Lingua portuguesa

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Portugués (Português)
Falada en:	Andorra, Angola, Brasil, Cabo Verde, Timor Leste, Guinea-Bissau, Luxemburgo, Macao, Francia, Mozambique, Namibia, Portugal, San Tomé e Príncipe, India (Goa), África do Sur, Suiza, EUA e outros 18 países como primeira ou segunda lingua
Rexións do planeta:	Europa Occidental, América, África, Asia, Oceanía
Total de falantes:	196 millóns (primeira língua) 220 millóns (primeira ou segunda língua)
Posición:	6a
Família lingüística:	Indoeuropea   Itálica    Románica     Iberorromance      Iberooccidental       Galaico-portugués        Português
Status oficial
Língua oficial de:	Portugal, Brasil, Angola, Cabo Verde, Guinea-Bissau, Mozambique, San Tomé e Príncipe e Timor Leste
Regulada por:	Instituto Internacional de Língua Portuguesa, CPLP
Codificacións
ISO 639-1	pt
ISO 639-2	por
Véxase tamén: Linguas románicas – Lingua

O portugués é a sexta lingua materna máis falada no mundo, indican estatísticas da Unesco (Organización das Nacións Unidas para a Educación, Ciencia e Cultura), que revela a existencia de 6,7 mil linguas vivas no mundo. Segundo a instituición, o portugués está atrás do mandarin, hindi, castelán, inglés e bengalí.

Segundo o documento "Língua Portuguesa: Perspectivas para o Século XXI", elaborado polo Instituto Camões (IC), a lingua portuguesa ten gañado falantes de forma continua, desde o comezo do século XX. En 2000, a Unesco estimou en máis de 176 millóns o número de falantes de portugués no mundo.

O portugués é lingua oficial de oito países - Portugal, Brasil, Angola, Cabo Verde, Guinea-Bissau, Mozambique, San Tomé e Príncipe e Timor Leste - nos diferentes continentes. Desta forma, o portugués está presente nos catro cantos do mundo. Utilizada diariamente por cerca de 200 millóns de persoas, lonxe dos cerca de tres millóns que a utilizaban, na súa forma arcaica, no século XVI, cando foi difundida espontaneamente por navegadores, guerreiros, mercadores, mariñeiros e misioneiros.

O galego e o portugués eran a mesma lingua até os séculos XII-XIII, cando se iniciou un proceso de afastamento debido a que en Portugal adquiriu o carácter de língua nacional e a Galiza ficou submetida ao proceso nacionalitario que concluiría coa creación de España. En Portugal a lingua foi normalizada e naturalizada e na Galiza non; ademáis, o seu uso desapareceu na prosa legal e na literaria. O esplendor literario medieval foi descoñecido nos dous lados da fronteira até o século XIX sobre a década de 1920. Apesar disto, existen posicións diferentes con respecto a unidade-separación do galego e portugués e un movimento social crítico con a visión oficial chamado reintegracionismo.

Índice 1 Historia 2 Clasificación e linguas relacionadas 3 Distribución xeográfica 3.1 Padróns 3.2 A reforma Ortográfica de 1990 3.3 Dialectos 3.4 Maiores dialectos portugueses 4 Gramática 5 Vocabulario 6 Fonética 7 Template:Ver tambén 8 Dicionarios on-line 9 Ligazóns

[editar] Historia

Ver artigo principal: Historia da Lingua Portuguesa.

O portugués desenvolveuse na parte occidental da Península Ibérica do latín falado, que levaron ata alí os soldados e colonos romanos desde o século III a.C.. A lingua iniciou a diferenciarse do latín depois da caída do Imperio Romano e das invasións bárbaras no século V. Comezou a ser usada en documentos escritos polo século XII, e no século XV comezou a diferenciarse claramente das falas do norte.

