Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/tłumaczenie z języka angielskiego

Z Wikipedii

Archiwum

Ten artykuł jest obecnie tłumaczeniem miesiąca z języka angielskiego. Podstawę stanowi en:Constitution of May 3, 1791

Z Twoją pomocą może się stać artykułem na medal!.

Oddaj swój głos na kolejną propozycję artykułu do tłumaczenia

UWAGA! Tekst po ang. wpisany kolorem zielonym został zostawiony w celu nadania kontekstu, lub zaznaczenia fragmentu wątpliwego.

Konstytucja 3 Maja (obraz Jana Matejki, 1891). Król Stanisław August (po lewej, w królewskiej szacie zdobionej gronostajami) wchodzi do Katedry św. Jana, gdzie Konstytucja zostanie zaprzysiężona przez Sejm. W tle Zamek Królewski, gdzie uchwalono Konstytucję.

Konstytucja Trzeciego Maja uchwalona 3 maja 1791 jest pierwszą w Europie skodyfikowaną konstytucją, a zarazem drugą najstarszą konstytucją na świecie^{Markoff [1][2]}.

Została ustanowiona przez ustawę rządową przyjętą tego dnia przez sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Została zaprojektowana by zlikwidować obecne od dawna wady systemu politycznego Wspólnoty Polsko-Litewskiej i jej złotej wolności. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak ‘’liberum veto’’, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał - z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły - mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. Konstytucja 3 Maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych wstecznych magnatów, na rzecz egalitarnej i demokratycznej monarchii konstytucyjnej. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.

Przyjęcie Konstytucji 3 Maja sprowokowało wrogość sąsiadów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Podczas wojny w obronie konstytucji, Polska zdradzona przez swojego pruskiego sprzymierzeńca Fryderyka Wilhelma II i pokonana przez Imperium Rosyjskie Katarzyny Wielkiej, sprzymierzonej z Konfederacją targowicką: spiskiem polskich magnatów przeciwnych reformom, które mogły osłabić ich wpływy. Pomimo tej klęski i późniejszego II rozbioru Polski, Konstytucja 3. Maja wpłynęła na późniejsze ruchy demokratyczne w świecie. Po utracie niepodległości w 1795, przez 123 lata rozbiorów, przypominała o walce o niepodległość. Zdaniem dwóch współautorów, Ignacego Potockiego i Hugo Kołłątaja była „ostatnią wolą i testamentem gasnącej ojczyzny”.

Oryginalny manuskrypt Konstytucji 3 Maja

[edytuj] Historia

[edytuj] Tło historyczne

Konstytucja Trzeciego maja miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie. O potrzebie reform pisał już 200 lat wcześniej Piotr Skarga, piętnując indywidualne i zbiorowe wady obywateli Rzeczypospolitej. W tym samym okresie pisarze i filozofowie tacy jak Andrzej Frycz Modrzewski i Wawrzyniec Goślicki oraz Jan Zamoyski wraz ze szlachtą opowiadającą się za "egzekucją praw" wzywali do wprowadzenia gruntowych reform.

Już na początku XVII wieku magnaci, posiadający wielkie posiadłości w Polsce i na Litwie, mieli niemalże całkowitą kontrolę na Rzecząpospolitą. Korzystając ze swoich wpływów wśród najbiedniejszej szlachty ("gołoty") i kupując ich głosy, udało im się skutecznie blokować reformy, mogące zmienić ich uprzywilejowany status.

Wielu historyków uważa, że głównym powodem upadku kraju było nadużywanie prawa liberum veto, które od 1652 r. pozwalało każdemu szlachcicowi na zerwanie Sejmu i odrzucenie wszystkich przyjętych przez Sejm uchwał. Korzystając z takiej możliwości magnaci, a nawet agenci działający na rzecz państw ościennych, mogli z łatwością przekupić jedną lub więcej osób, aby odrzucić jakiekolwiek niewygodne z ich punktu widzenia reformy. Jedynie tzw. "sejm skonfederowany" był wolny od liberum veto. Sejm Czteroletni (zwany też Sejmem Wielkim), który przyjął Konstytucję Trzeciego Maja był właśnie takim sejmem i tylko to pozwoliło na przyjęcie radykalnych, jak na ówczesne czasy, reform.

