Supermocarstwo
Z Wikipedii
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać odnośniki do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
 |
|
| Potencjalne supermocarstwa:
Chiny Unia Europejska Indie Rosja Brazylia |
|
Supermocarstwo (ang. Superpower) - państwo, które ze względu na swój potencjał polityczny, militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) wywiera wpływ na ogólnoświatową skalę, dzięki czemu pełni kluczową rolę na świecie. Innymi istotnymi czynnikami ważnymi dla owego potencjału są warunki geograficzne, demograficzne oraz kulturowe.
Spis treści |
[edytuj] Cechy supermocarstwa
Kryteria odpowiadające za to, które państwo można uznać za supermocarstwo nie są jasne do zdefiniowania, a w praktyce mogą się różnić jedynie źródłem potęgi. Wymienione niżej czynniki nie są jedyne, ale konieczne i nie wyczerpują kryteriów odpowiadających za bycie supermocarstwem. Ich kolejność należy odczytywać jako przypadkową.
[edytuj] Geograficzne
Państwo będące supermocarstwem charakteryzuje się rozległym terytorium oraz co ważne szerokim dostępem do morza nad którym sprawuje kontrolę. Takie rozległe terytorium pozwala państwu mieć dostęp do bogatych złóż surowców mineralnych oraz produkcji żywności zwiększające niezależność. Jest to szczególnie istotny czynnik w czasie działań wojennych, ponieważ umożliwia takiemu państwu odwrót, reorganizację jak i umieszczanie w odległych, niedostępnych terenach zakładów zbrojeniowych, radarów czy składów broni. Choć w epoce broni jądrowej ma to marginalne znaczenie, tym nie mniej nawet bogaty, ale niewielki obszarowo kraj jest bardziej narażony na zniszczenia w ewentualnym konflikcie zbrojnym.
[edytuj] Polityczne
Wymagane jest funkcjonowanie systemu politycznego, który jest zdolny do mobilizacji ludzi, bogactw naturalnych oraz machiny gospodarczej i militarnej dla celów światowej polityki czy w efekcie ideologii na której opiera się istnienie danego państwa.
[edytuj] Militarne
Gdzie kończy się polityka zaczyna się argument siły, który jest zdolnością do powstrzymywania zagrożeń czy agresji nieprzyjaciela, ale jest również zdolnością do militarnego działania w skali światowej. Istotne znaczenie ma tu wielki arsenał broni nuklearnej. Jednak samo posiadanie owej broni nie jest wystarczające dla uznania danego państwa za supermocarstwo. Są narody nie posiadające broni atomowej, ale ze względu na swój potencjał gospodarczy, naukowy oraz stopień zaawansowania technologicznego zdolne do jej szybkiego stworzenia. Najlepszym przykładem są tutaj Japonia oraz w mniejszym stopniu Niemcy.
[edytuj] Demograficzne
Supermocarstwo powinno mieć liczną oraz wyedukowaną populację z rozwiniętą na wysokim poziomie służbą zdrowia oraz ekonomiczną i kulturową zdolnością do kształtowania otaczającego środowiska i otoczenia. Temu służy inwestowanie w ludzi, ich edukację i zdrowie.
[edytuj] Ekonomiczne
Supermocarstwo charakteryzuje się wysokim produktem narodowym. Ekonomiczna potęga jest rozumiana m.in. przez dostęp do surowców, wielkość i chłonność krajowego rynku, oraz dobrą pozycję w światowym handlu, jak również w światowym rynku finansowym. Ponadto istotne znaczenie ma innowacyjność oraz technologiczne zaawansowanie, a także zdolność kumulowania kapitału. Ekonomiczną siłę charakteryzuje również eksploracja kosmosu, tak przynajmniej było w czasach zimnej wojny. Było to pole intensywnej rywalizacji przez wszystkie jej dekady. Podbój kosmosu jest także zdolnością do prowadzenia działań na szeroką skalę.
[edytuj] Kulturowe
Potęga ekonomiczna i polityczna przekłada się na wpływ w dziedzinie kultury światowej, a co za tym idzie filozofii i ideologii.
[edytuj] Supermocarstwa dawniej
Imperium Brytyjskie było pierwszym, które spełniało kryteria supermocarstwa chociaż w czasach jego świetności termin ten jeszcze nie istniał. Brytyjczycy zachowali swą potęgę w obydwu wojnach światowych, ale w czasach zimnej wojny ich państwo było już znacznie słabsze od nowych ukształtowanych w czasach II wojny światowej supermocarstw: USA i ZSRR.
[edytuj] Supermocarstwa podczas zimnej wojny
 |
|
| Dwa supermocarstwa: | |
W tym okresie ukształtowały się dwa przeciwstawne bloki na czele których stały dwa supermocarstwa ZSRR i USA, które rywalizowały ze sobą na polu militarnym, ekonomicznym, politycznym czy sportowym ze względów ideologicznych.