Chegando á Península Ibérica en 218 a.C., os romanos trouxeron con eles a lingua latina popular, o latin vulgar, da que todas as linguas románicas (tamén coñecidas como "Linguas neolatinas") descenden. Xa no século II a.C. o sur da Lusitania estaba romanizado. Estrabón, xeógrafo da Grecia antiga, comenta nun dos libros da súa obra Geographia: "Eles adoptaran os costumes romanos, e xá non se lembran da propia lingua." A lingua tornouse popular coa chegada dos soldados, colonos e mercadores romanos, que construíron cidades romanas normalmente perto de antigos poboados doutras civilizacións.

Entre 409 d.C. e 711, asi que o Império Romano entrava en colapso, a Península Ibérica foi invadida por pobos de orixe xermánica, conhecidos polos Romanos como Bárbaros. Os bárbaros (principalmente os Suevos e os Visigodos) absorveram en grande escala a cultura e a lingua da península; contudo, desde que as escolas e a administración romana fecharan, a Europa entrou na Idade das Trevas e as comunidades ficaran isoladas, o latin popular comezou a evoluir de forma diferenciada e a uniformidade da península rompeuse, levando á formazón dun "Romance Lusitano". Desde 711, com a invazón islámica da península, o Árabe tornouse a lingua de administración das áreas conquistadas. Contudo, a poboación continuou a usar as súas falas románicas de tal forma que quando os mouros foran expulsos, a influencia que exerceran na lingua foi pequena. O seu efeito principal foi no léxico.

Trecho de poesia medieval portuguesa
Das que vejo
non desejo
outra senhor se vós non,
e desejo
tan sobejo,
mataria um leon,
senhor do meu coraçon:
fin roseta,
bela sobre toda fror,
fin roseta,
non me meta
en tal coita voss'amor!
João de Lobeira (1270?–1330?)

Portugal tornouse independente en 1143 com o rei D. Afonso Henriques. No primeiro período do "Portugués Arcaico" - Período Galego-Portugués (do século XII ao século XIV), a lingua comezou a ser usada de forma mais generalizada, depois de ter ganho popularidade na Península Ibérica cristianizada como unha lingua de poesía. En 1290, o rei D. Dinis cria a primeira universidade portuguesa en Lisboa ( o Estudo Xeral) e decretou que o portugués, até enton apenas conhecido como "lingua vulgar" passasse a ser conhecido como Lingua Portuguesa e oficialmente usado.

No segundo período do Portugués Arcaico, entre os séculos XIV e XVI, coas descobertas portuguesas, a lingua portuguesa espallouse por moitas rexións da Ásia, África e Américas. Hoxe, a maioría dos falantes do portugués encontranse no Brasil, na América do Sul. No século XVI tornase a Lingua franca da Ásia e África, usado non só pola administración colonial e polos mercadores, mas tambén para comunicazón entre os responsábeis locais e europeus de todalas nacionalidades. A irradiación da lingua foi axudada por casamentos mistos entre portugueses e as poboazóns locais e a sua asociazón cos esforzos misionarios católicos levou a que fose chamada Cristán em moitos sítios da Ásia. O dicionário Xaponés-Portugués de 1603 foi un produto da actividade misionaria Xesuíta no Xapón. A lingua continuou a gozar de popularidade no sudoeste asiático ata o século XIX.

Algunhas comunidades cristáns falantes de portugués na Índia, Sri Lanka, Malásia e Indonésia preservaran a súa lingua mesmo depois de terem ficado isoladas de Portugal. A lingua modificouse bastante nestas comunidades e evoluiu polos séculos ata que se tornou en varios crioulos portugueses, alguns dos quais ainda persistem, após séculos de isolamento. Encontrase também um número bastante considerável de palabras de orixe portuguesa no Tétum. Palavras de orixe portuguesa entraran no léxico de varias outras linguas, como o xaponEs, o swahili, o indonesio e o malaio.