Podczas panowania ostatniego polskiego króla (1764–1795), Stanisława Augusta Poniatowskiego, oświecenie zaczynało zakorzeniać się na ziemiach polskich. Król przystąpił do wprowadzania rozważnych reform - utworzył ministerstwa skarbu i wojska oraz ustanowił cło krajowe. Rozpoczęto również dyskusję nad potrzebą gruntownych reform ustrojowych. Jednakże idea reform w Rzeczypospolitej Obojga Narodów nie była wygodna dla państw sąsiadujących. Słabość królestwa polskiego była dla nich korzystna i nie byłoby dla nich korzystne aby tuż obok mogło powstać potężne i bardziej demokratyczne państwo.

Aby zapobiec powstaniu nowoczesnego państwa polskiego caryca Katarzyna Wielka i król Prus Fryderyk Wielki sprowokowali konflikt pomiędzy "konserwatystami" w Sejmie a królem, dotyczący praw mniejszości religijnych. Caryca Katarzyna i król Fryderyk stanęli w tym konflikcie po stronie szlachty i październiku 1767 r. pod Warszawą stanęły wojska rosyjskie. W obliczu przeważających sił August Poniatowski i jego zwolennicy przystali na narzucone siłą przez Rosjan warunki o "nienaruszalności" wolności szlacheckich i ich prawa do liberum veto oraz prawa szlachty do buntu przeciwko władzy królewskiej (rokosz).

Nie wszyscy jednak zgodzili się z decyzją Augusta Poniatowskiego i 29 lutego 1768 roku kilku magnatów, między innymi Kazimierz Pułaski zawiązało konfederację barską mająca stawić czoła rosyjskiej interwencji zbrojnej. Dało to początek wojnie domowej która trwała aż do roku 1772 kiedy to siły polskie uległy przeważającym siłom rosyjskim.

I rozbiór Polski (1772.)

Klęska konfederacji barskiej była dramatycznym początkiem następnych, tragicznych dla Polski zdarzeń. 5 lipca 1772 przedstawiciele trzech sąsiadów Polski (Rosji, Prus i Austrii) spotkali się w Sankt Petersburgu gdzie podpisali akt I rozbioru Polski. Trzej zaborcy zabrali z terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów ponad 48 000 tys. kilometrów kwadratowych powierzchni, wymówką do tego jawnego ataku na suwerenność królestwa Polskiego była rzekoma anarchia i brak współpracy z siłami zaborców jakoby usiłujących przywrócić porządek. Zaborcy zażądali aby Sejm ratyfikował ten rozbiór, a w przypadku braku zgody Sejmu zagrozili oni dalszymi rozbiorami. Pod tą presją król August Poniatowski zwołał Sejm który zebrał się 19 kwietnia 1773 r., na posiedzeniu Sejmu stawiło się tylko 102 posłów, pozostali z nich wiedząc już o zgodzie króla na podział kraju odmówili uczestnictwa w "farsie". Pomimo protestów w czasie posiedzenia Sejmu włącznie z dramatycznym gestem Tadeusza Rejtana Sejm ratyfikował akt który stał się znany jako I rozbiór Polski.

Pierwszy z trzech następujących po sobie rozbiorów terytorium Rzeczypospolitej przez Rosję, Prusy i Austrię, które miały w przyszłości całkowicie wymazać Polskę z mapy Europy, uświadomił reformatorom, że albo Rzeczpospolita musi ulec naprawie, albo zginie.

Jeszcze przed I rozbiorem Polski Sejm wysłał swojego przedstawiciela do francuskich filozofów Gabriel Bonnot de Mably i Jean-Jacquesa Rousseau aby nakreślili wstępny projekt polskiej konstytucji. Mably przedstawił swoją propozycję w 1770-1771, a Rousseau ukończył swoje dzieło (Considerations on the Government of Poland^[3]) w 1772 roku, kiedy I rozbiór już miał miejsce. Even before the First Partition, a Sejm deputy had been sent to ask the French philosophes Gabriel Bonnot de Mably and Jean-Jacques Rousseau to draw up tentative constitutions for a new Poland. Mably had submitted his recommendations in 1770–1771; Rousseau had finished his (Considerations on the Government of Poland) in 1772, when the First Partition was already underway.

