong thuyết soi dẫn càng lớn thì các khái niệm về các tính chất không sai lầm, không mắc lỗi và có thẩm quyền của Kinh Thánh càng được khẳng định. Song không dễ định nghĩa các khái niệm này vì chúng được giải thích bởi các quan điểm khác nhau.
- Không sai lầm (infallibility) chỉ tính chân xác tuyệt đối của Kinh Thánh trong các vấn đề giáo lý.
- Không mắc lỗi (inerrancy) chỉ tính chân xác tuyệt đối của Kinh Thánh trong các vấn đề về sự kiện (bao gồm các sự kiện lịch sử và khoa học).
- Thẩm quyền (authoritativeness) chỉ tính chân xác của Kinh Thánh liên quan đến các vấn đề về đạo đức và sống đạo.
[sửa] Công giáo La mã và Chính thống giáo Đông phương
Đối với Công giáo La mã và Chính thống giáo Đông phương, đồng tồn tại hai nhân tố của sự mặc khải, Kinh Thánh và Truyền thống Tông đồ, được luận giải theo sự dạy dỗ của giáo hội. Theo thuật ngữ Công giáo, thẩm quyền giải thích kinh thánh và truyền thống thuộc Magisterium (Giáo hoàng và một số giám mục thuộc quyền), trong khi Chính thống giáo giới hạn quyền này cho các công đồng.
[sửa] Kháng Cách
Theo thuyết Duy Thánh Kinh (sola scriptura), tín hữu Kháng Cách (Protestant) cho rằng đức tin và sống đạo của họ phù hợp với sự dạy dỗ của Kinh Thánh tuy vẫn có các quan điểm khác biệt về cách nhìn nhận này.
[sửa] Tin Lành và Nền tảng
Những người theo khuynh hướng Tin Lành (Evangelicalism) và Nền tảng (Fundamentalism) cho rằng có hai nhân tố trong sự mặc khải: con người và thần thượng. Nhân tố con người hiện diện trong văn phong của các tác giả và nhân tố thần thượng trong sự soi dẫn của Chúa Thánh Linh sao cho mọi điều họ viết đều phù hợp với chân lý.
[sửa] Chính lưu và Tự do
Các nhóm Kháng Cách Chính lưu (mainstream) và Tự do (liberal) tin vào thẩm quyền và tính chân xác của Kinh Thánh nhưng họ tìm cách giải thích Kinh Thánh sao cho có thể bao hàm các trào lưu khác nhau, từ khuynh hướng Tin Lành cho đến khuynh hướng hoài nghi.
