Tarnowskie Góry

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°27' N 018°52' E

Tarnowskie Góry
Herb Tarnowskich Gór Flaga Tarnowskich Gór
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Gmina  - rodzaj	Tarnowskie Góry miejska
Prawa miejskie	1526
Burmistrz	Arkadiusz Czech
Powierzchnia	83,47 km²
Położenie	50° 27' N 18° 52' E
Liczba mieszkańców (2005)  - liczba ludności  - gęstość  - aglomeracja	61 642 ~735 os./km² 3 487 000 (Katowice)
Strefa numeracyjna (do 2005)	32
Kod pocztowy	42-600 do 42-609 oraz 42-680
Tablice rejestracyjne	STA
TERC10 (TERYT)	2243313041
Miasta partnerskie	Békéscsaba  Węgry
Urząd miejski3 Rynek 4 42-600 Tarnowskie Góry tel. 32 393-36-00..01; faks 32 393-36-02 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Tarnowskie Góry (niem. Tarnowitz, łac. Montes Tarnovicenses) to miasto i gmina w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, siedziba powiatu tarnogórskiego, na północnym krańcu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 61 566 mieszkańców.

Spis treści 1 Geografia miasta 1.1 Struktura powierzchni 1.2 Demografia 1.3 Dzielnice 1.4 Kody Pocztowe 2 Atrybuty miasta 2.1 Herb 2.2 Flaga 2.3 Atrybuty władzy 2.4 Pieczęć miejska 3 Historia 4 Kalendarium 5 Tarnowskie Góry - "Paryż Śląska" 6 Panowie Tarnowskich Gór 6.1 Z linii rodu Hohenzollern 6.2 Z rodziny Henckel von Donnersmarck 7 Transport 7.1 Tranzyt 7.2 Kolej 7.3 Port lotniczy 8 Kultura i rekreacja 8.1 Muzea i biblioteki 8.2 Galerie 8.3 Muzyka 8.4 Cykliczne imprezy kulturalne 8.5 Rekreacja i wypoczynek 8.6 Place i przyroda 8.7 Media 9 Trasy Turystyczne 9.1 Szlak Husarii Polskiej 9.2 Szlak Stulecia Turystyki 9.3 Szlak Powstańców śląskich 9.4 Szlak Gwarków 9.5 Szlak Segiecki 10 Zabytki i atrakcje turystyczne 11 Ochrona zdrowia 12 Ekologia 13 Gospodarka 13.1 Prezentacja 13.2 Zakłady pracy 14 Szkolnictwo 15 Mieszkalnictwo 16 Sport 16.1 Kluby i obiekty sportowe 17 Ludzie Tarnowskich Gór 17.1 Honorowi obywatele miasta 17.2 Wybitni tarnogórzanie 18 Ciekawostki 18.1 Trzy rynki? Czy może jednak jeden? 18.2 Cud - zaraza odeszła 19 Gminy powiatu 20 Sąsiednie gminy 21 Zobacz też 22 Bibliografia 23 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia miasta

Tarnowskie Góry leżą na północ od Bytomia, na południe od Lublińca i na północny zachód od Piekar Śląskich. Przez miasto przepływa Stoła (Bobrowniki Śląskie) i Drama (dzielnica Repty Śląskie).

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Tarnowskie Góry ma obszar 83,47 km², w tym:

• użytki rolne: 36%
• użytki leśne: 39%

Miasto stanowi 12,99% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	61 566	100	31 947	51,9	29 619	48,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	737,6		382,7		354,8

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1300,99 zł.

[edytuj] Dzielnice

Dawne osady wiejskie włączone w granice miasta:

Stare Tarnowice Repty Śląskie Opatowice Bobrowniki Śląskie Rybna

Strzybnica Pniowiec Sowice Lasowice Śródmieście Osada Jana

[edytuj] Kody Pocztowe

42-600 - centrum-śródmieście, Lasowice, Sowice; 42-603 - Repty Śląskie; 42-604 - Górnośląskie Centrum Rehabilitacji; 42-605 - Bobrowniki;

42-606 - Osada Jana; 42-609 - Strzybnica, Pniowiec; 42-612 - os. Przyjaźń, Opatowice, Stare Tarnowice; 42-680 - Rybna.

[edytuj] Atrybuty miasta

[edytuj] Herb

W herbie obok złotego orlego skrzydła z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, górnośląskiego Piasta, znajduje się także pół czarnego orła z herbu Hohenzollernów, których przedstawicielem był Jerzy Fryderyk von Ansbach fundator herbu. Młotki symbolizują najważniejsze zajęcie pierwszych mieszkańców miasta - gwarków. Labry i klejnot nad hełmem czynią ten herb dostojniejszym.

[edytuj] Flaga

Zgodnie ze zwyczajem flagi miasta mogą być wywieszane na wszystkich urzędach, instytucjach i zakładach miejskich. Prawo takie przysługuje również wszystkim tarnogórzanom. Barwy srebrna (biała), czarna i złota (żółta) nawiązują do barw Herbu Miasta.

[edytuj] Atrybuty władzy

Atrybutem Przewodniczącego Rady Miejskiej jest łańcuch z Herbem Wielkim Tarnowskich Gór wykonany z metalu barwy złotej, zaś Burmistrza taki sam łańcuch wykonany z metalu barwy srebrnej. Używane będą podczas oficjalnych i uroczystych wystąpień

[edytuj] Pieczęć miejska

Na pieczęci miejskiej widnieje herb miasta i jego nazwa otaczająca herb kołem. Pieczęcie te widnieć będą na dokumentach wydawanych przez reprezentantów władzy samorządowej Tarnowskich Gór.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Tarnowskich Gór.

Nazwa miasta pochodzi od nazwy wsi Tarnowice (obecnie dzielnica - Stare Tarnowice) i słowa gory, co w po staropolsku oznaczało kopalnie.