^[3]

Supported by King Stanisław August, a new wave of reforms were introduced. The most important included the establishment (1773) of a Commission of National Education — the first ministry of education in the world. New schools were opened in the cities and in the countryside, uniform textbooks were printed, teachers were educated, poor students were provided scholarships. The Commonwealth's military was modernized; a standing army was formed. Economic and commercial reforms, previously shunned as unimportant by the szlachta, were introduced, and the development of industries was encouraged. The peasants were given some rights. A new Police ministry fought corruption. Everything from the road system to prisons was reformed. A new executive body was created, the Permanent Council (Polish: Rada Nieustająca), comprising five ministries.Ze wsparciem króla Stanisława Augusta, wprowadzono szereg nowych reform. Najważniejszą było utworzenie w roku 1773 Komisji Edukacji Narodowej - pierwszego w historii ministerstwa oświaty. Nowe szkoły były otwierane w miastach i na wsi, drukowano zunifikowane podręczniki, kształcono nauczycieli, a biednych uczniów wspomagano finansowo. Wojska Rzeczypospolitej zostały zmodernizowane - utworzono stałą armię. Reformy ekonomiczne i handlowe poprzednio zaniedbane przez szlachtę i uważane za nieistotne, zostały wprowadzone oraz wspierano rozwój produkcji. Chłopom dano pewne prawa. Nowe ministerstwo policji zwalczało korupcję. Reformy były powszechne od systemu dróg do systemu więziennictwa. Został powołany nowy organ wykonawczy Rada Nieustająca, który składała się z 5 ministerstw.

W 1791, "Wielki" lub Czteroletni Sejm między 1788–1792 przyjął Konstytucje 3. Maja w warszawskim Pałacu Królewskim (odbudowany w latach 70. po celowym zburzeniu przez Niemców podczas II wojny światowej).

In 1776 the Sejm commissioned Chancellor Andrzej Zamoyski to draft a new legal code, the Zamoyski Code. By 1780, under Zamoyski's direction, a code (Zbiór praw sądowych) had been produced. It would have strengthened royal power, made all officials answerable to the Sejm, placed the clergy and their finances under state supervision, and deprived landless szlachta of many of their legal immunities. Zamoyski's progressive legal code, containing elements of constitutional reform, failed to be adopted by the Sejm.W roku 1776 Sejm polecił kanclerzowi wielkiemu koronnemu Andrzejowi Zamoyskiemu przedstawić projekt kodyfikacji nowego prawa sądowego, znany później jako Kodeks Andrzeja Zamoyskiego. Pod kierunkiem Zamoyskiego do roku 1780 kodyfikacja ta została stworzona. Zgodnie z nią wzmocnieniu uległaby władza królewska, urzędnicy staliby się odpowiedzialni przed Sejmem, duchowieństwo i jego finanse dostałyby się pod kontrolę państwa, a bezrolna szlachta zostałaby pozbawiona wielu prawnych przywilejów. Postępowej prawnej kodyfikacji Zamoyskiego, zawierającej zręby reformy konstytucyjnej Sejmowi nie udało się przyjąć.

[edytuj] Drafting and Adoption

Events in the world now played into the reformers' hands. Poland's neighbors were too occupied with wars — especially with the Ottoman Empire — and with their own internal troubles to intervene forcibly in Poland. A major opportunity for reform seemed to present itself during the "Great" or "Four-Year Sejm" of 1788–1792, which opened on October 6, 1788, and from 1790 — in the words of the May 3rd Constitution's preamble — met "in dual number," the newly elected Sejm deputies having joined the earlier-established confederated sejm. While a new alliance between the Polish-Lithuanian Commonwealth and Prussia seemed to provide security against Russian intervention^[4], King Stanisław August drew closer to leaders of the reform-minded Patriotic Party. A new Constitution was drafted by the King, with contributions from Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, the King's Italian secretary Scipione Piattoli, and others.