ZSRR reprezentował komunizm oraz kierował Paktem Warszawskim, znanym na zachodzie jako Blok Wschodni.
USA reprezentowało kapitalizm i było główną siłą NATO w czasie zimnej wojny.
Porównanie obydwu państw pokazuje kryteria właściwe supermocarstwom.
 Związek Radziecki |
 Stany Zjednoczone |
|
|---|---|---|
| Geograficzne | Terytorium obejmujące 22 mln km² było największe na świecie i liczyło 11 stref czasowych. Ogromna przestrzeń morska i przede wszystkim ogromne złoża strategicznych surowców mineralnych. | Czwarty największy kraj na świecie o powierzchni liczącej 9.6 mln km². Wielkie złoża cennych surowców mineralnych. |
| Polityczne | Silny system rządów oparty na ideologii komunistycznej. Stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Silne związki i dominacja nad krajami Europy Środkowej i Bałkanów oraz innymi państwami komunistycznymi w Ameryce Środkowej i Azji. | Silna i stabilna demokracja z wielkim wpływem na świat. Silne przedsiębiorstwa oraz handel są podstawą ich wpływu na kraje kapitalistyczne. Stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Silne związki z Europą Zachodnią oraz demokracjami Dalekiego Wschodu. |
| Militarne | Silna flota, wielkie siły powietrzne oraz największe siły lądowe (w tym jednostek specjalnych). Drugi największy arsenał jądrowy (w pewnych latach - pierwszy). Silnie rozwinięta technologia kosmiczna. | Bazy wojskowe rozmieszczone na całym świecie. Największy atomowy arsenał świata (w pewnych latach - drugi), rozmieszczony także w Europie. Technologicznie zaawansowana armia z największą flotą. Silnie rozwinięta technologia kosmiczna. |
| Demograficzne | Populacja licząca ok. 293 miliony obywateli, była trzecią na świecie. | Wówczas czwarta populacja świata licząca ok 260 mln. mieszkańców. |
| Ekonomiczne | Największa sterowana centralnie gospodarka obejmująca 20% produkcji przemysłowej świata. Machina gospodarcza ze szczególną rolą przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego. | Największa gospodarka kapitalistyczna. Wielki i nowoczesny przemysł. Silna waluta dolar. |
| Kulturowe | Wielki wpływ na kraje komunistyczne. Bogata historia i kultura. Kształtuje ideologię wielu organizacji i państw na świecie. Ideały komunizmu przyciągały wielkie rzesze ludzi. | Wielki wpływ wywierany na kraje Europy Zachodniej i kontynent amerykański. Firmy takie jak Coca-Cola oraz kino rozpowszechniły amerykański styl życia. Wolność osobista oraz wolność słowa były dla wielu bardzo przekonujące. |
[edytuj] Supermocarstwa dzisiaj
Europejska Jesień Ludów, a co za tym idzie rozpad ZSRR oraz upadek komunizmu spowodowały, że współczesny nam świat końca XX oraz początku XXI wieku powszechnie uznano za jednobiegunowy, z USA jako jedynym światowym supermocarstwem (hipermocarstwem) z najsilniejszą ekonomią oraz armią. Mimo to przybywa tych, którzy podważają, a przynajmniej przewidują w nieodległej przyszłości koniec postzimnowojennej epoki świata jednobiegunowego.
Rosja jest prawną sukcesorką Związku Radzieckiego i mimo jego upadku wciąż zachowuje pewne aspekty supermocarstwa w postaci największego terytorium z ogromnymi, często nieodkrytymi jeszcze bogactwami mineralnymi, wielkiego arsenału jądrowego oraz zaawansowaną technologię kosmiczną.
Unia Europejska nie jest państwem, lecz silnie zintegrowanym związkiem polityczno-gospodarczym. Ekonomiczna siła UE jest większa od USA, nie mniej jednak jest zbyt słabo zintegrowana politycznie by mówić wspólnym głosem i reagować odpowiednio szybko. Ma jednak możliwości do tego, aby w nieodległej przyszłości stać się supermocarstwem.
Bardzo poważnie należy traktować również aspiracje Chin oraz Indii jako państw o największym na świecie potencjale demograficznym pozwalającym pełnić rolę globalnych supermocarstw. W przypadku Państwa Środka można zaryzykować stwierdzenie, że jest bardzo bliskie osiągnięcia tego statusu. Aspiracje supermocarstwowe przejawiają również: Brazylia i Japonia.