O fin do "Portugués Arcaico" é marcado pola publicación do Cancioneiro Xeral de Garcia de Resende en 1516. O período do "Portugués Moderno" (do século XVI ata o presente) teve un aumento do número de palabras orixinarias do latin clásico e do grego, emprestadas ao portugués durante a Renascenza, aumentando a complexidade da lingua.

[editar] Clasificación e linguas relacionadas

Indo-europeu - Itálico - Románico - Italo-Occidental - Galo-Ibérico - Ibero-Romance - Ibero-Occidental - Galaico-portugués

A lingua portuguesa é ortograficamente parecida en moitos aspectos coa lingua castelán, mas é diferente na fonoloxía. Un falante dunha das linguas requer algunha prática para entender capazmente un falante da outra. Além do mais, as diferenzas no vocabulário póden dificultar o entendimento. Compare por exemplo:

Ela fecha sempre a janela antes de jantar. (portugués)

Ella cierra siempre la ventana antes de cenar. (castelán)

Case todalas palabras en castelán e portugués están relacionadas, caso sexa culto o suficiente, poderá usar palabras menos comúns:

Ela encerra sempre a janela antes de cear. (portugués pouco comum)

Nalguns lugares, o portugués e o castelán són falados en conxunto. Os falantes de portugués leem e entenden castelán con algunha facilidade, encanto que españóis són capazes de ler portugués, mas moitas vezes incapazes de perceber a lingua falada (excepto a maioria dos galegos). Isto leva a que algúns estranxeiros en Portugal e no Brasil tenten comunicar en castelán o que faz com que as poboazóns locais se sintan ofendidas. O portugués está, naturalmente, relacionado com o catalán, o italiano e todalas outras linguas latinas. Falantes de outras linguas latinas poden achar peculiar a conxugazón de verbos aparentemente infinitivos.

[editar] Distribución xeográfica

Ver artigo principal: Xeografía da Lingua Portuguesa.

O portugués é primeira lingua en Angola, Brasil, Portugal, Sán Tomé e Príncipe e é a lingua máis usada en Mozambique.

A lingua portuguesa é tambén unha das linguas oficiais de Timor-Leste (co tétum) e Macau (co Xinés). É bastante falado, mas non oficial, en Andorra, Luxemburgo, Namibia e Paraguai. Crioulos portugueses són a lingua materna da poboazón de Cabo Verde e de parte substancial dos guineenses e Sán tomenses.

O portugués é falado por cerca de 187 millóns de persoas na América do Sur, 16 millóns de africanos, 12 millóns de europeus, dous millóns na América do Norte e 0,33 millóns na Ásia.

A CPLP ou Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa é unha organización internacional que consiste nos oito países independentes que teñen o portugués como lingua oficial. O portugués é tambén unha lingua oficial da Unión Europea, Mercosul e unha das linguas de traballo e oficiais da Unión Africana. A lingua portuguesa tem gañado popularidade como lingua de estudo na África, América do Sur e Ásia.

[editar] Padróns

O português tem dúas variedades escritas (padróns ou standards) recoñecidas internacionalmente:

• Portugués Europeu e Africano
• Portugués do Brasil

As diferenzas entre as variedades do portugués da Europa e do Brasil son no vocabulário, pronuncia e sintaxe, especialmente nas variedades vernáculas, encanto nos textos formais estas diferenzas diminuem bastante. As diferenzas non son maiores que as existentes entre o inglés dos Estados Unidos e do Reino Unido. Ambas as variedades son, sem dúbida, dialectos da mesma lingua e os falantes de ambas as variedades poden entenderse sen grandes dificuldades.

O que a versión brasileira do portugués ten de notório non é o seu léxico ou pronuncia distintos (considerados naturais ata num mesmo país) mas antes a forma escrita. O Brasil eliminou a maioria dos primeiros "c" cando "cc", "cç" ou "ct"; e "p" cando "pc", "pç" ou "pt" porque non son pronunciados na forma culta da língua, um remanescente do passado latino desta (alguns continuan a existir no portugués do Brasil, e máis ainda no Europeu).