Wydarzenia na świecie stworzyły atmosferę sprzyjająca reformatorom. Sąsiedzi Polski zaangażowani byli w wojny (w szczególności z Imperium Osmańskim) i w rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów, dzięki czemu nie byli zainteresowani wpływaniem na scenę polityczną w Polsce. Największe możliwości reform otworzył Sejm Czteroletni obradujący w latach 1788 - 1792. Od roku 1790 przyjął formę sejmu skonfederowanego. W wyniku podniesienia bezpieczeństwa kraju dzięki zawiązaniu 29 marca 1790 roku sojuszu zaczepno-odpornego z Prusami, król Stanisław August zaczął sprzyjać Stronnictwu Patriotycznemu. Wstępny projekt nowej konstytucja został przygotowany przez króla z udziałem między innymi Stanisława Małachowskiego, Ignacego Potockiego, Hugo Kołłątaja, Stanisława Staszica oraz osobistego sekretarza króla Scipione Piattoliego.

The advocates of the Constitution, under threat of violence from the Sejm's Muscovite Party (also known as the "Hetmans"), and with many contrary-minded deputies still away on Easter recess, managed to set debate on the Government Act forward by two days from the original May 5. The ensuing debate and adoption of the Government Act took place in a quasi-coup d'etat: many pro-reform deputies arrived early and in secret, and the royal guards were positioned about the Royal Castle where the Sejm was gathered, to prevent Muscovite adherents from disrupting the proceedings. The Constitution ("Government Act") bill was read out and passed overwhelmingly, to the enthusiasm of the crowds gathered outside.

Zwolennicy Konstytucji, w obawie przed silnymi przeciwnikami (Muscovite Party ??), przyspieszyli termin obrad nad dokumentem o dwa dni (planowanym terminem był 5 maja 1791) korzystając z faktu, że główni oponenci nie powrócili jeszcze z Wielkanocnej przerwy świątecznej. Dodatkowo miejsce obrad (Zamek Królewski w Warszawie) był strzeżony przez Gwardię Królewską. Konstytucja została przyjęta tego samego dnia przytłaczającą wiekszościa głosów, co zostało owacyjnie przyjęte przez tłum zgromadzony przed zamkiem.

[edytuj] Obalenie konstytucji

Konstytucja obowiązywała tylko przez rok, zanim została obalona przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej w wojnie w obronie konstytucji.

Zakończenie wojny z Turcją i Szwecją pozwoliło carycy Katarzynie na skoncentrowanie większej uwagi na Polskę. Ponieważ uważała ona Polskę za de facto protektorat Rosji to przyjęcie konstytucji w w jej oczach w znaczący sposób zagrażało wpływom Rosji w Polsce. Kontakty polskich reformatorów z Revolutionary French National Assembly były widziane przez sąsiadów Polski jako część większe konspiracji politycznej mającej za cel obalenie absolutnych monarchii, pruski dyplomata Ewald von Hertzberg wyraził obawy europejskich konserwatystów mówiąc, że "przyjmując konstytucję Polacy zadali coup de grâce monarchii pruskiej"[1].

Obraz Jana Norblina przedstawiający symboliczne wieszanie targowiczan

Grupa magnatów, która od początku była przeciwna Konstytucji, do której należeli Feliks Potocki i Ksawery Branicki, poprosili carycę Katarzynę o interwencję i przywrócenie im przywilejów, które zostały zniesione na mocy Konstytucji. Z jej wsparciem utworzyli Konfederację Targowicką i proklamowali oni odrzucenie Konstytucji za rozsiewanie "zarazków idei demokracji".

Podkreślali, że "Intencje Jej Wysokości Cesarzowej Rosji Katarzyny Wielkiej, ally of the Polish Commonwealth, in introducing her army, are and have been none other than to restore to the Commonwealth and to Poles freedom, and in particular to all the country's citizens, security and happiness." 18 maja 1792 roku ponad 20 tysięcy konfederatów wkroczyło do Polski wraz z zaprawioną w bojach rosyjską piechotą w sile 97 tysięcy.

