Noregs Mållag

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Det er føreslått at denne sida blir fletta med Direkte innmelde lag. (Sjå evt. diskusjon)

Noregs Mållag er ein norsk organisasjon som vart stifta i 1906 for å fremja landsmål (nynorsk). Organisasjonen gjev ut medlemsbladet Norsk Tidend. Noregs Mållag deler kvart år ut Målprisen, Nynorsk litteraturpris, Nynorsk barnelitteraturpris og (frå 2006) Nynorsk næringslivspris. Føremålet til Noregs Mållag er å arbeida for å gjera den norske målreisingstanken til røyndom.

Noregs Mållag vart skipa på eit målstemne 4.–5. februar 1906, samstundes som partiet Venstre hadde landsmøte. Fram til 1922 var namnet Norigs Maallag. Fyrste formann vart Marius Hægstad. Leiar frå 2006 er Hege Myklebust. Noregs Mållag har saman med ungdomsorganisasjonen Norsk Målungdom om lag 12 000 medlemer.

[endre] Historie

[endre] Tida før skipinga i 1906

Før skipinga av Noregs Mållag fylte andre organisasjonar og institusjonar rolla som hovudorgan for den nynorske målreisinga. Det Norske Samlaget (skipa 1868) hadde som føremål å fremja bokutgjeving på nynorsk og dialekt og fungerte dessutan frå 1870-åra som politisk hovudorganisasjon for målreisinga. Ei særleg viktig rolle fekk Samlaget som kontaktorgan mellom staten og målrørsla, og løyvingane til nynorske føremål frå 1881 (til publisering og nynorskkurs for lærarar) vart kanaliserte gjennom Samlaget.

Medan Samlaget heldt på denne rolla som kontaktorgan, kom det frå midten av 1890-åra til tre andre nynorsktiltak som tok over andre sentralfunksjonar for målrørsla. Med målavisa Den 17de Mai (1894) vart det etablert eit nytt tyngdepunkt for agitasjon og politisk strategiutvikling i hovudstaden. Redaktør Rasmus Steinsvik (1894–1913) vart den sterke mannen og den leiande strategen i målrørsla, iallfall fram til 1906. Finansieringslaget Maalkassa (1895–ca. 1910) sprang ut av miljøet kring Den 17de Mai og vart etablert og drive av framståande målfolk.

Attåt å reisa pengar til måltiltak, fekk Maalkassa òg raskt ein posisjon som uformelt landslag for målreisinga. Særleg viktig vart Norsk maalkontor (1900–1915) som Maalkassa og Samlaget etablerte i lag og som Maalkassa finansierte. No fekk målrørsla ein fast distribusjonssentral for nynorske skrifter og ein agitasjonssentral. Med Noregs Ungdomslag (skipa 1896) fekk målrørsla òg ein brei landsorganisasjon med fleire hundre lokallag og mange tusen medlemer. Alt frå skipinga gjorde samskipnaden målsaka til fremste arbeidsoppgåve. Ideen om å etablera eit eige landslag for målsaka vart fyrst reist alt kring 1870 i Vestmannalaget (skipa 1868), og diskusjonen kom jamt opp gjennom 1880- og 90-åra, særleg i målmiljøet i hovudstaden.

Grunnleggjaren av Samlaget, H. E. Berner, tok i 1883 initiativet til eit landslag for målsaka, men dei dominerande kreftene i målmiljøet i hovudstaden valde heller å satsa på Samlaget og på arbeid innafor partiet Venstre, som historikaren Leif Mjeldheim har karakterisert som den politiske skytsengelen til målrørsla. Diskusjonen om eit landslag vart reist med ny kraft i samband med organiseringa av fylkesmållaga 1899–1901, og krava kom no i aukande grad frå det lokale og regionale tillitsmannsapparatet. Der vart det argumentert med at det trongst eit landslag for å yta hjelp til lokale mållag i det arbeidet ein no stod framfor med å føra inn nynorsk i lokalsamfunna. Men målmiljøet i hovudstaden, og særleg redaktør Rasmus Steinsvik, var kraftig imot ideen om eit landslag og argumenterte med at grunnorganisasjonen framleis ikkje var sterk nok til å bera og finansiera eit landslag. Steinsvik la til ein viss grad òg lok på debatten om spørsmålet.