As diferentes normas da escrita do portugués encontramse no Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa.

Europa e África	Brasil
acção	ação
contacto	contato
direcção	direção
eléctrico	elétrico
óptimo	ótimo

Tambén existem diferenzas em acentos, devido a:

1. Pronuncia diferente. O Brasil en palabras como "Antônio" ou "anônimo" usa vogais fechadas, onde Portugal e África usan abertas, "António" ou "anónimo", respectivamente.
2. Facilitar a leitura. Porque "qu" pode ser lido de duas diferentes formas en portugués: "ku" ou "k", o Brasil decidiu facilitar, usando o trema. En vez de "cinquenta" como é escrito en Portugal e África, no Brasil escrevese "cinqüenta".

[editar] A reforma Ortográfica de 1990

Unha Reforma Ortográfica foi tentada en 1990 para crear un padrón de Portugués Internacional, que foi ratificado polo Brasil, Cabo Verde e Portugal, no que participaran na altura todolos países de lingua oficial portuguesa e coa adesão dunha delegazón (non oficial) de observadores da Galiza. Timor-Leste, non sendo un subscritor do acordo orixinal, irá ratificar en breve. Os países africanos de lingua portuguesa ainda non decidiran, possivelmente devido a problemas na implementación. O acordo establece que a súa entrada en prática irá apenas ocorrer cando todolos países da CPLP ratificarem, e este processo pode non ocorrer en breve. Esta questión está actualmente en debate na CPLP. O acordo irá eliminar a maioria dos "c" quando "cc", "cç" ou "ct"; e "p" (quando "pc", "pç" ou "pt") do Portugués Europeu, o trema e acentos em palavras terminadas en "eia" no Brasil e irá adicionar pequenas novas regras.

Un outro acordo foi feito para as novas palavras que entrarán na língua.

[editar] Dialectos

A lingua portuguesa possue grande variedade de dialectos, moitos deles cunha acentuada diferenza lexical en relazón ao portugués padrón - o que acontece especialmente no Brasil. Tais diferenzas, entretanto, non prexudicam moito a intelexibilidade entre os locutores de diferentes dialectos.

O portugués europeu padrão (tambén coñecido como "estremeño") modificouse máis que as outras variedades. Mesmo assin, todolos aspectos e sons de todolos dialectos de Portugal podem ser encontrados nalgum dialecto no Brasil. O portugués africano, em especial o portugués santomense ten moitas semellanzas co portugués do Brasil. Ao mesmo tempo os dialectos do sur de Portugal apresentam moitas semellanzas, especialmente o uso intensivo do xerundio. Na Europa, o alto-miñoto e o transmontano tem algumas semellanzas co galego.

Mesmo coa independencia das antigas colonias africanas, o portugués padrón de Portugal é o padrón preferido polos países africanos de lingua portuguesa. Logo, o portugués apenas ten dous dialectos de aprendizaxe, o europeu e o brasileiro. Note que, na lingua portuguesa há dous dialectos preferidos en Portugal: o de Coimbra e o de Lisboa. No Brasil, o dialecto preferido é o falado e moito mais escrito pelos habitantes cultos das grandes cidades. A maioria dos dialectos, contudo, é mutuamente intelixible.

[editar] Maiores dialectos portugueses

Portugal

1. Azoriano (ouvir) - Açores
2. Alentexano (ouvir) - Alentejo
3. Algarvio (ouvir) - Algarve (há um pequeno dialecto na parte ocidental)
4. Alto-Miñoto (ouvir) - Norte de Braga (interior)
5. Baixo-Beirán; Alto-Alentexano (ouvir) - Centro de Portugal (interior)
6. Beirán (ouvir) - centro de Portugal
7. Estremeño (ouvir) - Regiões de Coimbra e Lisboa (pode ser subdividido em lisboeta e coimbrán)
8. Madeirense (ouvir) - Madeira
9. Norteño (ouvir) - Rexións de Braga e Porto
10. Transmontano (ouvir) Trás-os-Montes

