Kazimierz II Sprawiedliwy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Kazimierz II Sprawiedliwy
1138-1194

Władca	od 1177 do 1191 od 1191 do 1194
poprzednik	Mieszko III Stary Mieszko III Stary
następca	Mieszko III Stary Leszek Biały

urodzony	1138 w ?
zmarły	5 maja 1194 w Krakowie
pochowany	w katedrze na Wawelu

Ojciec	Bolesław III Krzywousty
Matka	Salomea z Bergu

Kazimierz II Sprawiedliwy

Kazimierz II Sprawiedliwy (ur. 1138 r., zm. 5 maja 1194 r.), książę wiślicki w latach 1166-1173, książę sandomierski od 1173 r., od 1177 r. książę krakowski (z włączonym do księstwa do 1182 r. Kaliszem i Gnieznem), od 1186 r. książę mazowiecki i kujawski (według innych wersji Kujawy otrzymał dopiero syn Kazimierza – Leszek Biały w 1199 r.).

Kazimierz był najmłodszym synem księcia polskiego-Bolesława III Krzywoustego i jego drugiej żony – Salomei z Bergu (czwartym z kolei, który dożył wieku dorosłego, a piątym, wliczając syna Bolesława z pierwszego małżeństwa – Władysława II Wygnańca). Przydomek: "Sprawiedliwy" nie jest współczesny, pojawił się dopiero w XVI wieku.

Kazimierz II Sprawiedliwy urodził się niedługo przed śmiercią ojca (wcześniejsze hipotezy, że był pogrobowcem, są dzisiaj raczej odrzucane). W przeciwieństwie jednak do starszych braci – Bolesława IV, Mieszka III i Henryka, Kazimierz nie otrzymał własnej dzielnicy, ale znalazł się (jako małoletni) pod opieką matki Salomei na terytorium jej wdowiej oprawy w Łęczycy. Tam, nie mając żadnego wpływu na bieg wydarzeń, obserwował toczącą się w latach czterdziestych dwunastego wieku wojnę domową pomiędzy pragnącym zjednoczyć kraj – Władysławem Wygnańcem i rodzonymi braćmi Kazimierza – Bolesławem i Mieszkiem.

W 1144 r. zmarła matka księcia, w związku z czym opiekę nad Kazimierzem przejął Bolesław Kędzierzawy i chociaż pod rządami brata mógł czuć się bezpiecznie, to nie miał gwarancji otrzymania w przyszłości zaopatrzenia w jakąkolwiek dzielnicę. Co więcej, kiedy Kazimierz najpóźniej w 1154 r. osiągnął wiek pełnoletni, nie tylko nie otrzymał takowego zaopatrzenia, a nawet spotkał go wkrótce (w 1157 r.) dodatkowy zawód w związku z przegraną przez Piastowiczów kampanii, podczas wojny z Fryderykiem Barbarossą. Wówczas najmłodszy z braci został wysłany do Niemiec jako zakładnik lojalności Bolesława i Mieszka.

Nie wiadomo nic o losach Kazimierza na dworze Barbarossy. Do kraju książę powrócił dopiero w 1161 r. i nadal napotkał zdecydowany sprzeciw Bolesława Kędzierzawego, co do otrzymania przez niego własnej dzielnicy.

Sytuacja diametralnie zmieniła się w 1166 r., kiedy na wyprawie pruskiej zginął bezpotomnie Henryk Sandomierski i w testamencie uczynił swego najmłodszego brata jedynym spadkobiercą. Niestety Bolesław Kędzierzawy zadecydował inaczej i spadek po Henryku podzielił na trzy części – największą ze stołecznym Sandomierzem zostawił sobie, drugą (bliżej nieznaną) oddał Mieszkowi Staremu i tylko trzecią część z Wiślicą otrzymał Kazimierz Sprawiedliwy.

Niezadowolenie Kazimierza z decyzji seniora próbowali wykorzystać możni, skupieni wokół syna i zięcia palatyna Piotra Włostowica – Świętosława oraz Jaksy z Miechowa, którzy w 1172 r. obawiając się przejęcia tronu po chorym Bolesławie Kędzierzawym przez znanego z autorytarnych zapędów Mieszka Starego, usiłowali namówić jego młodszego brata do stanięcia na czele buntu. Z nieznanych powodów Kazimierz jednak odmówił uczestnictwa w spisku i bunt nie miał szans na powodzenie.

