Toplum bilimi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Konu başlıkları |
[değiştir] Tanımı
Toplum bilimi(sosyoloji) toplum ve insanın karşılıklı etkileşimi üzerinde çalışan bir bilimdir.Toplumsal (sosyolojik) araştırmalar sokakta karşılaşan farklı bireyler arasındaki temaslardan küresel sosyal işleyişlere kadar geniş bir alana yayılmıştır. Bu disiplin insanların neden ve nasıl bir toplum içinde düzenli yaşadıkları kadar bireylerin veya birlik, grup yada kurum üyelerinin nasıl yaşadığına da odaklanmıştır.
Toplum bilimi alanında çalışan bir kişiye de sosyolog denir. Bir akademik disiplin olarak toplum bilimi bir sosyal bilim olarak kabul edilmektedir ve 19. Yüzyıl’ın ilk çeyreğinde gelişmiş diğer bilim dalları ile karşılaştırıldığında görece olarak gençtir. Bir çok sosyolog bir veya daha fazla uzmanlık alanında veya altdallarında çalışmaktadır.
Toplum bilimi/sosyoloji kelimesi, Yunanca “bilim” anlamına gelen “loji” eki ve Latince’de, genel anlamda insanı işaret eden, üye,arkadaş veya dost anlamındaki, socius kelimesinden gelen “socio-“ kökünden oluşur.
Sosyoloji dar çerçeveli bir disiplin olduğu için, profesyonel sosyologlar için bile tanımını yapmak güçtür.Bu disiplini tanımlamak için işe yarayan yollardan biri bu disiplini toplumun farklı boyutlarını inceleyen alt dalların oluşturduğu bir küme olarak tanımlamaktır.Örneğin toplumsal sınıflaşma eşitsizliği ve sınıfsal yapıları, demografi popülasyonun miktar ve tipindeki değişimleri, suç bilimi suç davranışı ve çarpıklıkları, politik sosyoloji hükümet ve yasaları, ırk sosyolojisi ve cinsiyet sosyolojisi ırk ve cinslerin eşitsizliği kadar ırk ve cinsiyetlerin toplumsal yapılarını inceler. Doğadaki bir çok çapraz disiplini içerecek şekilde,yeni sosyolojik alt bilim dalları ortaya çıkmaya devam etmektedir-mesela ağ çözümlemesi-.
Bir çok sosyolog akademi dışında yararlı araştırmalar yapmaktadır. Bulguları eğitimcilere, yasa yapıcılara, yöneticilere, yenilik yapmak isteyenlere, iş dünyasının liderlerine ve sosyal sorunları çözme ve sosyal politikalar oluşturma konusuyla ilgilenenlere yardımcı olmaktadır.
[değiştir] Tarihçesi
Ekonomi, politika bilimi, antropoloji, tarih ve psikolojiyi kapsayan diğer sosyal bilimler ile karşılaştırıldığında toplum bilimi oldukça yeni bir bilim dalıdır. Arkasındaki düşüncelerin ise daha uzun bir geçmişi vardır ve ortak insan bilgisi ve felsefesinin karışımına kadar izleri takip edilebilir.
Toplum bilimi 19. yüzyılın ilk yarısında modernliğin iddialarına karşı bir akademik tepki olarak belirmeye başladı: dünya küçülmeye başlayıp bütünleşmeye başlıyor, insanların dünyadaki deneyimleri hızlı bir şekilde atomize olup yayılıyordu. Toplum bilimciler sadece toplumsal grupları nelerin bir arada tuttuğunu öğrenmeyi değil aynı zamanda toplumsal dağılmaya karşı bir çare geliştirmeyi de umut ettiler.
Sosyoloji(toplum bilim) kelimesi 1838’de Auguste Comte tarafından Latince Socius (arkadaş, dost) ve Yunanca logos(bilim) kelimelerinin biraraya getirilmesi ile oluşturuldu. Comte insana dair bütün bilimleri – tarih, psikoloji ve ekonomi dahil, bütünleştirmeyi istiyordu. Onun toplumsal şemasi tam 19.yüzyıla özgüydü; tüm insanlığın aynı tarihsel aşamalardan (teoloji, metafizik, pozitif bilimler) geçtiğine inanıyordu ve eğer birisi bu gelişimi kavrarsa toplumsal hastalıklar için çareler de bulabilirdi. Toplum bilim ‘bilimlerin kraliçesi’ olmalıydı.