Historia miasta jest bardzo związana z wydobyciem rud srebra, ołowiu i cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka około 1490 roku. Od tego czasu na teren dzisiejszego miasta zaczęli przybywać osadnicy, powstawały pierwsze osady górnicze.

Ówczesny właściciel ziem, Jan II, książę opolsko-raciborski, oraz margrabia Jerzy von Ansbach w 1526 roku nadali powstającemu miastu przywilej wspierający górnictwo, tj. "akt wolności górniczej". W tym samym roku Tarnowskie Góry otrzymały prawa miejskie, a dwa lata później ogłoszony został tzw. Ordunek gorny. Jest to okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz miasta, w którym równie intensywnie rozwija się handel i rzemiosło. Wybudowano wtedy wiele istniejących do dziś kamienic.

W połowie XVI wieku Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. Wielu zwolenników znalazła tu reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci Jana II Dobrego (1532), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 r. protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a dwa lata później na jego miejscu - murowany.

W 1531 r. utworzono różnowierczą szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII wieku był Daniel Franconius, wybitny ariański pedagog i poeta. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648). W 1676 w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po "procesji błagalnej" do Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj.

16 grudnia 1740 roku wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk rozpoczęły się wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 r. miasto przechodzi spod panowania austriackiego pod pruskie. W latach 80. XVIII wieku powstała z inicjatywy Fryderyka Wilhelma von Redena rządowa kopalnia i huta "Fryderyk" - nazwana od królewskiego imienia, w której w 1788 r. uruchomiono pierwszą na kontynencie europejskim, sprowadzoną z Anglii, maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych.

W 1803 roku otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię "Fryderyk", założono drukarnię, wybrukowano rynek i ulicę Krakowską i Lubliniecką, założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników. W 1857 r. uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola. Rozwój miasta przypieczętowuje powstanie w 1873 r. Starostwa Tarnogórskiego.

W 1922 r. pomimo tego, że 85,17% mieszkańców miasta opowiedziało się w plebiscycie za Niemcami, miasto przeszło do Polski.

Na początku XX wieku wyczerpują się zasoby rud i kończy się wydobycie kruszcu.

[edytuj] Kalendarium

• 1519 - W Starych Tarnowicach, Sowicach i Lasowicach osiedlają się przybysze poszukujący tam srebra.
• 1526 - Książę Jan Opolski nadaje Tarnowskim Górom prawa miejskie oraz przywileje górnicze.
• 1528 - Ogłoszony zostaje "Ordunek Górny" - pierwsza ustawa górnicza.
• 1531 - Kończy się budowa kościoła ewangelickiego w miejscu dzisiejszego kościoła Piotra i Pawła.
• 1556 - Na miasto spada zaraza, wielu mieszkańców ucieka z Tarnowskich Gór.
• 1561 - Miasto otrzymuje prawo do organizowania co roku dwóch jarmarków.
• 1562 - Margrabia Jerzy Fryderyk nadaje miastu herb.
• 1627 - Wojska walczące w wojnie trzydziestoletniej pustoszą miasto. Także w tym roku na Tarnowskie Góry nałożono wysoką kontrybucję.
• 1683 - W drodze na Wiedeń zatrzymuje się w mieście król Jan III Sobieski.
• 1697 - W Tarnowskich Górach zatrzymuje się wraz z dworem elekt August Mocny.
• 1701 - Wybucha wielki pożar, który niszczy znaczną część miasta. Spłonęły między innymi wszystkie domy w rynku.
• 1707 - W czasie szwedzkiego potopu przez miasto przejeżdża król Gustaw Adolf.
• 1713 - Jezuici otwierają szkołę łacińską - pierwsze polskie gimnazjum.
• 1715 - W mieście panuje zaraza - pierwsza z trzech wielkich epidemii (pozostałe w latach 1723 i 1728), w wyniku których giną setki ludzi.
• 1734 - W Tarnowskich Górach przebywa elektor saski - August III.
• 1735-6 - Przez 73 dni bez przerwy pada deszcz, który niszczy zbiory. W wyniku tego z głodu ginie prawie połowa mieszkańców (około 500 osób).
• 1742 - Pożar niszczy 63 domy
• 1746 - W pożarze spłonęły 103 domy i 17 stodół.
• 1750 - Król Fryderyk II potwierdza dawne przywileje Tarnowskich Gór.
• 1780 - Powstaje Bractwo Strzeleckie.
• 1786 - Miasto przeżywa trzęsienie ziemi. Nie ma ofiar śmiertelnych.
• 1788 - Uruchomiono pierwszą maszynę parową służącą do odwadniania kopalni.
• 1790 - Miasto odwiedza niemiecki poeta Johann Wolfgang Goethe.
• 1803 - Rozpoczyna pracę pierwsza szkoła górnicza.
• 1806-07 - Wojny napoleońskie. Przez miasto przechodzą wojska, nakładane są kontrybucje.
• 1810 - Powstaje cmentarz żydowski.
• 1816 - Powstaje loża masońska, której przewodzi radca górniczy August Boscamp.
• 1820 - W Tarnowskich Górach przebywa car Aleksander I.
• 1821 - Miasto odwiedza literat Julian Ursyn Niemcewicz.
• 1840 - Rozpoczyna pracę drukarnia Roberta Reimana - pierwsza drukarnia w mieście.
• 1845 - Przy ulicy Gliwickiej powstaje fabryka mydła Józefa Łukasika.
• 1848 - Wiosna Ludów. W mieście tłumy żądają zmiany wysokości podatków.
• 1856 - Na terenach dzisiejszej Tarnogórskiej Fabryki Urządzeń Górniczych "TAGOR" rozpoczyna się budowa huty żelaza.
• 1856 - Rozpoczyna się budowa pierwszej linii kolejowej łączącej Tarnowskie Góry z Opolem. Początek budowy dworca kolejowego.
• 1857 - Uruchomiona zostaje linia kolejowa. W Tarnowskich Górach swoją siedzibę otrzymuje powstała w wyniku ustawowego ubezpieczenia górników Górnośląska Spółka Bracka. Spółka liczy 17 821 członków.
• 1864 - Społeczność żydowska obchodzi poświęcenie tarnogórskiej synagogi.
• 1865 - Ulice miasta otrzymują oświetlenie gazowe w postaci 55 lamp. Gaz pochodzi z założonej w tym samym roku gazowni Jakuba Kroesslera.
• 1884 - Rozpoczynają pracę: Państwowy Zakład Wodociągów i nowy szpital.
• 1892 - W Czarnej Hucie powstaje fabryka papieru.
• 1895 - Kończy się budowa gmachu sądu.
• 1903 - Na dawnych terenach górniczych powstaje park miejski.
• 1914 - Pierwsza wojna światowa. W Tarnowskich Górach 25 osób przebywa w areszcie pod zarzutem szpiegostwa.
• 1918 - Powstają polskie rady ludowe i rada robotniczo-żołnierska.
• 1920 - Po odejściu wojsk niemieckich do miasta wkracza oddział francuski liczący ponad 300 żołnierzy. Po raz pierwszy oficjalnie obchodzi się w mieście święto Konstytucji 3 Maja.]] - W mieście świecą żarówki elektryczne.
• 1922 - W wyniku powstań śląskich i plebiscytu miasto wraca do Polski. Na tarnogórski rynek wkracza polskie wojsko pod dowództwem generała Stanisława Szeptyckiego.
• 1923 - Miasto odwiedza prezydent Stanisław Wojciechowski.
• 1926 - Odbywają się uroczystości 400-lecia miasta i 250-lecia ślubowanej pielgrzymki do Piekar Śląskich.
• 1927 - Rada Miejska uchwala zaciągnięcie pożyczki 1 miliona złotych na budowę miejskiej kanalizacji. Rozpoczyna się budowa żeńskiego gimnazjum.
• 1929 - Rozpoczyna pracę biologiczna oczyszczalnia ścieków w Lasowicach.
• 1935 - Przy ulicy Krakowskiej otwarty zostaje ekskluzywny lokal Cafe - Club.
• 1939 - Aresztowania powstańców śląskich, księży, nauczycieli i urzędników. Podpalenie synagogi.
• 1946 - Zmienione zostają granice administracyjne miasta - dotychczasowe gminy: Lasowice, Stare Tarnowice, Czarna Huta i Sowice są już częścią Tarnowskich Gór.
• 1950 - Likwidacja Spółki Brackiej. Jej obowiązki przejmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
• 1957 - Ukazuje się "Gwarek" - pierwszy tygodnik w mieście.
• 1966 - Powstaje Międzyzakładowy Klub Sportowy "Gwarek".
• 1967 - Uzbrojone zostają tereny pod pierwsze wielkopłytowe osiedle mieszkaniowe na osadzie Jana.
• 1968 - Rozpoczęła pracę huta cynku i ołowiu w Miasteczku Śląskim.
• 1969 - Miasto otrzymuje drogę obwodową - obwodnicę długości niemal ośmiu kilometrów.