[editar] Gramática

Os verbos son divididos en trés conxugacións, que poden ser identificadas através da terminación dos infinitivos, un de "-ar", "-er", "-ir" (e "-or", que está presente num único verbo, "pôr", xuntamente cos seus compostos. Este verbo pertence, todavía, á conxugación "-er", cando no passado era falado "poner", enton "poer" e enton "pôr"). Moitos verbos terminan en "ar", tais como "cantar". Dunha forma xeral, os verbos coa mesma terminación ségueno mesmo padrón; porén, son abundantes os verbos irregulares e mesmo anómalos, caso de ir, vir, ter, ser e pôr.

Na Lingua Portuguesa, os verbos son divididos en modos:

• Indicativo. Usado para exprimir feitos
• Conxuntivo. Usado para exprimir suposizóns
• Imperativo. Usado para exprimir instruzóns

Todolos substantivos portugueses teñen un dos dous xéneros: masculino ou inclusivo e feminino ou exclusivo. Moitos adxectivos e pronomes, e todolos artigos, indican o xénero dos substantivos a que eles se referen. O xénero feminino en adxectivos é formado de modo diferente dos substantivos. Moitos adxectivos que terminan nunha consoante permanecen inalterados: "homem superior", "mulher superior". Isto é un feito também para adxectivos que terminan en "e": "homem forte", "mulher forte". Fora isso, o substantivo e o adxetivo dében sempre estar en concordancia: "homem alto", "mulher alta".

O grau dos substantivos é, dunha forma xenérica, representado polos sufixos "-ão, -ona" para o aumentativo e "-inho, -inha" para o diminutivo, ainda que existam numerosas variazóns para representar esses graus.

Os adxetivos poden ter grau comparativo ou superlativo. O grau comparativo é representado polos adverbios "mais...que", "menos...que" e "tão...quanto" (ou "como"), e o grau superlativo é representado pelas locuções "o mais" ou o "menos". Para representar o superlativo absoluto, pode-se ainda acrescentar os sufixos "-íssimo, -íssima" (alguns adxetivos, no entanto, fazen o superlativo absoluto coa terminación "-érrimo, -érrima", ou "-ílimo", "-ílima").

Os substantivos veñen xeralmente acompañados du numeral, pronome ou artigo, formando variazóns de acordo coas funcións sintácticas, a saber:

• Nominativo (suxeito ou obxecto directo): a, o, este, esta, isto, esse, essa, isso, aquele, aquela, aquilo;

• Genitivo (adxunto adnominal de posse): da, do, deste, desta, disto, desse, dessa, disso, daquele, daquela, daquilo;

• Locativo (adxunto adverbial de lugar): na, no, neste, nesta, nisto, nesse, nessa, nisso, naquele, naquela, naquilo;

• Dativo (obxecto indirecto): à, ao, àquele, àquela, àquilo (a preposição non se funde cos demais demonstrativos).

Os adverbios poden ser formados pelo feminino dos adxectivos, co acréscimo do sufixo "-mente".

[editar] Vocabulario

O Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa, por Antônio Houaiss (1915 – 1999), fillo de imigrantes libaneses e antigo ministro da cultura do Brasil, foi criado co apoio de case dúas centenas de lexicografos de vários países e é o dicionário de portugués mais completo (cerca de 228 500 entradas, 376 500 acepcións]], 415 500 sinónimos, 26 400 antónimos e 57 000 palavras arcaicas). Inclui todalas variazóns da lingua portuguesa: africanismos, asiacismos e brasileirismos para além do vocabulario usado en Portugal. Dedicando a súa vida á lingua, Houaiss comezou o seu traballo en 1986, e morreu un ano antes do dicionário ser acabado polos seus colegas no ano 2000, sen ver o seu soño tornarse realidade. O dicionário está rapidamente a tornarse unha referencia na lingua, alguns clasifícanno como un "monumento á lingua".

