Henckel von Donnersmarck

Z Wikipedii

Henckel von Donnersmarckowie – śląski ród magnatów ziemskich i przemysłowych.

Spis treści 1 Historia rodu 1.1 Panowie Bogumina 1.2 Panowie Bytomia 1.3 Panowie Tarnowskich Gór 1.4 Wolni panowie stanowi Bytomia 1.5 Książęta von Donnersmarck 2 Herby rodziny 3 Najważniejsza literatura 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia rodu

Najstarsze wzmianki o rodzie pochodzą z przełomu XIV i XV w. i dotyczą niejakiego Henckel de Quintoforo. 1 sierpnia 1417 r. na soborze w Konstancji jego trzej synowie: Piotr, Jakub i Mikołaj otrzymali (z kilkoma innymi spokrewnionymi osobami) wspólny herb od króla węgierskiego Zygmunta Luksemburga.

Na przełomie XV i XVI w. najznaczniejszą postacią był Jan II (1481-1539). Wybitny humanista. Korespondował z Marcinem Lutrem, Erazmem z Rotterdamu, Filipem Melanchtonem. Karierę rozpoczął jako proboszcz w Lewoczy i Koszycach. Później przebywał na dworze węgierskim Ludwika II i jego żony Marii Habsburg. W 1531 r. przybył na Śląsk i został kanonikiem we Wrocławiu. Zmarł tam osiem lat później. Został pochowany w tamtejszej katedrze. Był pierwszym z Hencklów, który przybył na Śląsk.

Do przeniesienia głównej siedziby rodu ze Spiszu na Śląsk przyczynili się Łazarz I Starszy (1551-1624) i jego syn Łazarz II Młodszy (1573-1664). W czasie wojen z Turkami pożyczyli oni cesarzowi znaczne sumy. Habsburg nie potrafiąc zwrócić długów, w zamian nadał szereg przywilejów oraz jako zabezpieczenie zaciągniętych sum różne ziemie pod zastaw. W ten sposób dostało się w ręce Hencklów m.in. bytomskie (z Tarnowskimi Górami) i bogumińskie państwa stanowe. Ostatecznie pod władzę Hencklów przeszły te ziemie w czasie wojny trzydziestoletniej. Główną siedzibą rodu stał się Zamek w Świerklańcu.

Cesarz Ferdynand II Habsburg wyniósł Łazarza II Młodszego 18 grudnia 1636 r. w Ratyzbonie do godności barona cesarstwa von Donnersmarck na Gföhl i Vesendorf. Od arcyksięcia Ferdynanda Karola Tyrolskiego otrzymał on 29 lipca 1651 r. w Innsbrucku godność hrabiego cesarstwa z tytułem "wysoko- i dobrze urodzony". Dziesięć lat później cesarz Leopold I Habsburg nadał mu 5 marca 1661 r. w Wiedniu tytuł czeskiego hrabiego. Wszystkie tytuły były dziedziczne.

Potomkowie Łazarza II w następnych stuleciach podzielili się na kilka linii i gałęzi. Od Eliasza, najstarszego syna Łazarza II, pochodziła linia bogumińska. Wygasła w 1803 r. na Janie Erdmannie. Leon Ferdynand (1640-1699) był założycielem linii bytomsko-siemianowickiej. Po śmierci Hugona I w 1890 r. linia ta podzieliła się. Hugo II (1832-1908) stał się założycielem linii na Brynku i Krowiarkach (wygasła w 1993 r.); Łazarz IV (1835-1914) linii na Nakle i Ramułtowicach; Artur (1836-1921) karynckiej linii na Wolfsbergu. Od Łazarza Jana Nepomuka (1792-1859; prawnuk Leona Ferdynanda) pochodzi linia na Gręboszowie. Karol Maksymilian (1642-1720, młodszy brat Leona Ferdynanda) był założycielem linii tarnogórsko-świerklanieckiej. Od jego starszego syna Leona Maximiliana (1691-1771) wywodzi się linia saska rodu (wygasła w 1993 r.).

14 listopada 1697 r. Leon Ferdynand z linii bytomskiej został wywyższony przez cesarza Leopolda I Habsburga do godności wolnego pana stanowego Bytomia. Godność ta miała być dziedziczona na zasadzie primogenitury. Jego potomkowie musieli też zmienić wyznanie na rzymskokatolickie.