Wierność względem braci została nagrodzona po śmierci Bolesława Kędzierzawego w 1173 r., kiedy Mieszko Stary oddał najmłodszemu z rodzeństwa resztę przyznanego ongiś przez testament Henryka Sandomierskiego księstwa, nieprawnie uprzednio zatrzymanego przez seniora.

Silne rządy Mieszka Starego dosyć szybko stały się powodem niezadowolenia wśród obawiających się o swoje wpływy możnych. Tym razem akcja przygotowana w 1177 r. w całej Polsce miała realne szanse na zwycięstwo. Bunt, oprócz wiecznie niezadowolonych możnych małopolskich kierowanych przez biskupa krakowskiego – Gedkę, poparli: syn Mieszka – Odon Poznański, obawiający się wydziedziczenia na rzecz młodszych przyrodnich braci, najstarszy z ówczesnych Piastów – książę wrocławski, Bolesław I Wysoki – liczący z pewnością na objęcie tronu senioralnego oraz z nieznanych powodów – Kazimierz Sprawiedliwy.

Ogólnopolskie powstanie miało dosyć dziwny przebieg – Mieszko całkowicie zaskoczony w Małopolsce przez buntowników, wycofał się do Poznania, gdzie jeszcze przez dwa lata toczył ciężkie walki z synem Odonem. Ostatecznie pokonany udał się na wygnanie za granicę. Bolesław Wysoki nie zdołał jednak przybyć do Krakowa, gdyż uwikłał się w wojnę z bratem Mieszkiem Plątonogim i synem Jarosławem, a wkrótce pokonany, musiał prosić Kazimierza Sprawiedliwego o pomoc. Wobec powyższych wypadków zwycięski na placu boju pozostał Kazimierz, który nie angażując zbyt wielu sił opanował upragnioną przez wielu ziemię krakowską. Następnie nowy książę krakowski, nie ryzykując wojny z księciem raciborskim Mieszkiem, zdecydował się na zawarcie układów, na mocy których Bolesław Wysoki odzyskał władzę nad Dolnym Śląskiem, w zamian, za co Kazimierz wydzielił mu ze zdobytej Małopolski kasztelanię bytomską i oświęcimską, które odtąd dzieliły losy Śląska (formalnie była to darowizna Kazimierza dla chrześniaka – jedynego syna księcia raciborskiego – Kazimierza Opolskiego).

Rebelia juniorów z 1177 r. zakończyła się więc pełnym sukcesem Kazimierza Sprawiedliwego, który nie tylko opanował ziemię krakowską (wraz z przynależnymi wówczas do tej dzielnicy Sieradzem i Łęczycą), ale zdołał również rozciągnąć zwierzchnictwo na Śląsk (gdzie władzę dotychczasowego księcia sandomierskiego uznali: Bolesław Wysoki, Mieszko Plątonogi, Konrad I Głogowski i Jarosław Opolski), na Wielkopolskę (Odon) – na Mazowsze i Kujawy (Leszek Mazowiecki, który przyjął wyznaczonego z Krakowa opiekuna sprawującego za niego rządy – wojewodę Żyrosława) oraz na Pomorze Gdańskie (namiestnik Sambor I).

Zdobycie władzy nad krajem przez Kazimierza w 1177 r. wymagało jeszcze akceptacji zjazdu możnych i polskiego episkopatu, zwłaszcza że wiadome było z góry, iż poparcie bratanków jest tylko warunkowe, a w razie jakiegoś potknięcia wykorzystają oni sytuację do usamodzielnienia się. Również Mieszko Stary intensywnie działał na rzecz swojego powrotu – najpierw w Czechach, następnie w Niemczech i na Pomorzu. Do realizacji ambitnego planu zapewnienia dziedziczności tronu krakowskiego rodowi Kazimierza i zarazem likwidacji wprowadzonej przez Bolesława Krzywoustego zasady senioratu doszło w 1180 r. na wiecu zwołanym w Łęczycy. Tam episkopat Polski z arcybiskupem gnieźnieńskim Zdzisławem na czele oraz książęta: Odon Poznański, Bolesław Wysoki oraz Leszek Mazowiecki, zaakceptowali ostatecznie jego postulaty. Jednakże nie za darmo. Kazimierz musiał zgodzić się na ostateczne spisanie przysługujących mu praw wobec ludności wsi i to zarówno kościelnych, jak i książęcych. Wszelkie nadużycia władzy miały być zdecydowanie ukrócone. Poważnym ustępstwem Kazimierza było również ograniczenie prawa "ius spolii", tj. możliwości przejmowania dóbr po zmarłym biskupie (władca zrezygnował z prawa do każdej nieruchomości, zostawiając sobie ewentualność obejmowania majątku ruchomego).