Då målmiljøet i hovudstaden (Samlaget, Maalkassa, Den 17de Mai og Noregs Ungdomslag) tok initiativet til målstemnet i februar 1906, stod skipinga av eit landslag såleis heller ikkje på saklista. Føremålet var å forma ut eit samla krav frå målrørsla til partia framfor stortingsvalet hausten 1906 — difor vart òg målstemnet i Oslo halde dagen før Venstre skulle ha landsmøte same stad. Initiativet til eit landslag kom på slutten av møtet som eit benkeframlegg frå Johannes Lavik, bladstyrar i Gula Tidend og leiar for målfolket vestafjells. Både framlegget om å skipa eit landslag og førebelslovene for ’Norigs maallag’ gjekk då samrøystes gjennom mellom 1 og 2 natt til 5. februar.

[endre] Tida fram til andre verdskrigen

Frå førstninga arbeidde mållaget politisk. Det hadde landsmøte kvart tredje år, i samband med stortingsvala. Frå 1910-åra tok mållaget under Edvard Os til med å byggja opp både hovudorganisasjonen og lokallag, som det etter kvart blei fleire av.

Medan laget først hadde hatt som mål å styrka landsmålet og målrørsla, la det seg etter kvart på ei sterkare line. I arbeidsprogrammet frå 1921 blei det slått fast at «Det norske målet skal verta atterreist til einaste riksmål i landet.»

[endre] Målsak under andre verdskrigen

Mållaget blei oppløyst av varaformann Gustav Indrebø (formannen Knut Markhus var fengsla) i mars 1942, då nazistane ville ha makta der. Fleire lokallag blei lagde ned under krigen, og medlemstalet sokk.

[endre] Noregs Mållag i etterkrigstida

Etterkrigstida var prega av tilbakeslag for den tidlegare så framgangsrike nynorsken. Frå 1944 var det negang i talet på skulekrinsar som hadde nynorsk som hovudmål. Samstundes var mållaget plaga av indre strid, der ulike retningar ønska å halda på tradisjonelle former eller la skriftspråket nærma seg bokmål. Striden førte til av Vestmannalaget melde seg ut av Noregs Mållag i 1962, medan Vestlandske Mållag braut ut under landsmøtet i 1970.

Mållaget tona ned tanken om at nynorsk skulle vera einaste skriftspråket i landet, og markerte seg i kampen for dialektbruk. I det nye prinsipprogrammet frå 1976 heitte det at «Noregs Mållag arbeider for at alle fritt skal kunna nytta dialekten sin, og for at folket etter kvart samlar seg om og tek i bruk det nynorske skriftmålet». Frå denne tida kom òg slagordet «Snakk dialekt, skriv nynorsk».

I dei seinare åra har Noregs Mållag lagt vekt på å sjå nynorsken som del av det språklege mangfaldet i landet. Det kjem til uttrykk bl.a. i det internasjonale programmet frå 2005, likeins i slagordet for jubileumsfeiringa i 2006: "Mange røyster – felles mål".

[endre] Organisasjonen

[endre] Fylkeslag

Aust-Agder Mållag
Austmannalaget (Hedmark og Oppland utanom Valdres)
Buskerud Mållag
Fylkesmållaget Vikværingen (Oslo, Akershus og Vestfold)
Hordaland Mållag
Karmsund Mållag (delar av Rogaland og Hordaland)
Naumdøla Mållag
Nordland Mållag
Nordmøre Mållag
Rogaland Mållag
Romsdal Mållag
Sogn og Fjordane Mållag
Sunnmøre Mållag
Telemark Mållag
Troms og Finnmark Mållag
Trønderlaget (Nord-Trøndelag og Sør-Trøndelag, utanom Namdalen)
Valdres Mållag
Vest-Agder Mållag
Yrkesmållaga
Østfold Mållag
Direkte innmelde lag

Norsk Målungdom har rettar som eit fylkeslag.