Sosyoloji terimi ile ilk yayınlanan kitap İngiliz düşünür Herbert Spencer’in yazdığı The Study of Sociology(Toplum Bilim Çalışması)di (1874). ABD’de bazıları tarafından Amerikan Toplum biliminin babası diye tanımlanan Lester Frank Ward, 1883’te Dinamik Toplum Bilim kitabını yayınladı ve ilk kez Kansas Üniversitesi, Lawrence’da 1890’da Toplum Bilim Öğeleri başlıklı bir kursta(Amerika'nın devam eden en eski toplum bilim bölümüdür) bu disiplin kendi adıyla öğretilmeye başlandı. Kansas Üniversitesi’nde Tarih ve Sosyoloji Bölümü 1891’yılında kuruldu ve ilk tam anlamıyla bağımsız toplum bilim bölümü 1892’de Chicago Üniversitesi ‘nde 1895’te Amerikan Toplum Bilimi Dergisini çıkaran Albion W. Small tarafından kuruldu. İlk Avrupa toplum bilim bölümü, L'Année Sociologique ‘un (1896) kurucusu Émile Durkheim tarafından 1895’te Bordeaux Üniversitesi’nde kuruldu. Birleşik Krallık’taki ilk toplum bilim bölümü London School of Economics and Political Science ‘da (İngiliz Toplum Bilim dergisini de yayınlayan) 1904’de kuruldu. 1919’da Almanya’da Ludwig Maximilians University of Munich’de Max Weber ve 1920’de Polonya’da Florian Znaniecki tarafından toplum bilim bölümleri oluşturuldu.
Toplum bilim alanında uluslararası işbirliği 1893’te, René Worms tarafından kurulan ancak 1949’da oluşan çok daha geniş katılımlı Uluslararası Toplum Bilim Birliği (ISA) ile yıldızı kararan küçük Uluslararası Toplum Bilim Enstitüsü ile başladı. 1905’te dünyanın en büyük profesyonel sosyologlar birliği olan Amerikan Toplum Bilim Birliği kuruldu. 19. yy’dan 20. yy’ın başlarına kadar diğer “klasik” toplum bilim kuramcıları şunlardır: Karl Marks, Ferdinand Tönnies, Émile Durkheim, Vilfredo Pareto, ve Max Weber . Comte gibi bu kişiler de kendilerini sadece “sosyolog” saymaz. Çalışmaları din, eğitim, iktisat, hukuk, psikoloji, etik, felsefe ve teoloji konularına yöneliktir ve kuramları değişik akademik disiplinlere uyarlanmıştır. En çok ne var ki toplum bilim üstünde etkili olmuşlardır (aynı zamanda ekonomi üstünde de merkezi bir isim olan Marks’ı hariç tutarak) ve gene onların kuramları bugün hala en uygulanabilir kuramlar olarak düşünülmektedir.
Disiplinin içinde, bilimsel açıklamadan farklı olan anlayışın felsefi kökleri vardı. Comte’un başını çektiği ilk kuramcıların toplum bilime yaklaşımı, toplumu anlamak için doğal bilimlerde kullanılan yöntemleri ve yömtembilimini aynen uygulayarak toplum bilimin bir doğal bilim gibi geliştirmekti. Deneycilik ve bilimsel yönteme yapılan vurgu toplumbilimsel iddialar ve bulgular için tartışılmaz bir temel oluşturmayı ve felsefe gibi daha az deneysel disiplinlerden toplum bilimini farklılaştırmayı araştırıyordu. Pozitivizm denilen bu yöntembilimsel yaklaşım toplum bilimciler ve diğer bilim insanları arasında çekişme kaynağına ve sonunda disiplinin kendi içinde de bir ayrışma noktasına dönüştü. Böylece, bir çok bilim, gerekirci, Newtoncu modelden belirsizliği kabullenen ve içselleştiren olasılıklı modellere geçerken toplum bilim gerekirci (çeşitlemeleri yapıya, etkileşime veya diğer güçlere yükleyen)yaklaşıma inananlar ve her türlü açıklama ve tahmin olasılığına karşı duranların hakimiyetine girdi.