Zjazd łęczycki odbył się w samą porę, gdyż niespełna rok później w pierwszej połowie roku 1181 Mieszko III Stary, korzystając z pomocy namiestnika Pomorza Gdańskiego – Mszczuja I, opanował wschodnią Wielkopolskę z Gnieznem i Kaliszem i zdołał nakłonić swojego syna Odona do podporządkowania się (wtedy też, według części historyków, syn Mieszka oddał ojcu stołeczny Poznań, zadawalając się niewielkim księstwem nad rzeką Obrą). W tym samym czasie również Leszek Mazowiecki zdecydował się oddalić wpływy Kazimierza i zawezwał na swój dwór syna Mieszka Starego – Mieszka Młodszego, jako namiestnika, który po nim miał przejąć rządy na Mazowszu i Kujawach.

Z nieznanych przyczyn Kazimierz w ogóle nie reagował na zaszłe na północy wydarzenia, zabezpieczając tylko swój stan posiadania w Małopolsce. Do konfrontacji, ale tylko na gruncie dyplomatycznym doszło dopiero w 1184 r. na dworze władcy niemieckiego Fryderyka Barbarossy, gdzie książę krakowski – chcąc zneutralizować działania Mieszka zmierzające do odzyskania władzy nad krajem – złożył hołd lenny i zapłacił wysoki trybut.

Najważniejszą sprawą podczas panowania Kazimierza, obok relacji z Mieszkiem Starym, była kwestia polityki względem księstw ruskich. Pierwszym zadaniem, przed którym stał książę krakowski było zneutralizowanie wpływów jednej z linii dynastii Rurykowiczów, tzw. Monomachowiczów, którzy poprzez małżeństwo najpierw Bolesława Kędzierzawego z Wierzchosławą, następnie Mieszka Starego z Eudoksją, byli silnie związani z poprzednim seniorem dynastii Piastów. W tym też celu Kazimierz jeszcze w 1178 r. wydał swoją nieznaną z imienia córkę za księcia Wszewołoda Olegowicza, pochodzącego z linii, która właśnie opanowała tron kijowski kosztem Monomachowiczów.

Do pierwszej poważnej interwencji księcia w sprawy ruskie doszło w 1180 r., kiedy Kazimierz w sporze pomiędzy Wasylkiem władającym w Brześciu i Drohiczynie oraz Leszkiem Mazowieckim z jednej, a Włodzimierzem (księciem mińskim) z drugiej strony, poparł tych pierwszych. Wojna zakończyła się sukcesem Włodzimierza, który opanował Brześć, podczas gdy Wasylko utrzymał się w Drohiczynie, który zapisał następnie Leszkowi.

Wojna ta nie rozstrzygnęła ostatecznie sprawy przynależności Brześcia, który został opanowany wkrótce zgodnie z interesem Kazimierza przez jego siostrzeńca Światosława. W 1182 r. doszło do kolejnej rewolty, tym razem przeciwko władcy zbuntowali się jego poddani. Zorganizowana przez księcia krakowskiego interwencja, chociaż przywróciła Światosława na tron, nie przyniosła trwałego rozwiązania, gdyż władca drohiczyński został wkrótce otruty. Również tym razem dzięki interwencji Kazimierza władcą został brat Światosława – Roman.

