Janusz I Starszy
Z Wikipedii
Janusz I Starszy (Warszawski) (ur. ok. 1346, zm. 8 grudnia 1429) – od 1373/1374 r. książę warszawski, od 1381 r. w wyniku podziału książę na Warszawie, Nurze, Łomży, Liwie, Ciechanowie, Wyszogrodzie i Zakroczymiu, lennik Polski, od 1391 na Podlasiu (dożywotnio).
Janusz I był najstarszym synem księcia mazowieckiego Siemowita III i Eufemii Opawskiej. Na skutek pomyłki Jana Długosza wcześniej przyjmowano, że Janusz urodził w 1329 r. Dopiero współcześnie datę tę udało się skorygować na znacznie późniejszą tj. na ok. 1346 r. Świadczy o tym fakt wydzielenia dopiero na przełomie 1373/1374 r. Januszowi własnej dzielnicy (ze stolicą w Warszawie).
Do ostatecznego podziału dzielnicy pomiędzy Januszem, a jego bratem Siemowitem IV doszło dopiero po śmierci ojca w 1381 r. Wtedy też Janusz otrzymał ostatecznie w swoje posiadanie ziemie: warszawską, nurską, liwską, łomżyńską, ciechanowską, wyszogrodzką i zakroczymską.
W swojej polityce Janusz stał wiernie na stanowisku ścisłej współpracy z Polską i jej kolejnymi władcami – Ludwikiem Andegaweńskim, Jadwigą i Władysławem Jagiełłą. Wyrazem tego były kolejne hołdy lenne składane w latach 1373, 1383 i 1387. W ten sposób Janusz sprzeciwił się polityce swojego brata Siemowita IV, który próbując wykorzystać trudności Andegawenów chciał zdobyć koronę Polską dla siebie. Po śmierci króla Polski i Węgier Ludwika uznał prawo Jadwigi do korony polskiej. W tym też celu w 1383 r. udał się nawet do Budy, gdzie zaoferował wsparcie zbrojne, w zamian za co uzyskał stałą pensję w wysokości 24 000 florenów rocznie pobieraną z dochodów z żup solnych w Bochni. Polityka proandegaweńska już wkrótce zaowocowała uchronieniem dzierżaw Janusza przed zniszczeniem przez wojska stojącego na czele obozu legitymistów – późniejszego cesarza Zygmunta Luksemburczyka.
Powodem braku większego zainteresowania sytuacją w Polsce mogła być sprawa wojny domowej na Litwie pomiędzy wielkim księciem Jagiełłą a jego stryjem Kiejstutem. Janusz korzystając z panującego na Litwie zamieszania w 1382 r. zajął zbrojnie należące dotąd do sąsiada Podlasie. Nabytek ten nie okazał się jednak trwały, gdyż jeszcze w tym samym roku zwycięskiemu Jagielle udało się odzyskać straty. Książę mazowiecki nie chcąc dodatkowo zaogniać sytuacji uciekającego z Litwy Witolda przyjął niezwykle chłodno, a po odmowie przyjęcia przez niego chrztu odesłał niewygodnego gościa do Krzyżaków.
Do pogodzenia Litwina z Januszem doszło w 1387 r., kiedy to książę mazowiecki po wyborze Jagiełły na króla Polski uznał jego władzę i wziął następnie udział w podróży władcy do Wilna w celu chrystianizacji kraju. Dobrych stosunków z Jagiełłą nie popsuł fakt ponownej wizyty w 1389 r. na Mazowszu skłóconego z władcą Polski Witolda, o czym świadczy nadanie Januszowi dwa lata później spornego Podlasia z Drohiczynem na czele.
Przyjazne stosunki łączące Janusza z Polską i Litwą spowodowały stan permanentnej wrogości względem Mazowsza ze strony zakonu krzyżackiego. W 1393 r. z nieznanych bliżej powodów doszło nawet do porwania księcia z nadgranicznej Złotorii przez rycerzy zakonnych i odstawienia go do Malborka przed oblicze wielkiego mistrza Konrada von Junginena. Być może Krzyżakom chodziło o sprowokowanie nieprzygotowanej Polski do wojny z zakonem. Jakby nie było, Janusz wkrótce odzyskał wolność, a sprawa porwania nie wpłynęła na relacje Mazowsza z Polską.
W latach 1409-1411 Janusz wziął udział po stronie polskiej w wielkiej wojnie z zakonem krzyżackim. Na terenie władztwa Januszowego pod Czerwińskiem zostało wyznaczone miejsce koncentracji zjednoczonych wojsk polsko-litewskich. Stamtąd też książę mazowiecki na czele zorganizowanej przez siebie chorągwi rycerstwa udał się pod Grunwald, gdzie 15 lipca 1410 r. wziął udział w bitwie. Następnie Janusz uczestniczył w dalszej części kampanii otrzymując od króla w podzięce nadanie zamków krzyżackich w Nidzicy, Ostródzie i Olsztynie. Nabytki te wobec nie zdobycia Malborka i podpisania pokoju toruńskiego nie okazały się jednak trwałe.
Kiedy w 1414 r. wybuchła kolejna wojna Polski z Krzyżakami, Janusz ponownie zdecydował się poprzeć swojego suwerena wypowiadając wojnę państwu zakonnemu. Tym razem jednak, zapewne z powodu wieku, sam nie wziął udziału w kampanii wysyłając na wojnę syna Bolesława.
W polityce wewnętrznej Janusz zajął się gruntowną reformą polityki gospodarczej księstwa kontynuując nadania prawa chełmińskiego. Na prawie niemieckim lokował 24 miasta m.in. Czersk (1383), Ciechanów (1400), Różan (1403), Łomża (1418), Maków Mazowiecki (1421), Ostrołęka (1427) i Kamieńczyk (1428). Niezwykle ważnym krokiem było również przeniesienie w 1406 r. swojej głównej siedziby z podupadającego Czerska do nowego prężnie rozwijającego się ośrodka – Warszawy, czego wymownym znakiem było uczynienie z kościoła pod wezwaniem św. Jana kolegiaty.
Janusz I Starszy był żonaty z córką wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta – Danutą Anną, z którą doczekał się trzech synów: Janusza, Bolesława i Konrada. Długowieczny książę mazowiecki przeżył jednak wszystkich swoich potomków, w związku z czym w testamencie tron przekazał wnukowi po średnim synu Bolesławie, noszącemu imię ojca Bolesławowi IV.
Janusz zmarł 8 grudnia 1429 w Czersku, a pochowany został w kościele św. Jana w Warszawie.