[edytuj] Tarnowskie Góry - "Paryż Śląska"

W historii żadnego miasta śląskiego nie zapisało się tyle pobytów monarszych i innych osobistości, jak w Tarnowskich Górach. Począwszy już od samych początków miasta, w XVI w., przebywali tu Walenty Roździeński i Szymon Pistorius, a także Daniel Franconius i Andrzej Kochcicki. Mimo złych czasów dla miasta w XVII i XVIII wieku, przybywało tu wielu monarchów, poetów i pisarzy, ludzi którzy organizowali zrywy narodowowyzwoleńcze, miasto to stało się "Paryżem Śląska". W XVII i XVIII wieku przebywali tu królowie polski: Jan III Sobieski z żoną Marysieńką, żona Michała Korybuta Wiśniowieckiego Eleonora, August II Mocny i August III. Z ludzi kultury byli tu m.in. J. U. Niemcewicz, Józef Wybicki, Johann Wolfgang Goethe i Robert Koch. Nie można zapomnieć także o wizytach monarchów zagranicznych, takich jak: książę lotaryński Karol V, król szwedzki Karol XII, król pruski Fryderyk Wilhelm II i car Rosji Aleksander I. W XX w. Tarnowskie Góry także zaszczycały swoją obecnością wielkie osobistości, m.in. Józef Piłsudski i Gabriel Narutowicz.

[edytuj] Panowie Tarnowskich Gór

[edytuj] Z linii rodu Hohenzollern

Jerzy von Ansbach Hohenzollern - (1526 - 1543) założył miasto górnicze Tarnowskie Góry

Jerzy Fryderyk von Ansbach Hohenzollern - (1543 - 1603) W dniu 25 lipca 1562 r. w Karniowie nadał Tarnowskim Górom herb.

W latach 1603 - 1623 były spory miedzy dwoma rodami: Hohenzollern i Donnersmarck, a także cesarzem austriackim. Walki o panowanie nad Tarnowskimi Górami ucichły przez wojnę trzydziestoletnią, a gdy doszło do przegranej protestantów, Jan Jerzy Hohenzollern został skazany na banicję, przez co drugi kandydat uzyskał prawo władcze nad miastem.

[edytuj] Z rodziny Henckel von Donnersmarck

Łazarz I Starszy - 1623 - 1624

Łazarz II Młodszy - 1624 - 1664

Jerzy VII Fryderyk - 1664 - 1671

Karol Maksymilian - 1671 - 1716

Leon Maksymilian, 3. wolny pan stanowy Bytomia - 1716 - 1727

Karol Erdmann - 1727 - 1760

Erdmann Gustaw, 6. wolny pan stanowy Bytomia - 1760 - 1805

Gustaw Adolf, 7. wolny pan stanowy Bytomia - 1805 - 1808

• W 1808 roku zostało w Prusach wprowadzone nowe prawo miejskie, na wzór napoleońskiego. Zniesiono zależność miast prywatnych od pana feudalnego, utrzymując jedynie niektóre zobowiązania.