Król Polski i reformatorzy mogli wystawić tylko 37 tysięczną armię, którą w dużej mierze stanowili niedoświadczeni rekruci. Polska armia pod rozkazami bratanka króla Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki pokonała Rosjan w kilku bitwach. Śmiertelny cios sprawie polskiej zadał jednak sam król: kiedy w sierpniu 1792 Warszawa była zagrożona oblężeniem Rosjan król przestał wierzyć, że zwycięstwo nad Rosjanami mimo ich przewagi liczebnej jest możliwe. Uznał, że poddanie się jest jedyną alternatywą do totalnej klęski i masakry rewolucjonistów. Armia polska, pod dowództwem, królewskiego bratanka Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki kilkakrotnie pokonała Rosjan, ale to sam król zadał śmiertelny cios polskiej sprawie. Kiedy w lipcu 1792 roku Warszawie groziło rosyjskie oblężenie, król doszedł do przekonania, że zwycięstwo w obliczu liczebnej przewagi wroga jest niemożliwe i że tylko kapitulacja może uchronić przed całkowitą klęską i masakrą sił reformatorów.

24 lipca 1792 król Stanisław August Poniatowski odstąpił od reformatorów i przyłączył się do Konfederacji Targowickiej. Polska armia uległa rozbiciu, a wielu reformatorów, uważając ich sprawę, za przegraną opuściło kraj, udając się na emigrację. Jednak król nie uratował Rzeczypospolitej. Ku zaskoczeniu targowiczan nastąpił w 1793 roku II rozbiór Polski, Rosja zagarnęła ok. 250 tys. km² a Prusy ok. 58 tys. Rzeczpospolita liczyła tylko ok. 212 tys. km² i stała się małym państewkiem buforowym z marionetkowym królem i rosyjską armią.

Przez półtora roku polscy patrioci czekali na odpowiedni moment, jednocześnie przygotowując powstanie. 24 marca 1794 roku w Krakowie Tadeusz Kościuszko ogłosił powstanie, które później zostało nazwane powstaniem kościuszkowskim. 7 maja wydał Uniwersał Połaniecki, który przyznawał wolność chłopom i ziemię, tym którzy będą walczyć w powstaniu.

Po kilku początkowych zwycięstwach — bitwa pod Racławicami (4 kwietnia) i zdobycie Warszawy (18 kwietnia) oraz Wilna (22 kwietnia) — powstaniu otrzymało miażdżący cios, wojska Rosji, Austrii i Prus rozpoczęły interwencję zbrojną. Historycy uważają klęskę powstania za z góry przesądzoną biorąc pod uwagę olbrzymią liczebną przewagę trzech potężnych najeźdźców. Porażka wojsk Kościuszki doprowadziła do ostatecznego, III rozbioru Polski w roku 1795.

[edytuj] Dziedzictwo

Mimo rozbiorów, pamięć o drugiej w dziejach świata spisanej konstytucji narodowej (uznawanej przez politologów za bardzo postępowy jak na swoje czasy dokument) przez kolejne pokolenia pomagała podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości i stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. Co więcej, przenika wysiłki potomków twórców konstytucji. W Polsce uznaje się ją za ukoronowanie wszystkiego, co dobre i oświecone w polskiej historii i kulturze. Od czasu odzyskania niepodległości w 1918 roku, Święto Konstytucji 3 maja było obchodzona jako najważniejsze święto państwowe.

Przed uchwaleniem Konstytucji Trzeciego Maja, termin konstytucja służył na określenie wszelkich ustaw uchwalanych na Sejmie. Dopiero po 3 maja 1791 pojęcie konstytucja nabrało swojego nowoczesnego znaczenia, określając podstawowy akt prawny, ustawę zasadniczą.

Sama koncepcja kodyfikacji narodowej konstytucji stanowiła rewolucję w dziejach systemów politycznych. Pierwszą taką konstytucją była Konstytucja Stanów Zjednoczonych, napisana w w 1787 roku, która weszła w życie w roku 1789. Drugą była ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Obojga Narodów, przyjęta 3 maja 1791 roku. Obie ustawy stanowią kamień milowy w historii demokracji. Choć geograficznie odległe od siebie, Polska i Stany Zjednoczone okazały się podobne w tym, jak kształtowały systemy polityczne.^Markoff W odróżnieniu od wielkich monarchii absolutnych, oba kraje wykazały się w znaczącym stopniu demokracją. Królowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli monarchami elekcyjnymi, a Sejm posiadał szeroką władzę ustawodawczą. Na mocy Konstytucji Trzeciego Maja, Polska przyznawała przywileje polityczne mieszczanom i szlachcie, co razem dawało około 10 procent populacji kraju. Taki udział procentowy odpowiadał mniej więcej dostępowi do praw politycznych w ówczesnej Ameryce, gdzie prawa obywatelskie przysługiwały wyłącznie mężczyznom będącym właścicielami ziemskimi.