Są jednak i tacy, którzy całkowicie odrzucają istnienie supermocarstw w dzisiejszym systemie globalnego rynku, w czasach wzrastającej zależności pomiędzy narodami. Są oni zwolennikami tezy istnienia świata wielobiegunowego.
[edytuj] Stany Zjednoczone
Obecnie wciąż większość ludzi uważa USA za jedyne państwo na świecie spełniające kryteria supermocarstwa.
Czynnik geograficzny
Stany Zjednoczone dysponują czwartym największym terytorium świata. Licząca 9.631.420 km² powierzchnia kraju ustępuje wielkością Rosji oraz nieznacznie obszarom Kanady i Chin.
Czynnik polityczny
USA jest republiką federacyjną z silną władzą wykonawczą na czele której stoi prezydent. Ponadto Amerykanie szczycą się silnie zakorzenioną w tradycji kraju demokracją, przez wielu specjalistów uważaną za wzorcową.
USA zasilają w 22% budżet ONZ, oraz mają stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa z prawem veta.
Państwa takie jak Portoryko, Palau, Wyspy Marshalla, Federacyjne Stany Mikronezji są luźno stowarzyszone z USA, które reprezentuje je na arenie międzynarodowej oraz jest odpowiedzialne za ich bezpieczeństwo.
Swą pozycję na arenie światowej USA zawdzięczają często poparciu jakie udzielają im zwykle sojusznicy: państwa NATO, Australia, Nowa Zelandia, Izrael, Japonia czy Korea Południowa.
Czynnik militarny
Budżet amerykańskiej armii jest większy od 12 kolejnych państw razem wziętych. W związku z tym posiadają największy arsenał jądrowy świata oraz mają najbardziej zaawansowaną technologicznie armię świata. Innym atutem w międzynarodowej pozycji USA jest możliwość prowadzenia działań militarnych w dowolnym miejscu na świecie. Ważną rolę w tym systemie odgrywają bazy wojskowe rozmieszczone w każdym regionie świata, m.in. w Niemczech, na japońskiej Okinawie, na Pacyfiku (Guam), Oceanie Indyjskim (Czagos), w Kuwejcie, na Islandii czy Guantanamo.
Czynnik demograficzny
Ok 300 mln obywateli (tj. ok 5% światowej populacji) czyni z USA trzecią potegę demograficzną świata z najbardziej rozwiniętym wskaźnikiem rozwoju ludzkości. Ma najwyższe tempo wzrostu ludności wśród wysokorozwiniętych krajów, a co za tym idzie jest jedynym państwem przemysłowym nie doświadczającym niedoboru siły roboczej oraz ogólnie ludności w przyszłych dekadach.
Czynnik ekonomiczny i finansowy
USA ma największą gospodarkę narodową na świecie z PKB liczącym 12 bilionów $. Ponadto cieszy się umiarkowanie wysokim wzrostem gospodarczym, wynoszącym średnio 3% na rok w ciągu ostatnich 20 lat. Stany Zjednoczone mają większy PKB per capita na głowę, a niźli wszelkie inne potencjalne supermocarstwa. Wśród najbardziej przemysłowych krajów świata, amerykańskie PKB wynoszące 41.800 USD na mieszkańca ustępuje jedynie Luksemburgowi i Norwegii. Trzeba jednak zaznaczyć, że przeciętny Amerykanin pracuje o wiele więcej od przeciętnego Europejczyka. USA jest główną siedzibą dla wielu globalnych korporacji i finansowych instytucji. Amerykańskie przedsiębiorstwa są graczami na wielu polach działalności oraz w wielu branżach, takich jak: nowe materiały, elektronika, telekomunikacja, informatyka, podbój kosmosu, energetyka, nanotechnologia, biotechnologia, medycyna, bioinformatyka, genetyka czy chemia. Ponadto kraj ten jest jednym z głównych rolniczych spichlerzy oraz wielkim producentem żywności, mimo iż muszą importować ropę. Ameryka wywiera wielki wpływ na międzynarodowe instytucje finansowe takie jak: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. Amerykański dolar jest prawdopodobnie najbardziej istotnym środkiem płatniczym oraz najbardziej wymienialną walutą świata.
Czynnik kulturowy
Od lat 20 XX w. kultura USA wywiera wielki wpływ na świat, szczególnie ten zachodni. Zbudowany przez imigrantów z całego świata kraj jest najbardziej zróżnicowanym rasowo i etnicznie na świecie. USA jest kolebką współczesnej muzyki rozrywkowej. Potomkowie afrykańskich niewolników dali światu jazz, blues czy soul, a po II wojnie światowej za sprawą takich ludzi jak Elvis Presley rock and roll podbił świat. Od czasów międzywojennych Hollywood- amerykańska fabryka snów, kształtuje i propaguje w największym stopniu amerykański styl życia, którego najważniejszymi chyba symbolami są dżinsy i Coca-cola.