[edytuj] Transport

[edytuj] Tranzyt

Tarnowskie Góry leżą na skrzyżowaniu dróg krajowych:

• 11 DK11 (Kołobrzeg - Poznań - Ostrów - Lubliniec - Tarnowskie Góry - Bytom)
• 78 DK78 (Chałupki - Rybnik - Gliwice - Tarnowskie Góry - Jędrzejów)

[edytuj] Kolej

Tarnowskie Góry leżą na:

• szlaku Magistrali Węglowej (Gdynia - Inowrocław - Zduńska Wola Karsznice - Chorzew Siemkowice - Działoszyn- Herby Nowe - Tarnowskie Góry - Chorzów Batory)
• szlaku kolejowym Katowice - Lubliniec
• szlaku kolejowym Fosowskie - Tarnowskie Góry.

W pobliskim Miasteczku Śląskim znajduje się także wielka stacja towarowa i przeładunkowa dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Jest to jedna z największych stacji kolejowych w Polsce (2 miejsce po stacji Wrocław-Brochów).

[edytuj] Port lotniczy

W odległości ok. 20 km od Tarnowskich Gór znajduje się Port lotniczy Katowice-Pyrzowice

[edytuj] Kultura i rekreacja

[edytuj] Muzea i biblioteki

• Muzeum Miejskie, Rynek 1-tel. 285 26 07
• Sztolnia Czarnego Pstrąga - Park Repecki, tel. 285 49 96
• Kopalnia Zabytkowa - ul. Szczęść Boże 52, tel. 285 29 81
• Muzeum Instytutu Ziemi Tarnogórskiej
• Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna
• Biblioteka Miejska

[edytuj] Galerie

• Pod Nad
• Inny Śląsk
• Foto-Melcer
• Alga
• Biblioteka
• Antresola

http://www.tg.net.pl/afisz/galeria.htm wirtualna galeria twórców tarnogórskich

[edytuj] Muzyka

W Tarnowskich Górach działają różne grupy muzyczne:

• Grupa Tańca nowoczesnego "Tess"
• Zespół Pieśni i Tańca Tarnogórzanie powstał w 1984 roku.
• Chór Kolejarz
• Chór Męski im. Feliksa Nowowiejskiego w Reptach Śląskich
• Chór Mieszany "Słowiczek"

[edytuj] Cykliczne imprezy kulturalne

• Dni Gwarków - trzydniowy festyn organizowany od 1957 r. Charakterystyczną częścią tej imprezy jest barwny pochód ulicami miasta, podczas którego przebierańcy wcielają się w historyczne lub legendarne postacie. Odbywają się one we wrześniu.
  • Serwis Gwarki Portalu Powiatu Tarnogórskiego - http://www.tg.net.pl/gwarki
• Piknik Gwarecki - organizowany przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej na terenie Skansenu Maszyn Parowych i Kopalni Zabytkowej w czerwcu.
• Ogólnopolskie Warsztaty Twórcze Osób Niepełnosprawnych - trzydniowa impreza na przełomie września i października, organizowana z inicjatywy Urzędu Miasta i Zakładu Rehabilitacji Zawodowej Inwalidów dla niepełnosprawnych plastyków amatorów.
• Tarnogórskie Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej - cykl koncertów organowych i kameralnych odbywających się we wrześniu i w październiku w kościele Ewangelicko-Augsburskim.

[edytuj] Rekreacja i wypoczynek

• Park Wodny
• kolejka wąskotorowa
• Towarzystwo Sportowe Gwarek Tarnowskie Góry
• Tarnogórski Klub Taternictwa Jaskiniowego

[edytuj] Place i przyroda

• Rynek
• Plac Wolności
• Plac Gwarków
• Plac Żwirki i Wigury
• Plac Ziemniaczany
• Kaczyniec
• Park Miejski - (21,5 ha) - położony na warpiach (pozostałościach po działających w XIX w. kopalniach rud). Rośnie tu blisko 50 gatunków drzew i 10 gatunków krzewów.
• Park w Reptach Śląskich - (188 ha), z okazałymi dębami i bukami, założony w XIX w. Niegdyś otaczał neorenesansowy pałac Krafta von Donnersmarcka. W parku znajduje się sztolnia "Czarnego Pstrąga".
• Park Redena - Pierwszy park w Tarnowskich Górach założony na początku XIX w.
• Park "na Galgenbergu" - Założony przez zakonników, Kamilianów na pocz. XX w. Podczas II Wojny światowej został zdewastowany, i rozebrany podczas okupacji komunistycznej. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych został gruntownie zmodernizowany i jest teraz jednym z najpiękniejszych i najurokliwszych parków w mieście. W środku kompleksu znajduje się grota z figurą Matki Bożej Fatimskiej.
• Rezerwat leśny "Segiet" - (24,65 ha), w którym rośnie 149 gatunków roślin, w tym wiele rzadkich i chronionych. Naturalny las bukowy graniczy tu z objętym ochroną, dawnym wyrobiskiem dolomitu - "Blachówka".
• Kasztan jadalny - rosnący w ogrodzie plebani parafii pw. św. Mikołaja w Reptach Śląskich, który ma 25 m wysokości i 7,3 m obwodu u podstawy pnia. Jest najstarszym okazem tego gatunku w Europie Środkowej (liczy 260 lat).

[edytuj] Media

Internetowy Portal Powiatu Tarnogórskiego - http://www.tg.net.pl/ - działający od 1999 roku portal będący szeroko rozumianą wizytówką powiatu w każdym zakresie.

"Gwarek" Tygodnik. Czasopismo o najdłuższej tradycji w dzisiejszych Tarnowskich Górach - istnieje od 1956 r. Ukazuje się we wtorki. Obejmuje swym zasięgiem także Piekary Śląskie i Lubliniec.