Bilimsel açıklamadan farklı ikinci bir görüş ise kültürel hatta kendi başına toplumsaldı. 19.yy’ın başlarından itibaren insan toplumunun anlamlar, semboller, kurallar, normlar ve değerler gibi kendine özgü yanları bulunmasından dolayı doğal dünyadan toplumsal dünyanın ayrı olduğunu tartışan Wilhelm Dilthey ve Heinrich Rickert gibi bilim insanları tarafından toplum hayatını inceleyen pozitivist ve doğacı yaklaşımlar sorgulanmıştı. Toplumun bu öğeleri insan kültürlerini hem sonucuydular hem de bunlar tarafından üretiliyorlardı. Bu bakış açısı daha sonra antipozitivizmin (insancıl toplum bilim) kurucusu olan Max Weber tarafından geliştirildi. Anti-doğacılıkla yakın ilişkili bu anlayışa göre, toplumsal araştırma insanın kültürel değerlerine yoğunlaşmalıydı. Bu, bir insanın öznel ve nesnel araştırma arasında nasıl bir ayrım yapabileceği konusunda bazı tartışmalara yol açtı ve kişisel yorumlu (hermeneutical) çalışmaları etkiledi. Benzer tartışmalar, özellikle internet çağında, toplum bilimde, hedef kitleye özgü toplum bilimsel uzmanlığın yararına vurgu yapan kamu sosyolojisi gibi çeşitlemelere yol açmaktadır.
[değiştir] Sosyal Teori
Sosyal teori, toplumsal hayatın kalıplarını açıklamak yerine toplumsal kalıp ve büyük toplumsal yapıları açıklayacak ve çözümleyecek özet ve çoğunlukla karmaşık kuramsal çatıların kullanımına başvurur. Sosyal teori her zaman daha klasik akademik disiplinlerle sorunlu bir ilişki kurmuştur; anahtar düşünürlerden bir çoğunun üniversitede kürsüsü yoktur. Bazen sosyal teorinin toplum biliminin bir dalı olduğu düşünülse de, antropoloji, ekonomi, teoloji, tarih, felsefe vb gibi bilimlerle ilgili olduğu için disiplinlerarasıdır. İlk sosyal teoriler toplum bilimin doğuşuyla beraber, eş zamanlı olarak geliştirildi. ‘Toplum biliminin babası’ olarak bilinen Auguste Comte –toplumsal evrimcilik- diye ilk sosyal teorilerden birinin temel çalışmasını gereçekleştirdi. 19. yy’da sosyal ve tarihsel değişimle ilgili üç büyük klasik teori oluşturuldu: sosyal evrimcilik teorisi (sosyal darvinizm de bunun bir parçasıdır) sosyal dönem teorisi ve Marksist tarihsel materyalizm teorisi. Modern sosyal teoriler klasik teorilerin daha da yetkinleştirilmiş uyarlamalarıdır, evrimin çoksoylu teorileri gibi (neo-evrimcilik, sosyobiyoloji, modernizasyon teorisi, sanayi sonrası toplumu teorisi) veya genel tarihsel sosyoloji ve öznellik teorisi ve toplumun yaratılması.
Doğal bilimler disiplinlerinin tersine –fizik veya kimya gibi— sosyal teorisyenler kendi teorilerini savunmak için bilimsel yönteme yeterince sadık davranmayabilirler. Bunun yerine, sosyal teorinin karşıtlarının eleştirilerinin temelini oluşturan, tarihsel ve psikolojik yorumlar hariç, kolaylıkla kanıtlanamayacak hipotezler kullanarak büyük ölçekli toplumsal genel eğilim ve yapıları ele alırlar. Uç noktalardaki eleştirel kuramcılar, yapısalcılık karşıtları (deconstructionist) veya post-modernistler gibi, herhangi sistematik bir araştırma veya yöntemin baştan noksan olduğunu iddia etmektedir. Bir çok kez, ne var ki, “sosyal teori” bilime başvurmadan tanımlanır çünkü tarif ettiği toplumsal gerçeklik tersi kolay kanıtlanamayacak kadar baskındır. Modernite veya anarşi sosyal teorileri bu anlamda iki örnek olabilir.