[edytuj] Unia Europejska
Od pewnego czasu trwają spory na temat tego czy Zjednoczona Europa już jest, czy stanie się w niedalekiej przyszłości globalnym supermocarstwem.
Czynnik geograficzny
Powierzchnia 27 państw wspólnoty wynosi ok 4.328.000 km², co daje siódmy wynik na świecie. Należy przy tym zaznaczyć, że dzięki porozumieniom takim jak Układ z Schengen, czy wspólna polityka dotycząca granic zewnętrznych (po za nielicznymi wyjątkami) czyni zeń zwarte i jednolite terytorium bez wewnętrznych granic, kontroli granicznych itd.
Czynnik polityczny
Czynnik militarny
Potencjał militarny jest drugą obok polityki piętą achillesową Unii Europejskiej. Wiekszość krajów wspólnoty jest cześcią NATO, ale mimo to polityka obronna jest nadal prowadzona w sposób zdecydowanie zbyt indywidualny, aby stanowić globalną siłę na tym polu. Ponadto wyposażenie i technologiczne zaawansowanie europejskich armii dzieli przepaść od Stanów Zjednoczonych, których militarna obecność na starym kontynencie wciąż jest duża, a najistotniejszym jej elementem pozostaje parasol atomowy. Równie trudno jest porównywać ów potencjał Europy z innymi wschodzącymi supermocarstwami.
Czynnik demograficzny
Licząca ponad 490 mln populacja Unii jest trzecią demograficzną siłą świata. Nie mniej jednak cieniem na tę potegę kładzie się niski przyrost naturalny ludności oraz starzenie się społeczeńtw Europy. Socjologowie oraz ekonomiści uważają, że jeśli obecny trend w tej dziedzinie bedzie się utrzymywał, to w niedalekiej przyszłości Europa borykać się będzie z problemami społecznymi i gospodarczymi.
Czynnik ekonomiczny
Połączony potencjał 27 państw członkowskich tworzących jeden organizm gospodarczy jest najważniejszym argumentem stawiającym Europę w gronie potencjalnych supermocarstw. Liczący 13,5 biliona $ PKB, a co za tym idzie również unijny budżet jest największy na świecie. Uśredniony PKB per capita na mieszkańca wynosi prawie 30.000 USD, a rynek konsumencki liczący 490 mln ludzi ma największe obroty. Symbolem tej gospodarczej integracji na niespotykaną do tej pory skalę jest waluta euro, które jest największym rywalem amerykańskiego dolara. Europa jest pozbawiona wystarczającej ilości strategicznych surowców energetycznych, które jest zmuszona importować. Nie stoi to jednak na przeszkodzie do tego, aby podobnie jak Japonia zbudować nowoczesną gospodarkę. Dogodne warunki klimatyczne i glebowe oraz mechanizacja czynią z Europy jeden z głównych spichlerzy świata. Faktem jest również to, że europejskie rolnictwo jest silnie uzależnione od subwencji, które mocno obciążają unijny budżet. Europejskie przedsiębiorstwa reprezentują wszystkie możliwe dziedziny przemysłu przetwórczego. Europa to największy producent energii, samochodów, samolotów, maszyn i urządzeń, elektroniki, chemii przemysłowej, paliw, nawozów sztucznych oraz żywności. Europejskie banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, linie lotnicze, operatorzy telekomunikacyjni, sieci handlowe oraz firmy spedycyjne są graczami o światowym znaczeniu.
Czynnik kulturowy
Pomimo niewielich rozmiarów i licznych wojen, państwa Europy od czasów starożytnych wywierały ogromny i zasadniczy wpływ na kulturę świata. Namacalnym tego świadectwem jest największe i najbogatsze światowe dziedzictwo kulturowe i historyczne. Europa jako kolebka i wielkie centrum cywilizacji zachodniej stanowi światową skarbnicę sztuki oraz cennych zabytków. Nie bez znaczenia dla tego światowego znaczenia był kolonializm, którego spuścizną jest europejski charakter wielu krajów Ameryki czy Australii, a także rozpowszechnienie języków ze starego kontynentu. Jednak nie można zapominać o tym, że sukces Europy wiązał się często z marginalizacją, a niejednokrotnie unicestwieniem wspaniałych cywilizacji pozaeuropejskich. Europa jest dziś nadal wielką siłą kulturową. Muzyka klasyczna i współczesna, moda, kulinaria, film, a także sport cieszą się nisłabnącą popularnością, szczególnie w krajach amerykańskich oraz Dalekiego Wschodu. Dowodem na to jest turystyka, której prawie 90% śwatowego ruchu przypada na Europę.
[edytuj] Rosja
[edytuj] Chiny
[edytuj] Indie