• "Dziennik Tarnogórski" Cotygodniowy dodatek do Dziennika Zachodniego. Ukazuje się w piątki.
• "Montes Tarnovicensis" Kwartalnik. Czasopismo historyczne wydawane od 2000 r. przez Oficynę Monos. Ukazuje się cztery razy w roku: Wielkanoc, początek wakacji, święto miasta "Gwarki", Boże Narodzenie.

Zobacz też dawna prasa w Tarnowskich Górach.

[edytuj] Trasy Turystyczne

[edytuj] Szlak Husarii Polskiej

• Oznakowanie trasy: czerwone
• Długość trasy: 156 km
• Szlak trasy biegnie od Będzina do Krzanowic
• Pzebieg trasy: Będzin (początek trasy) – Kozłowa Góra (34 km) – Orzech (36 km) – Nakło Śl. (40 km) - Tarnowskie Góry, Rynek (44 km) - Repty Stare (48 km)
• Szlak biegnie wzdłuż trasy, którą w 1683 r. przemieszczały się wojska polskie Jana III Sobieskiego w kierunku Wiednia.

[edytuj] Szlak Stulecia Turystyki

• Oznakowanie trasy: zielone
• Długość trasy: 138 km
• Szlak biegnie od Rybnika do Tarnowskich Gór
• Przebieg trasy: Rybnik (początek trasy) - Tworóg (111 km) - Brynek, Hanusek (114 km) – Boruszowice (118 km) – Miasteczko Śląskie (129 km) – Miasteczko Śląskie, Rynek (134 km) – Chechło, Nakło (134 km) - Tarnowskie Góry (138 km)
• Trasa biegnie pośród kompleksów leśnych

[edytuj] Szlak Powstańców śląskich

• Oznakowanie trasy: niebieskie
• Długość trasy: 184 km
• Szlak biegnie od Bytomia do Gliwic
• Przebieg trasy: Bytom (początek trasy) – rezerwat Segiet (19 km) – „Segiet” (szlak czarny) (20 km) - Repty Nowe (21 km) – Sztolnia Czarnego Pstrąga (szlak żółty) – Laryszów (26 km) – Wilkowice (30 km), Zbrosławice – Kępczowice (33) - Góra św. Anny (121 km) - Sierakowice (184 km)

[edytuj] Szlak Gwarków

• Oznakowanie trasy: żółty
• Długość trasy: 27 km
• Szlak biegnie od Sztolni Czarnego Pstrąga do Kolonii Woźnickiej
• Przebieg Trasy: Sztolnia „Czarnego Pstrąga” (początek trasy) – Stare Tarnowice Kościół (5 km) – Tarnowskie Góry, Rynek (6 km) - Tarnowskie Góry PKP (8 km) – Lasowice (11 km) – Chechło, Nakło (12km) – Żyglin, Kościół (18 km) – Leśniczówka, Mieczysko (25 km) – Kolonia Woźnicka (27 km)

[edytuj] Szlak Segiecki

• Oznakowanie trasy: czarny
• Długość trasy: 12 km
• Szlak biegnie od "Segietu" do Pniowca
• Przebieg trasy: Segiet (początek trasy) - Kopalnia Zabytkowa (2 km) – Tarnowskie Góry, Rynek (5 km) – Tarnowskie Góry PKP (9 km) – Puferki (12 km) – Pniowiec (12 km)

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

• Sztolnia Czarnego Pstrąga
• Kopalnia Zabytkowa
• Dzwonnica Gwarków
• Kościoły:
  • Kościół Ewangelicki na Rynku
  • Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła
    • Wikarówka
    • Probostwo
  • Kościół św. Anny
  • Kościół św. Józefa
  • Klasztor oo. Kamilianów:
    • Sanktuarium NMP Uzdrowienia Chorych
    • Klasztor
    • Park klasztorny z pocz. XIX w
• Ratusz miejski
• Dom Cochlera (najstarsza w mieście apteka "Pod Aniołem")
• Kamienice mieszczańskie na ulicach w obrębie Rynku
• Kamienice podcieniowe na Rynku
• Winiarnia Sedlaczka (obecnie Muzeum Miejskie)
• Kamiennice secesyjne na ulicach:
  • Józefa Piłsudskiego, Henryka Sienkiewicza, Powstańców śląskich, Karola Miarki, Piastowskiej, Legionów, Bytomskiej, J. Styczyńskiego, Strzeleckiej
• Barokowy pałac przy ulicy Opolskiej
• Dworek szlachecki (ul. Górnicza)
• Budynki użyteczności publicznej:
  • Urząd Miejski
  • Liceum Ogólnokształcące im. S. Staszica
  • Gimnazjum nr 1 im. Jana III Sobieskiego
  • Dworzec Kolejowy
  • Poczta
  • Sąd Rejonowy
  • Szpital
  • Budynek Banku BPH i komendy powiatowej policji
  • Przedszkole nr 4 - dawna willa - ul. Henryka Sienkiewicza
  • Zarząd dróg i mostów - ul. Henryka Sienkiewicza
  • Wyższa Szkoła Ekonomi - ul. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Gastronomiczna - ul. Karola Miarki i Legionów
  • Liceum Chemiczne - ul. Opolska
  • dawne Gimnazjum Ewangelickie - ul. Henryka Sienkiewicza
  • i inne
• Zabudowa willowa ulicy Bytomskiej i Legionów. Na szczególną uwagę zasługuje willa wzniesiona przy ulicach: Henryka Sienkiewicza, Pokoju i przy Rondzie.
• Pałac Donnescamarków - ul. Legionów
• Koszary Ułańskie - ul. Opolska
• Park Miejski z 1903 roku - ul. kard. Stefana Wyszyńskiego
  • Altana i grzybek z 1903 roku
  • Budynki parkowe z 1903 roku
• Zabudowa domów robotniczych - ul. Nakielska ( za wiaduktem )
• Kościół św. Marcina w Starych Tarnowicach
• Zamek w Starych Tarnowicach
• Pałac w dzielnicy Rybna
• Kościół Przemienienia Pańskiego w Bobrownikach Śl. z oryginalną kopułą.
• Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

Zobacz więcej w osobnym artykule: Zabytki Tarnowskich Gór.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kamiennice Tarnowskich Gór.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Architektura Tarnowskich Gór.