W 1187 r. zmarł książę halicki Jarosław Ośmiomysł, co rozpoczęło długotrwałe walki o następstwo po nim. Początkowo władzę nad księstwem objął jego młodszy syn, Oleg, wkrótce jednak zginął zamordowany przez bojarów, a rządy przejął drugi syn – Włodzimierz. Rządy Włodzimierza również były dalekie od stabilności, a sytuację zapragnął wykorzystać książę włodzimierski – Roman, który z pomocą Kazimierza usunął dotychczasowego księcia. Wygnany Włodzimierz udał się po pomoc na Węgry do Beli III, który zdecydował się wysłać do Halicza swoje wojska. W wyniku konfrontacji tym razem Roman znalazł się na wygnaniu w Krakowie (Włodzimierz z zemsty najechał wówczas Małopolskę). Niebawem Bela III zmienił zdanie i postanowił przyłączyć Halicz do Węgier, usuwając Włodzimierza z księstwa i mianując namiestnikiem swego syna Andrzeja.

Do ponownej wojny doszło dopiero dwa lata później, kiedy Kazimierz na polecenie cesarza Fryderyka (do którego dotarł z hołdem i prośbą o pomoc Włodzimierz) z powrotem przywrócił jego władzę nad Haliczem.

Zaangażowanie Kazimierza w sprawy ruskie próbował wykorzystać w 1191 r. Mieszko Stary, podstępem opanowując gród na Wawelu. Nie będąc pewnym wierności miejscowych możnych książę wielkopolski udał się następnie do dziedzicznej dzielnicy po posiłki, pozostawiając w Małopolsce syna Bolesława lub Mieszka Młodszego (wśród historyków istnieją na ten temat rozbieżności). Konflikt ten został ostatecznie zakończony w sposób pokojowy, gdyż Kazimierz po powrocie z Rusi prawie bez walki odzyskał stolicę, odsyłając bratanka Mieszkowi.

Wcześniej, bo jeszcze w 1186 r. zmarł książę mazowiecki i kujawski, syn Bolesława Kędzierzawego – Leszek Mazowiecki. Przed śmiercią chorowity Leszek zdecydował się zapisać swoje dziedzictwo Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Powodem tego stanu rzeczy, mimo wcześniejszej obietnicy przekazania księstwa potomstwu Mieszka Starego, była buta wysłanego do Płocka Mieszka Młodszego, który na Mazowszu i Kujawach zachowywał się jakby był już prawowitym władcą tych dzielnic. Śmierć Leszka i opanowanie Mazowsza (Kujawy, według części historyków, zajął już wówczas Mieszko Stary) uczyniła Kazimierza Sprawiedliwego na powrót najpotężniejszym władcą Polski (zachwiane to zostało wcześniej powrotem Mieszka do Wielkopolski w 1181 r.).

Ostatnim akordem zwycięskich zazwyczaj rządów Kazimierza była zorganizowana na początku 1194 r. wyprawa przeciwko gnębiącym Mazowsze niszczycielskimi najazdami – Jaćwingom. Wyprawa zakończyła się pełnym sukcesem, a książę opromieniony sukcesem triumfalnie powrócił do Krakowa. Tutaj niespodziewanie w dniu 5 maja 1194 r., jak pisze Kadłubek: "gdy zadawał właśnie pewne pytanie biskupom o zbawienie duszy, wychyliwszy maleńki kubek – na ziemię się osunął i ducha wyzionął".

Podczas swych siedemnastoletnich rządów w całej Małopolsce Kazimierz dał się poznać jako dobry polityk. Był również bardzo hojny dla Kościoła. Dużo zawdzięczają mu zwłaszcza cystersi z klasztorów w Wąchocku, Jędrzejowie, Koprzywnicy i Sulejowie oraz bożogrobcy z Miechowa, kanonicy regularni z Czerwińska i Trzemeszna oraz joannici z Zagości. Kazimierz próbował również rozwinąć w Krakowie kult św. Floriana, którego relikwie ściągnął biskup krakowski Gedko.

Kazimierz Sprawiedliwy był żonaty z córką księcia znojemskiego z dynastii Przemyślidów Konrada II – Heleną Znojemską, z którą dochował się czterech synów (byli to: zmarły w dzieciństwie Kazimierz, Bolesław – który zginął jako kilkunastoletnie dziecko pod upadającym drzewem oraz późniejsi książęta – Leszek Biały i Konrad Mazowiecki), a także nieznanej z imienia córki wydanej za księcia ruskiego, Wszewołoda Czermnego.