Porażka polskich liberałów jedynie na pewien czas odwlekła demokratyczne przemiany. Ekspansja demokracji zwolniła swoje tempo w efekcie unicestwienia państwa polskiego, ale w Ameryce udało się ustanowić system demokratyczny. Ruchy demokratyczne już wkrótce zaczęły podważać monarchie absolutne w Europie. Konstytucję Trzeciego Maja przetłumaczono (w skróconej wersji) na francuski, niemiecki i angielski. Uczestnicy [Wielka Rewolucja Francuska|rewolucji francuskiej] wznosili toasty za króla Stanisława Augusta i majową konstytucję. Czynili to nie tylko ze względu na postępowy charakter polskiej ustawy zasadniczej, lecz i dlatego, że wojna polsko-rosyjska 1792 i Insurekcja kościuszkowska związały ręce znaczącym siłom rosyjskim i pruskim, dzięki czemu nie mogły zostać one użyte do zdławienia rewolucyjnej Francji. Thomas Paine uznawał Konstytucję Trzeciego Maja za wielki przełom. Edmund Burke opisywał ją jako "najszlachetniejsze dobro otrzymane kiedykolwiek przez jakikolwiek naród…". A o Stanisławie Auguście pisał: "Stanisław II zasłużył na miejsce pośród największych królów i mężów stanu w dziejach". W końcu okazało się, że konserwatyści zdołali zatrzymać pochód demokracji w Europie jedynie o nieco ponad stulecie; po I wojnie światowej większość monarchii europejskich została zastąpiona przez pastwa demokratyczne. Należała do nich wskrzeszona II Rzeczpospolita Polska.

[edytuj] Założenia

Król Stanisław August opisał Konstytucję 3-go Maja, według współczesnego mu zapisu , jako "opartą w głównej mierze na konstytucji angielskiej i stanów zjednoczonych, lecz bez błędów w nich zawartych, zaadaptowaną do warunków panujących w kraju". Rzeczywiście, w polskiej i amerykańskiej konstytucji widoczne są podobne wpływy oświeceniowe, jak np. myśl Monteskiusza o podziale i równowadze władzy pomiędzy organami - tak aby, wg słów Konstytucji 3-go Maja (artykuł V), "integralność państwa, swobód obywatelskich i porządku społecznego pozostawały zawsze w równowadze" - jak również idea powołania dwuizbowego parlamentu.

Zgodnie z ówczesnym źródłem, Król Stanisław August opisał Konstytucję 3 Maja jako "stworzoną w oparciu głównie o konstytucje angielską i amerykańską, jednakże z ominięciem błędów i wad obu, oraz dostosowaną najbardziej, jak to było możliwe do ówczesnej sytuacji w Polsce". Istotnie, w polskiej i amerykańskiej konstytucji widać wpływy Oświecenia, między innymi dzieła Monteskiusza o trójpodziale władzy pomiędzy trzy organa rządu — aby, jak głosi zapis z Konstytucji 3 Maja (artykuł V), "całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza w jurysdykcyjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających." — oraz dzieł Monteskiusza o legislaturze bikameralnej.

Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułów. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości (dla szlachty i mieszczaństwa) oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą.

Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułów. It introduced the principle of popular sovereignty (applied to the nobility and townspeople) and a separation of powers into legislative (a bicameral Sejm), executive ("the King in his council") and judicial branches.
Konstytucja wspierała demokratyzację polityczną dzięki ograniczeniu prawnych immunitetów i politycznych przywileji szlachty bezrolnej (?) i nadaniu przywileji mieszczaństwu - okreśłone już 18 kwietnia 1791 w akcie "Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej", gdzie w artykule III określono, że będzie integralną częścią Konstytucji.