[endre] Leiarar i Noregs Mållag

Marius Hægstad 1906–1909
Jørgen Løvland 1909–1912
Nikolaus Gjelsvik 1912–1915
Fredrik Voss 1915–1917
Olaus Islandsmoen 1917–1921
Halvdan Koht 1921–1925
Knut Liestøl 1925–1926
Torleiv Hannaas 1926–1929
Gustav Indrebø 1930–1932
Anders Todal 1932–1936
Knut Markhus 1936–1942
(verksemda var nedlagd i tida 1942–1945)
Hans Eidnes 1946–1949
Asbjørn Øverås 1949–1952
Knut Robberstad 1952–1957
Hartvig Kiran 1957–1958
Magne Skodvin 1958–1960
Ivar Eskeland 1960–1963
Trygve Bjørgo 1963–1965
Hans Olav Tungesvik 1965–1970
Bjarne Slapgard 1970–1971
Steinar Lægreid 1971–1973
Johan Krogsæter 1973–1975
Ola Breivega 1975–1977
Kjell Snerte 1977–1979
Dagfinn Hjellbrekke 1979–1980
Maria Høgetveit Berg 1981–1984
Ola E. Bø 1984–1987
Jon Låte 1987–1989
Marta Østerås Falch 1989–1991
Kristian Ihle Hanto 1991–1993
Jan Olav Fretland 1993–1994
Olav Randen 1994–1997
Liv Ingebrigtsen 1997–1999
Oddmund Løkensgard Hoel 1999–2002
Vidar Lund 2002–2002
Håvard Teigen 2002–2003
Endre Brunstad 2003–2005
Steinulf Tungesvik 2005–2005
Nils Ulvund 2005–2006
Hege Myklebust 2006–

[endre] Skrivarar og daglege leiarar

Tittelen vart endra frå skrivar til dagleg leiar i 1987. Ikkje alle vikarar er med.

Saman med Noregs Ungdomslag

1913–1926 Edvard Os
1927–1935 Aslak Torjusson
1936–1947 Kristoffer Sælid (verksemda nedlagt 1942-1945)
1947–1948 Reidar Hernes (vikar)
1945–1955 Knut Fortun

Eiga skrivarstove for Noregs Mållag frå 1. januar 1956

1956–1957 Ivar Eskeland
1957–1958 Olav Færøyvik
1958–1959 Hogne Skeidsvoll
1959–1963 Olav Engan
1963–1964 Ola Breivega
1964–1969 Helge Eide
1969–1971 Kjell Hellesnes
1971–1973 Jahn-Arill Skogholt
1973–1976 Jarle Varpe
1976–1986 Olaf Almenningen
1980 Bodil Røyset (vikar)
1982 Oddrun Molvik (vikar)
1984 Kristian Ihle Hanto (vikar)
1987 Margunn Drivenes (vikar)
1987–1991 Roger Lockertsen
1991 Lars Svarstad
1992 Aagot Jordstøyl (vikar)
1992–1998 Atle Faye
1998 Ottar Grepstad (vikar)
1998–2000 Grete Riise
2001 Hege Myklebust (vikar)
2001–– Gro Morken Endresen

[endre] Landsmøte

Mållaget har lagt vekt på å halda landsmøte på ulike stader i Noreg.

[endre] Heidersmedlemer

Desse er heidersmedlemer i Noregs Mållag. Utnemningsåret i parantes.

Berge Furre (2006)
Audun Heskestad (2006)
Marie Lovise Widnes (2006)
Bjørnar Østgård (2005)
Torolv Hesthamar (2000)
Olga Meyer (2000)
Magne Rommetveit (1998)
Einfrid Perstølen (1992)

[endre] Bakgrunnsstoff

Noregs Mållag sin nettstad
Almenningen, Olaf (m. fl.): Målreising i 75 år. Noregs Mållag 1906-1981, Oslo 1981.
Eskeland, Ivar: I strid for norsk mål. Noregs Mållag 1906-1956, Oslo 1956.
Venås, Kjell: Mål og med. Noregs Mållag i 1990-åra, Oslo 1991.

[endre] Kjelder

Noregs Mållag i 100 år av Kjell Venås

Henta frå «http://nn.wikipedia.org../../../n/o/r/Noregs_M%C3%A5llag_c8b1.html»

Kategoriar: Sider som bør flettast | Artiklar som treng tilsyn 2006-12 | Nynorsk | Noregs Mållag | Norsk språk

We provide Linux to the World