Po wojnach śląskich większość dóbr Hencklów dostała się pod władzę Hohenzollernów. Król pruski Fryderyk II Wielki w edykcie z 1748 r. zmienił zasadę dziedziczenia godności wolnego pana stanowego, która odtąd miała przypadać zawsze najstarszemu w rodzie (zasada senioratu). W okresie tym wysokie stanowiska w armii osiągnęli przedstawiciele gałęzi saskiej. Gottlob Aleksander był generałem w Niderlandach; jego młodszy brat Wiktor Amadeusz generał-leutnantem w armii pruskiej. Otrzymał też wysokie odznaczenia: Ordery Pour le Mérite, Czerwonego Orła oraz godność kawalera Zakonu Joannitów.

W XIX w. w okresie rewolucji przemysłowej do wielkiego znaczenia oraz bogactwa doszedł Hugo I (1811-1890) z linii bytomsko-siemianowickiej oraz Karol Łazarz (1772-1864) i jego syn Guido (1830-1916) z linii tarnogórsko-świerklanieckiej. Dzięki ich działalności Hencklowie stali się jedną z najbogatszych rodzin na Śląsku i w Niemczech. Guido jako przyjaciel Alfreda Kruppa i Ottona von Bismarcka posiadał także spore wpływy polityczne. Po Alfredzie Kruppie był najbogatszym człowiekiem w ówczesnych Niemczech. Cesarz niemiecki Wilhelm II 18 stycznia 1901 r. nadał mu dziedziczną godność pruskiego księcia von Donnersmarck (Primogenitur) z tytułem "Książęca Mość".

W wyniku klęski III Rzeszy w 1945 r. Henckel von Donnersmarckowie utracili całkowicie śląską fortunę. Ich pozycja wśród arystokratów jednak nie uległa zachwianiu. Karol Józef (ur. 1928 r., z linii nakielsko-ramułtowickiej) w 1958 r. został mężem Marii Adelajdy de Nassau de Bourbon-Parma (ur. 1924 r.), córki wielkiej księżny Luksemburga Szarlotty. Najstarszy syn tej pary hr. Andrzej (ur. 1959 r.) latem 1995 r. ożenił się z Joanną księżniczką von Hohenberg z bocznej linii Habsburgów (prawnuczka arcks. Franciszka Ferdynanda i Zofii von Chotek, zamordowanych w Sarajewie w 1914 r.).

[edytuj] Panowie Bogumina

1. Łazarz I Starszy – 1623-1624
2. Łazarz II Młodszy – 1624-1664
3. Eliasz I – 1664-1667
4. Eliasz Andrzej – 1667-1699
5. Jan Ernest – 1699-1743
6. Wacław Ludwik – 1699-1734
7. Erdmann Henryk – 1699-1752
8. Jan Erdmann – 1752-1803

[edytuj] Panowie Bytomia

1. Łazarz I Starszy – 1623-1624
2. Łazarz II Młodszy – 1624-1664
3. Gabriel I – 1664-1666
4. Jerzy VII Fryderyk – 1666-1671
5. Leon Ferdynand, 1. wolny pan stanowy Bytomia (zob. niż.) – 1671-1699
6. Karol Józef Erdmann, 2. wolny pan stanowy Bytomia – 1699-1745
7. Franciszek Ludwik – 1748-1768
8. Łazarz III, 5.wolny pan stanowy Bytomia – 1768-1805
9. Karol – 1805-1808

[edytuj] Panowie Tarnowskich Gór

1. Łazarz I Starszy – 1623-1624
2. Łazarz II Młodszy – 1624-1664
3. Jerzy VII Fryderyk – 1664-1671
4. Karol Maksymilian – 1671-1716
5. Leon Maksymilian, 3. wolny pan stanowy Bytomia – 1716-1727
6. Karol Erdmann – 1727-1760
7. Erdmann Gustaw, 6. wolny pan stanowy Bytomia – 1760-1805
8. Gustaw Adolf, 7. wolny pan stanowy Bytomia – 1805-1808