The Constitution advanced the democratization of the polity by limiting the excessive legal immunities and political prerogatives of landless nobility, while granting to the townspeople — in the earlier Our Free Royal Cities in the States of the Commonwealth Act (Polish: Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej) of April 18, 1791, stipulated in Article III to be integral to the Constitution — personal security, the right to acquire landed property, eligibility for military officers' commissions, public offices, and membership in the nobility (szlachta). The Government Act also placed the Commonwealth's peasantry "under the protection of the national law and government" — a first step toward the ending of serfdom and the enfranchisement of that largest and most oppressed social class. ^slavery

The May 3rd Constitution provided for a Sejm, "ordinarily" meeting every two years and "extraordinarily" whenever required by a national emergency. Its lower chamber — the Chamber of Deputies (Polish: Izba Poselska) — comprised 204 deputies and 24 plenipotentiaries of royal cities; its upper chamber — the Chamber of Senators (Polish: Izba Senacka) — comprised 132 senators (voivodes, castellans, government ministers and bishops).

Title page of Piotr Dufour's 1791 edition of the Polish May 3rd Constitution (Government Act).

Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, którą nosiła nazwę Straż Praw. This council was presided over by the King and comprised 5 ministers appointed by him: a minister of police, minister of the seal (i.e. of internal affairs — the seal was a traditional attribute of the earlier Chancellor), minister of the seal of foreign affairs, minister belli (of war), and minister of treasury. The ministers were appointed by the King but responsible to the Sejm. In addition to the ministers, council members included the Roman Catholic Primate (who was also president of the Education Commission) and — without a voice — the Crown Prince, the Marshal of the Sejm, and two secretaries. This royal council was a descendant of the similar council that had functioned over the previous two centuries since King Henry's Articles (1573). Acts of the King required the countersignature of the respective minister. The stipulation that the King, "[d]oing nothing of himself, […] shall be answerable for nothing to the nation," parallels the British constitutional principle that "The King can do no wrong." (In both countries, the respective minister was responsible for the king's acts.)

To enhance Commonwealth integration and security, the Constitution abolished the erstwhile union of Poland and Lithuania in favor of a unitary state and changed the government from an individually- to a dynastically-elective monarchy. The latter provision was meant to reduce the destructive, vying influences of foreign powers at each royal election.^stanislaw Under the terms of the May 3rd Constitution, on Stanisław August's death the throne of Poland was to become heraditory and pass to the Frederick Augustus I of Saxony from house of Wettin, which had provided two of Poland's recent elective kings.

The Constitution abolished several institutional sources of government weakness and national anarchy, including the liberum veto, confederations, confederated sejms (paradoxically, the Four-Year Sejm was itself a confederated sejm), and the excessive sway of sejmiks (regional sejms) stemming from the binding nature of their instructions to their Sejm deputies.

Konstytucja uznawała chrześcijaństwo za obowiązującą religię, jednocześnie umożliwiając swobodę wyznania. Liczebność armii miała wzrosnąć do 100,000 żołnierzy. Standing income taxes were established (10% on the nobility, 20% on the church). Amendments to the constitution could be made every 25 years.

The May 3rd Constitution recognized, as integral to itself, the act on Our Free Royal Cities in the States of the Commonwealth that had been passed on 18 Kwietnia, 1791 (Constitution, article III) and the act on regional sejms (Sejmiki) passed earlier on March 24, 1791 (article VI). Some authorities additionally regard as parts of the Constitution the Declaration of the Assembled Estates of 5 Maja, 1791, confirming the Government Act adopted two days earlier, and the Mutual Declaration of the Two Peoples (i.e., of Poland and the Grand Duchy of Lithuania) of October 22, 1791, affirming the unity and indivisibility of Poland and the Grand Duchy. The provisions of the Government Act were fleshed out in a number of implementing laws passed in May–June 1791 on sejms and sejm courts (two acts of May 13), the Guardianship (June 1), the national police commission (that is, ministry: June 17) and civic administration (June 24).

The May 3rd Constitution remained to the last a work in progress. Its co-author Hugo Kołłątaj announced work underway on "an economic constitution…guaranteeing all rights of property [and] securing protection and honor to all manner of labor…" Yet a third basic law was touched on by Kołłątaj: a "moral constitution," most likely a Polish analog to the American Bill of Rights and the francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.

