Przywilej
Z Wikipedii
Przywilej to prawo (dokument) nadane przez monarchę określonej grupie społecznej, (stanowi) obowiązujące na danej ziemi lub w całym kraju (przywilej generalny). W Polsce przywileje stały się podstawą demokracji szlacheckiej w I Rzeczypospolitej. Przywileje najczęściej miały formę zrzeczenia się przez monarchę pewnych swoich kompetencji na rzecz wymienionych adresatów przywileju.
[edytuj] Najważniejsze przywileje wydane w Polsce:
|
Data |
Miejsce |
Postanowienia |
|
|---|---|---|---|
|
Dla Kościoła: zniesienie "Ius spolii" (prawa księcia do ruchomości po zmarłym biskupie), ograniczenie nadużyć w korzystaniu z podwód (usług transportowych) i stacji w dobrach kościelnych |
|||
|
Dla Kościoła: zgoda na wolny wybór biskupa i swobodne obsadzanie urzędów kościelnych; niezależne sądownictwo osób duchownych; ostateczne zniesienie "ius spolli"; oficjalne wprowadzenie celibatu |
|||
|
Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odonic, Kazimierz I Opolski |
Rozszerzenie gwarancji immunitetowych posiadłości kościelnych na ziemie Kazimierza opolskiego; potwierdzenie przywileju borzykowskiego |
||
|
Dla Małopolski: potwierdzenie rozbicia feudalnego; zachowanie praw |
|||
|
Biskupowi wrocławskiemu: prawo pełnego immunitetu dla dóbr nysko-otmuchowskich. |
|||
|
Lutomyśl |
Dla Małopolski: urzędy dla miejscowych; żołd dla rycerzy; nienakładanie nowych podatków |
||
|
Przywilej budziński - za uznanie za dziedzica tronu: zniesienie stancji; wynagrodzenie za wyprawy zagraniczne |
|||
|
(1381 dla |
Przywilej koszycki - za uznanie córek za następczynie: jedyny podatek – poradlne z 12 na 2 gr z łanu chłopskiego; podatki inne tylko za zgodą szlachty; starostwa dla Polaków; wykup z niewoli szlachty; zwolnienie z prac na rzecz państwa – mosty, drogi, wały |
||
|
Dla katolickich bojarów Litwy: gwarancja dziedzicznego posiadania ziemi; zwolnienie z osobistych świadczeń na rzecz władcy |
|||
|
Potwierdzenie poprzednich; 3 grzywny za kopię w wyprawie zagranicznej |
|||
|
Przywilej czerwiński - za udział w wojnie z Krzyżakami: nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; król nie może bić monety bez zgody rady królewskiej; sądy sądzą wg prawa pisanego; nikt nie będzie równocześnie starostą i urzędnikiem ziemskim |
|||
|
Statut warcki - za tron dla potomków: szlachta mogła usuwać "krnąbrnych i nieużytecznych" sołtysów; ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi; taksy wojewodzińskie – ceny produktów rzemieślniczych ustalane przez wojewodę |
|||
|
|
Przywileje jedlneński i krakowski - za tron dla potomków: nietykalność osobista bez wyroku – neminem captivabimus nisi iure victum; prawa polskie na ziemie ruskie; tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym; (pierwotnie król odrzuca przywilej brzeski) |
||
|
Zagwarantowanie niezależności i równouprawnienia Polski i Litwy; zrównanie szlachty litewskiej w prawach ze szlachtą polską |
|||
|
Za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski: niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi; usankcjonowanie pragmatyki stanowych sądów ziemskich; anulowany |
|||
|
Łącznie z poprzednim to przywileje cerkwicko-nieszawskie - za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski (12 listopada) i Małopolski (11-12 listopada): niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi |
|||
|
Możni danej ziemi mają głos w sprawie losów tej ziemi. |
|||
|
Zaostrzenie kar wobec przestępców; zakaz ingerencji kościelnej w sądy świeckie; dwuizbowy sejm; chłop mógł opuścić wieś dopiero po uregulowaniu wszystkich powinności względem pana; potwierdzenie wcześniejszych przywilejów |
|||
|
Przywilej piotrkowski z 1496 Za udział szlachty w wyprawie na Mołdawię: brak ceł na towary dla siebie lub w swoich dobrach wytworzone; tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan; taksy wojewodzińskie na towary miejskie |
|||
|
Przywilej mielnicki - cała władza w ręce senatorów, król jedynie przewodniczącym senatu; niewykonanie poleceń senatu przez króla zwalniało z wierności mu |
|||
|
Kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych; określenie organizacji i kompetencji najwyższych urzędów koronnych i dworskich, tzw. ministeriów (marszałków, podskarbich i kanclerzy); zakaz łączenia w jednym ręku dwóch (lub więcej) urzędów |
|||
|
Konstytucja nihil novi - nic nowego: nowe prawa tylko za zgodą senatu i izby poselskiej; anulowanie przywileju z 1501; gwarancja wolnego wyboru urzędników sądowych; niepociąganie spraw świeckich pod trybunały duchowne; zakaz stanowienia ceł prywatnych |
|||
|
król zrzekł się sądzenia sporów między panami świeckimi i duchownymi a ich poddanymi |
|||
|
wobec wojny z Zakonem: pańszczyzna min. 1 dzień w tygodniu; swoboda żeglugi na Wiśle; ograniczenie praw sądów miejskich gdy sprawcą był szlachcic |
1538 r. - zakaz usuwania szlachty z urzędów przez króla