[edytuj] Ochrona zdrowia

Opieka zdrowotna jest w Tarnowskich Górach na wysokim poziomie. Szpitale:

• Górnośląskie Centrum Rehabilitacji w Reptach Śląskich
• Szpital Powiatowy nr 1
• Szpital św. Kamila Zakonu OO. Kamilianów
• Wielospecjalistyczny Szpital Powiatowy im. Bronisława Hagera

oraz:

• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej
• Zakład Pulmonologii w Tarnowskich Górach
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej

[edytuj] Ekologia

Ochrona środowiska jest traktowana priorytetowo w polityce inwestycyjnej miasta. W 1997 r. w Tarnowskich Górach - Rybnej oddano do użytku nowoczesne, ekologiczne składowisko odpadów komunalnych. Podstawowymi inwestycjami realizowanymi w celu poprawy stanu środowiska, a zwłaszcza ochrony wód podziemnych są: kanalizacja kolejnych rejonów miasta oraz budowa Centralnej Oczyszczalni Ścieków o docelowej przepustowości 7500 m3 na dobę. Ochrona atmosfery, w tym eliminacja niskiej emisji, realizowana jest od początku lat 90. poprzez gazyfikację Gminy i propagowanie paliw ekologicznych. W 1997 r. została zakończona realizacja programu restrukturyzacji rolnictwa PHARE II. Jego zasadniczym celem było utrzymanie działalności rolniczej na terenach, na których występuje zanieczyszczenie gleb w sposób zapewniający produkcję bezpiecznej żywności. Problemem ekologicznym jest zagrożenie ze strony zwałowisk odpadów niebezpiecznych po byłych Zakładach Chemicznych. Gmina jest żywo zaangażowana w program unieszkodliwiania tych odpadów i rekultywację skażonych terenów. Podstawową zasadą w rozwiązywaniu problemów ekologicznych gminy jest stosowanie prewencji, dlatego zorganizowano w 1993 r. I Regionalną Szkołę "Czystej Produkcji" dla wszystkich zakładów tarnogórskich. W ramach tego programu zminimalizowano szkodliwy wpływ zakładów przemysłowych na środowisko. Niektóre z nich obecnie wdrażają systemy zarządzania środowiskowego - zgodnie z ISO 14001. Gmina posiada Program Ochrony Środowiska, który stanowi podstawowe narzędzia prowadzenia polityki ekologicznej. Realizacja programu ma doprowadzić do poprawy środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją. Gmina wdrożyła również Regionalny System Zarządzania Środowiskowego (REMAS), który zawiera w sobie m.in. elementy międzynarodowych norm serii ISO 14000. Obecnie w ramach doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego Gmina zapoznaje się z wymaganiami systemu ekozarządzania i audytu (EMAS).

[edytuj] Gospodarka

[edytuj] Prezentacja

Tarnowskie Góry są jednym z 3 miast powiatowych na Śląsku oraz jednym z 18 miast w Polsce zaliczanych do klasy A pod względem atrakcyjności inwestycyjnej (dane Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w Warszawie). Tarnowskie Góry systematycznie zmieniają swój wizerunek - miasta przemysłowego, poprzez przekształcanie zakładów branży metalowej, obsługujących górnictwo i przemysł chemiczny, w miasto przyjazne dla innych form wytwórczości i usług, przychylne mieszkańcom i przyjezdnym.

[edytuj] Zakłady pracy

W Tarnowskich Górach działa wiele zakładów pracy. Są to fabryki takie jak: Faser czy Zamet. Wielu ludzi pracuje w zakładach kolejowych, ponieważ tutejsza infrastruktura kolejowa może być niebanalnym wzorcem dla wielu miast Polski. W Tarnowskich Górach znajduje się także wiele innych, mniejszych firm produkcyjnych, które dodatnio wpływają na szybkość rozwoju gospodarki regionu tarnogórskiego.

[edytuj] Szkolnictwo

Tarnowskie Góry mają bogatą historię szkolnictwa. Tu w 1531 r. powstała różnowiercza szkoła. W 1713 otwarte zostało pierwsze polskie gimnazjum na Śląsku prowadzone przez Jezuitów. Niedługo potem, bo w 1754 r. powstała szkoła protestancka. W 1803 r. założono tu pierwszą na ziemiach polskich szkołę górniczą, która istniała do 1933 r. Szczególnie w okresie międzywojennym miasto słynęło z dobrze rozwiniętego szkolnictwa. Obecnie od 2003 roku funkcjonuje w Tarnowskich Górach uczelnia - Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji . Tak więc mieszkańcy mają możliwości nauki we własnym mieście od szkoły podstawowej po studia wyższe. Oprócz 10 szkół podstawowych i 5 gimnazjów (właściwie 6, jeśli liczyć Salezjański Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, a konkretniej Salezjański Zespół Szkół) istnieje tu 8 zespołów szkół o charakterze zawodowym: budowlanym, ekonomicznym, gastronomicznym, hotelarskim, mechanicznym, elektronicznym, odzieżowym, medycznym oraz chemicznym. Młodzież ma też możliwość pobierania nauki w 4 liceach ogólnokształcących (m. in. w I L.O. im. Stefanii Sempołowskiej, II L.O. im. Stanisława Staszica, Zespole Szkół Chemiczno - Medycznych i Ogólnokształcących im. M. Skłodowskiej-Curie) i Centrum Kształcenia Ustawicznego. Ponadto w mieście jest też Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia oraz Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy.