[edytuj] Święto Konstytucji 3 Maja

5 maja 1791 roku dzień 3 maja został uznany Świętem Konstytucji 3 Maja. Obchody tego święta były zakazane podczas rozbiorów, a ponownie jego obchodzenie zostało wznowione w II Rzeczypospolitej w kwietniu 1919 roku. Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i sowietów podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej, a po antykomunistycznych demonstracjach w 1946 r. nie było obchodzone w Polsce, natomiast zastąpione obchodami Święta 1 maja. W styczniu 1951 r. święto to zostało oficjalnie zdelegalizowane przez władze komunistyczne. Do roku 1989, w tym dniu często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 r. Święto Konstytucji 3 Maja należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt.

[edytuj] Notes

1. ^Chlopi  Article IV (The peasants): "we accept under the protection of the law and of the national government the agricultural folk […] who constitute the most numerous populace in the nation and hence the greatest strength of the country [...]."
2. ^Markoff  John Markoff describes the advent of modern codified national constitutions as one of the milestones of democracy, and states that "The first European country to follow the U.S. example was Poland in 1791." John Markoff, Waves of Democracy, 1996, ISBN 0803990197, p.121.
3. ^slavery  It bears noting that the contemporaneous United States Constitution sanctioned the continuation of slavery. Thus neither constitution enfranchised all its adult male population: the U.S. Constitution discriminated against America's slaves, the Polish Constitution — against Poland's peasants.
4. ^stanislaw  King Stanisław August himself had been elected in 1764 with the support of his ex-mistress, Russian Tsarina Catherine the Great — including bribes and a Russian army deployed only a few miles from the election sejm, meeting at Wola outside Warsaw.

[edytuj] Zobacz też

• Historia Polski
• Konstytucja Francji
• Historia demokracji
• Magna Carta
• Neminem captivabimus
• Nakaz
• Konstytucja Szwecji z 1772 roku (Swedish Constitution of 1772)
• Pałac Prezydencki

[edytuj] Odwołania

Do tekstu artykułu:

1. ↑ Madison, James. The Federalist Papers. Penguin Classics, Listopad 1987. ISBN 0140444955.
2. ↑ Blaustein, Albert. Constitutions of the World. Fred B. Rothman & Company, Styczeń 1993. ISBN 083770362X.
3. ↑ ^3,0 3,1 Maurice Cranston, The Solitary Self: Jean-Jacques Rousseau in Exile and Adversity, University of Chicago Press, 1997, ISBN 0-226-11865-7, Print p.177
4. ↑ Piotr Stefan Wandycz, The Price of Freedom: A History of East Central Europe from the Middle Ages to the Present, Routledge (UK), 2001, ISBN 0415254914, Google Print, p.128

Opracowania ogólne:

• Zamoyski, Adam. Własną drogą. Osobliwe dzieje Polaków i ich kultury. tłum. Aleksandra Zgorzelska. Kraków: Znak, 2002. ISBN 83-240-0162-X.
• Jędruch, Jacek. Constitutions, Elections and Legislatures of Poland, 1493-1993. Nowy Jork: EJJ Books, 1998. ISBN 0781806372.
• Kasparek, Joseph. The Constitutions of Poland and of the United States: Kinships and Genealogy. Miami: American Institute of Polish Culture, 1980. ISBN 025113579X.
• Davies, Norman. Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak, 2006. ISBN 8306010930.
• Jasienica, Paweł. Rzeczpospolita Obojga Narodów. 3 tomy, wiele wydań, ostatnio. Warszawa: Świat Książki, 1997 (t.1 i 2), 1998 (t.3). ISBN 83-7129-323-2.
• Markoff, John. Waves of Democracy. 1996. ISBN 0803990197.
• Rostworowski, Emanuel. Maj 1791 - maj 1792: rok monarchii konstytucyjnej. Warszawa: Zamek Królewski, 1985.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz w Wikiźródłach teksty Konstytucji 3 maja

• O Konstytucji 3 maja w serwisie internetowym senatu RP
• O Konstytucji 3 maja