Nevarki sosyal teoriler toplum biliminin büyük kısmını oluşturmaktadır. Nesnel bilimsel tabanlı araştırmalar sosyal teorisyenler tarafından yapılan açıklamalar için destek sağlayabilir. Mesela aynı işi yapan erkek ve kadınlar arasında belirgin bir gelir eşitsizliği olduğunu ortaya koyan, bilimsel yöntem eksenli istatistiki bir çalışma, karmaşık sosyal teoriler olarak feminizm veya ataerkilliğin önermelerini tamamlayabilir.Genel olarak ve özellikle saf sosyoloji taraftarları arasında, sosyal teorinin bir çekiciliği vardır çünkü burada odak merkezi bireyden uzaklaşır ve doğrudan topluma ve bizim hayatlarımızı kontrol eden toplumsal güçlere döner.
[değiştir] Yaklaşımlar ve Yöntemler
-Auguste Comte (1789-1857): pozitivist.
-Emil Durkheim (1858-1917): pozitivist.
-Karl Marx: pozitivist.
-Giambattista Vico (1668-1774): özneci/anlamacı.
-Wilhelm Dilthey (1883-1911): hermeneutik geleneğe bağlı; anlamacı.
-Georg Simmel (1858-1918): karmaşık süreççi.
-Max Weber: anlamacı ve etkinlikçi.
-Anthony Giddens: etkileşimci.
-Diğer gruplar: Robert Merton, Gerhard Lenski, Talcott Parsons, Erving Goffman, Herbert Blumer, Harold Garfinkel, Peter Berger, Amitai Etzioni, C.Wright Mills, Daniel Bell, Alvin Toffler, G.Herbert Mead, Alain Touraine.
[değiştir] Kavramlar
Toplumsal Gerçeklik
Toplumsal Yapı
Toplumsal İlişkiler
Toplumsal Gruplar
Toplumsal Katmanlaşma
Toplumsal Kurumlar
Toplumsal Değişme
Toplumsal Çözülme
[değiştir] Dallar
- Ahlâk Sosyolojisi
- Aile Sosyolojisi
- Askeri Sosyoloji
- Beden Sosyolojisi
- Bilgi Sosyolojisi
- Bilim Sosyolojisi
- Çalışma Sosyolojisi
- Din Sosyolojisi
- Eğitim Sosyolojisi
- Folk Sosyolojisi
- Gender Sosyolojisi
- Hukuk Sosyolojisi
- İktisat Sosyolojisi
- İnsan Ekolojisi ve Nüfusbilimi
- Kent Sosyolojisi
- Köy Sosyolojisi
- Kurumlar Sosyolojisi
- Küçük Topluluklar Sosyolojisi
- Kültür Sosyolojisi
- Medikal Sosyoloji
- Natüralist Sosyoloji
- Sağlık Sosyolojisi
- Sanat Sosyolojisi
- Sanayi Sosyolojisi
- Siyaset Sosyolojisi
- Toplumsal Psikoloji
- Sosyolojik Kuram
- Tarih Sosyolojisi
- Uygulamalı Sosyoloji
- Vergi Sosyolojisi
[değiştir] Toplumbilimciler
- İbn'i Haldun
- Saint-Simon
- August Comte
- Émile Durkheim
- Karl Marx
- Max Weber
- Georg Simmel
- Ahmet Cevdet Paşa
- Ziya Gökalp
- Prens Sabahaddin
- Georges Gurvitch
- Jürgen Habermas
- Michel Foucault
- Herbert Spencer
- Vilfredo Pareto
- Talcott Parsons
- Ferdinand Tönnies
- Immanuel Wallerstein
- George Herbert Mead
- Erving Goffman
- Robert Merton
- İsmail Beşikçi
- Şerif Mardin
- Cemil Meriç
- Zygmunt Bauman
- Anthony Giddens
- Norbert Elias
- Wright Mills
- Hilmi Ziya Ülken
- Niyazi Berkes
- Behice Boran
- Doğan Ergun
- Baykan Sezer
[değiştir] Bağlantılar
- http://www.insanbilimleri.com/kitaplar/sodumet/1dusunme_ve_sosyoloji.htm
- http://www.sosyalsiyaset.com/documents/sosyoloji.htm
- http://www.esosyoloji.com
- Piraha insanları sadece ikiye kadar sayabiliyor
[değiştir] Kaynakça
- http://en.wikipedia.org/wiki/Sociology
- Korotayev A., Malkov A., Khaltourina D. Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth. Moscow: URSS, 2006. ISBN 5-484-00414-4 [1].