[edytuj] Mieszkalnictwo

Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż w obrębie miasta tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową (jednorodzinną i wielorodzinną) zajmują łącznie 1644,2 ha tj. 19,7 % powierzchni całego miasta. Pod zabudowę jednorodzinną przeznaczonych jest 1333,14 ha, z których dotychczas zabudowano 615,86 ha tj. 46,2 % całej powierzchni. Tereny zabudowy wielorodzinnej zajmują 311,06 ha, w tym zabudowanych jest 42,37 % powierzchni. Największy odsetek terenów mieszkaniowych skupia się w dzielnicy śródmiejskiej, a zwłaszcza w samym centrum miasta, jak również w jednostce nazwanej umownie "Śródmieście - Północny Zachód". Wśród pozostałych dzielnic, największy odsetek terenów mieszkaniowych posiadają dzielnice: Lasowice, Osada Jana, Stare Tarnowice - os. "Przyjaźń".

[edytuj] Sport

[edytuj] Kluby i obiekty sportowe

• KS Strzybnica - klub piłkarski
• Gwarek Tarnowskie Góry - klub piłkarski grający obecnie w lidze okręgowej. Powstał w 1953 roku
• Górnik Bobrowniki Śląskie - klub piłkarski grający obecnie w klasie A. Powstał w 1925 roku
• Tarnowiczanka Stare Tarnowice - klub piłkarski grający obecnie w klasie A. Powstał w 1946 roku
• UKS "Dwójka" - klub judo. Powstał w 2001 roku.
• Kolejowy Ośrodek Rekreacji i Sportu „Śląsk”
• Międzyszkolny Klub Sportowy” Skarbek”
• Tarnogórski Klub Taternictwa Jaskiniowego PTTK
• Automobilklub Tarnogórski
• Polski Związek Wędkarski Koło nr 72 „Zamet”
• Uczniowski Klub Hokeja na Trawie „Ósemka”
• Integracyjny Klub Szachowy „Tęcza”
• Stowarzyszenie Szachowe STRZYBNICZANKA Tarnowskie Góry

[edytuj] Ludzie Tarnowskich Gór

[edytuj] Honorowi obywatele miasta

• Ks. prof. Remigiusz Sobański - za wybitne osiągnięcia w dziedzinie prawa kanonicznego
• Raymond Wawzyniak - za wybitną działalność na rzecz współpracy partnerskiej pomiędzy Mericourt a Tarnowskimi Górami
• ks. prałat Stefan Wylężek - za ogromny wkład w krzewienie kultury chrześcijańskiej
• Ks. dr. Gustaw Klapuch - za wybitne osiągnięcia w dziedzinie praw człowieka w oparciu o moralność chrześcijańską, teologii i działalności społecznej
• Joachim Janik - za wybitne osiągnięcia w dziedzinie prawa karnego w czasie wieloletniego pełnienia funkcji prezesa Sądu Okręgowego w Opolu, wiceprezesa Krajowej Rady Sądownictwa, doradcy ministra sprawiedliwości i wykładowcy Uniwersytetu Opolskiego
• Prof. Jan Miodek - za popularyzowanie w swojej działalności naukowej i publicystycznej wartości kulturalnych Ziemi Gwarków oraz podnoszenie prestiżu Tarnowskich Gór
• Pułkownik śp. Bernard Drzyzga - za zasługi na ziemi ojczystej dokonane czynem żołnierza, patrioty i dowódcy Armii Krajowej
• Profesor Bożenia Hager-Małecka - za zasługi w ratowaniu zdrowia śląskich dzieci
• Bolesław Lubosz - za zasługi w twórczości literackiej upowszechniającej m.in. historię i tradycje miasta oraz kulturotwórczą aktywność w Jego teraźniejszym życiu
• Maria Pańczyk-Poździej - za wybitną i wieloletnią działalność na rzecz popularyzacji śląskich tradycji, gwary i kultury, w tym również tradycji i kultury miasta
• ksiądz Jan Twardowski - za wspaniałą twórczość literacką, dzięki której zaglądamy w głąb własnej duszy i znajdujemy odpowiedź na pytania o nas samych i o istocie uczuć

[edytuj] Wybitni tarnogórzanie

• Józef Piernikarczyk - nie urodził się w Tarnowskich Górach, ale pisał o nich wiele prac naukowych, tu pracował w liceum żeńskim i tu mieszkał
• Jan Nowak - Także nie urodził się w Tarnowskich Górach, ale tu pracował w swojej własnej księgarni i mieszkał. Został nazwany tarnogórskim kronikarzem ponieważ w 1927 r. wydał “Kroniki miasta i powiatu Tarnowskie Góry”.
• Bronisław Hager - mieszkaniec miasta, pracował tu jako lekarz i wiceburmistrz. Przyczynił się bardzo do nowoczesnego rozwoju miasta. Jego imieniem nazwany został Wielospecjalistyczny Szpital Powiatowy.
• Feliks Piestrak - przyczynił się bardzo do rozwinięcia tarnogórskiej oświaty. Pracował w Szkole Górniczej.
• Józef Korol - starosta tarnogórski, podczas wojny zginął bohatersko broniąc się w kamienicy. Został odznaczony orderem Virtuti Militari.
• Jan Bondkowski - urodził się w Tarnowskich Górach. Był wielkim organizatorem narodowowyzwoleńczym. Odznaczony orderem niepodległościowym.
• ks. Michał Lewek - działacz narodowowyzwoleńczy. Wybitny patriota i duszpasterz tarnogórski.
• Teofil Królik - tarnogórzanin z urodzenia, walczył, by po plebiscycie ziemie tarnogórskie dostały się w ręce Polaków
• Jakub Gruzełka - żył w XVII wieku. Był bogatym obywatelem miasta i mistrzem górniczym. W latach 1608–1612 pełnił funkcję Burmistrz Miasta. W 1617 przeznaczył 700 talarów na budowę drugiego kościoła w mieście.
• Fryderyk Antes - w maju 1934 r. wybrany został na burmistrza Tarnowskich Gór. Przyczynił się do rozbudowy obiektów komunalnych, stworzenia rynku pracy dla bezrobotnych i umacniania polskości. Z jego ręki wyszedł pomysł stworzenia muzeum miejskiego. Walczył podczas II wojny światowej w AK.