[edytuj] Wolni panowie stanowi Bytomia

1. Leon Ferdynand – 1671-1699
2. Karol Józef Erdmann – 1699-1745
3. Leon Maksymilian – 1748-1771
4. Wiktor Amadeusz – 1771-1793
5. Łazarz III – 1793-1805
6. Erdmann Gustaw – 1805-1805
7. Gustaw Adolf – 1805-1813
8. Eliasz Maksymilian – 1813-1827
9. Karol Łazarz – 1827-1864
10. Łazarz Alojzy – 1864-1876
11. Fedor – 1876-1893
12. Lotar – 1893-1896
13. Guido, 1. książę von Donnersmarck (zob. niż.) – 1896-1916
14. Edgar, 1. hr. von Henckel-Gaschin – 1916-1939
15. Alfons – 1939-1963
16. Kraft – 1963-1977
17. Hugo IV – 1977-1989
18. Hans, 2. hr. von Henckel-Gaschin – 1989-1993
19. Karol Józef – od 1993

[edytuj] Książęta von Donnersmarck

1. Guido, 13. wolny pan stanowy Bytomia – 1901-1916
2. Guidotto – 1916-1959
3. Guido – 1959-1976
4. Guidotto – od 1976

[edytuj] Herby rodziny

Herb rodowy wg nadania króla Węgier Zygmunta Luksemburga z 1 sierpnia 1417 r. – na tarczy dzielonej w pas, w polu górnym był błękitny, ukoronowany lew na złocie, w polu dolnym trzy srebrne róże na czerwieni. W klejnocie nad hełmem ze złoto-błękitnymi labrami błękitny lew w koronie.

18 grudnia 1636 r. Łazarz II Starszy został wywyższony do godności baronów cesarstwa. Przy tej okazji cesarz Ferdynand II Habsburg zmienił mu herb. Obok herbu rodowego pojawiły się godła poszczególnych ziem, jakimi władał Łazarz I: srebrny jednorożec na błękicie miał symbolizować ziemię bytomską, czarny orzeł na srebrze ziemię tarnogórską, a czerwony krzyż św. Antoniego na trzech zielonych wzgórzach na złocie ziemię bogumińską.

Najprawdopodobniej od 14 listopada 1697 r. rodzina Henckel von Donnersmarcków mogła swój herb umieszczać na płaszczu gronostajowym. Wiązało się to z uzyskaniem przez hrabiego Leona Ferdynanda, właściciela Bytomia, godności wolnego pana stanowego. Niewykluczone, iż płaszcz ten mógł tylko być używany przez noszącego ten tytuł. Fakt umieszczenia herbu hrabiów Hencklów na płaszczu gronostajowym mógł mieć także miejsce dopiero w XIX w.

18 stycznia 1901 r. Guido Henckel von Donnersmarck został wywyższony do godności pruskiego księcia. Cesarz niemiecki i król pruski Wilhelm II Hohenzollern, przy tej okazji także zmienił mu herb. W tarczy teraz był u góry złoty lew na czerwieni, a u dołu trzy czerwone róże na złocie. W klejnocie nad hełmem i złoto-czerwonymi labrami złoty ukoronowany lew. Pod herbem wstęga z dewizą "Memento vivere" ("Pamiętaj o życiu") a całość na gronostajowym płaszczu z koroną książęcą.

25 listopada 1911 r. Edgar Henckel von Donnersmarck uzyskał od cesarza Wilhema II zgodę na połączenie nazwisk i herbów swych rodziców: Hugona II Henckel von Donnersmarck i Wandy von Gaschin. Odtąd każdorazowy właściciel majątku Krowiarki miał prawo do używania tytułu hrabia von Henckel-Gaschin.

[edytuj] Najważniejsza literatura

• A. Kuzio-Podrucki, Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Bytom 2003
• J. A. Krawczyk, A. Kuzio-Podrucki, Zamki Donnersmarcków, Radzionków 2002
• A. Kuzio-Podrucki, P. Nadolski, D. Woźnicki, Herbarz bytomski, Bytom 2003

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Floriana i Sebastiana Henckel von Donnersmarcków: Donnersmarck-Film
• Genealogia niektórych linii rodu od XVIII/XIX w.: P.Theroff An Online Gotha
• Zarys dziejów rodu w: Śląska arystokracja i szlachta
• O Donnersmarckach w Montes Tarnovicensis: Książęca przygoda; Spotkania z Donnersmarckami