[edytuj] Ciekawostki

[edytuj] Trzy rynki? Czy może jednak jeden?

W Tarnowskich Górach w miarę jak rozrastało się miasto powstawały kolejno trzy rynki. Pierwszy z nich, utworzony zaraz po powstaniu miasta, znajdował się od strony południowo-zachodniej, z główną ulicą Gliwicką, biegnącą na południowy zachód w stronę bramy Gliwickiej. W momencie tworzenia się miasta był już gęsto zabudowany, tak że żaden z urzędów nie znalazł przy nim miejsca na swoją siedzibę. Dwie duże, leśne działki miasto przeznaczyło na budowę kościoła z cmentarzem oraz trzecią, mniejszą, po drugiej stronie ulicy Gliwickiej - na plebanię wraz z zabudowaniami. Obok probostwa stał malutki jednoizbowy domek z komórką dla kościelnego, a zarazem dzwonnika. No środku placu koło kościoła, znajdowała się studnia miejska, prawdopodobnie przerobiona z dawnego szybu kopalnianego. Ponieważ przy rynku nie znalazło miejsca starostwo, urząd górniczy ani urząd miejski, po 1531 roku wytyczono około 200 metrów na północ, przedłużając ulicę Gliwicką, prostokątny plac pod nowy rynek. Przy nim od strony wschodniej wybudowano urząd górniczy, który spełniał również funkcję ratusza. W piwnicach tego budynku umieszczono więzienie, gdzie przetrzymywano górników po buncie w mieście w 1534 roku. Dopiero jednak wytyczenie trzeciego, najbardziej obszernego rynku, przez przedłużenie ulicy Gliwickiej o 150 metrów na północny wschód od drugiego rynku pozwoliło na pomieszczenie przy nim najważniejszych dla miasta instytucji. Wybudowany przy nowym rynku od północy okazały ratusz ze składem solnym w piwnicy i miejską warzelnią piwa oraz wyszynkiem. Od południa wzniesiono okazały budynek Starostwa Państwa Bytomskiego, oraz nową siedzibę Urzędu Górniczego. Wokół nowego rynku osiedlili się najbogatsi mieszczanie, dlatego powstały tam najładniejsze domy w mieście, piętrowe z podcieniami. Kamienice te były często bogato rzeźbione, niektóre miały drewniane, stropy rzeźbione lub malowane. Od rynku poprowadzono też główną ulicę Krakowską w stronę bramy Krakowskiej oraz Lubliniecką w stronę bramy Lublinieckiej.

[edytuj] Cud - zaraza odeszła

W 1676 roku w mieście wybuchła zaraza. Jezuici: ks. Jerzy Pośpiech i Tomasz Witkowicz, zorganizowali pielgrzymkę błagalną do Piekar Śląskich, by modlić się o ustąpienie zarazy. To okazało się zbawienne i cudem w 1677 zaraza nieoczekiwanie ustąpiła. Na pamiątkę tego cudownego wydarzenia tarnogórzanie ślubowali pielgrzymkę do Piekar w każdą niedzielę po 2 lipca, czyli po święcie nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Towarzystwo Jezusowe prowadziło je aż do 1765 roku, do momentu opuszczenia przez nie Tarnowskich Gór. Tradycja pielgrzymek przetrwała do dzisiaj jednak inaczej niż to miało miejsce w przeszłości. Pielgrzymki zostały podzielone na męskie - w których uczęszczali tylko mężczyźni - odbywały się one w ostatnia niedzielę maja, i pielgrzymki kobiece, czyli takie w których pielgrzymowały same kobiety - odbywają się one, tradycyjnie, w każdą niedzielę po 2 lipca.

[edytuj] Gminy powiatu

• Tarnowskie Góry
• Tworóg
• Krupski Młyn
• Zbrosławice
• Ożarowice
• Kalety
• Miasteczko Śląskie
• Radzionków
• Świerklaniec

[edytuj] Sąsiednie gminy

Bytom, Miasteczko Śląskie, Radzionków, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice.

[edytuj] Zobacz też

• Synagoga w Tarnowskich Górach
• Stara Synagoga w Tarnowskich Górach

[edytuj] Bibliografia

• Historia Tarnowskich Gór, p. red. prof. Jana Drabiny, Tarnowskie Góry 2000.
• Herb i barwy Tarnowskich Gór, A. Kuzio-Podrucki, D. Woźnicki, Tarnowskie Góry 2002.
• Sławni na Tarnogórskiej Ziemi, A. Kuzio-Podrucki, D. Woźnicki, Tarnowskie Góry 2003.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy i zdjęcia satelitarne
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)
  • Interaktywna Mapa Tarnowskich Gór
  • Mapa Tarnowskich Gór
  • Mapa - Tarnowskie Góry
• [http://www.tg.net.pl/indianer/index.htm Indianer historia, kultura, społeczeństwo
• Strona Urzędu Miasta
• Strona Starostwa Powiatowego w Tarnowskich Górach
• Strona Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach
• Redakcja Gazety "Gwarek"
• Pismo historyczne "Montes Tarnovicensis"
• Portal Powiatu Tarnogórskiego
• Ogłoszenia drobne - Tarnowskie Góry i okolice
• Izba Przemysłowo-Handlowa Tarnowskie Góry
• Strona Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry" w likwidacji
• Tarnowskie Góry - Portal Informacyjny
• Miasto Tarnowskie Góry w Zobacz Śląsk!
• Tarnowskie Góry
• Strona parafii Przemienienia Pańskiego w tarnogórskich Bobrownikach
• Strona parafii św. Katarzyny w tarnogórskich Lasowicach
• Strona parafii Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w tarnogórskich Opatowicach
• Strona parafii MB Uzdrowienie Chorych w Tarnowskich Górach-Osadzie Jana
• Tarnogórska Sekcja Alternatywna