O Portugués, quer en morfologia e síntaxe, representa unha transformazón orgánica do latin sen intervenzón de calquer lingua estranxeira. Os sons, formas gramaticais e tipos sintácticos, con pequenas excepcións, son derivados do latim. E, cerca de 90% do vocabulario ainda deriva da lingua de Roma. Algunhas mudanzas tomaram corpo durante o Império Romano, outras tiveran lugar mais tarde. Na Idade Média Alta, o Portugués estava a erodir tanto como o francés, mas unha política conservadora reaproximou a lingua ao latim.

[editar] Fonética

A lingua portuguesa contén alguns sons de difícil compreensón para falantes de outras linguas tornandoa, por isso, de difícil aprendizaxe para estranxeiros.

Tabela de pronuncia

Letra	Portugal	Paraná	Sán Paulo	Rio de Xaneiro	Bahia
Vogais e semi-vogais
a	á cando tónico, ɐ cando átono	á	á	á	á
â	á	ɐ	ɐ	ɐ	ɐ
é	ɛ	ɛ	ɛ	ɛ	ɛ
ê	e	e	e	e	e
e	e cando átono, ɐ cando tónico	e	e (ou i, no fim de palabras)	e (no fim dunha palabra ás vezes non se pronuncía)	ɛ (ou i, no fim de palabras)
i	i (ou "j" en ditongos)	i (ou "j" en ditongos)	i (ou "j" en ditongos)	i (ou "j" en ditongos)	i (ou "j" en ditongos)
ó	ɔ	ɔ	ɔ	ɔ	ɔ
o	o cando tónico, y cando átono	o	o (ou u, no fim de palabras)	o (ou u, no fim de palabras)	ɔ (ou u, no fim de palabras)
u	u (ou w, en ditongos e tritongos)	u (ou w, en ditongos e tritongos)	u (ou w, en ditongos e tritongos)	u (ou w, en ditongos e tritongos)	u (ou w, en ditongos e tritongos)
Ditongos
ei	aj	ej	e	ej	ej
ou	ow	ow	o	ow	u
Vogais nasais
ã, am, an, âm, ân	â	non nasaliza	ẫ	ẫ	ẫ
em, en, ên, êm, én, ém	ãj	non nasaliza	ẽj	ẽ	ẽ
im, in, ím, ín	ĩ	non nasaliza	ĩ	ĩ	ĩ
om, on, ôm, ôn, óm, ón	õ	non nasaliza	õw	õ	õ
um, un, úm, ún	ũ	non nasaliza	ũ	ũ	ũ
Glides nasais
ão	ẫw	ẫw	ẫw	ẫw	ẫw
ãe	ẫj	ẫj	ẫj	ẫj	ẫj
õe	õj	õj	õj	õj	õj
Consoantes
b	β	b	b	b	b
p	p	p	p	p	p
qu	kw	kw	kw	kw	kw
ca, co, cu	ka, ko, ku	ka, ko, ku	ka, ko, ku	ka, ko, ku	ka, ko, ku
ce, ci	se, si	se, si	se, si	se, si	se, si
ç	s	s	s	s	s
ga, go, gu	ga, go, gu	ga, go, gu	ga, go, gu	ga, go, gu	ga, go, gu
ge, gi	ʒe, ʒi	ʒe, ʒi	ʒe, ʒi	ʒe, ʒi	ʒe, ʒi
da, de, do, du	ða, ðe, ðo, ðu	da, de, do, du	da, de, do, du	da, de, do, du	da, de, do, du
di	ði	di	di ou dzi	dʒi	dʒi
ta, te, to, tu	ta, te, to, tu	ta, te, to, tu	ta, te, to, tu	ta, te, to, tu	ta, te, to, tu (ás vezes ču)
ti	ti	ti	ti ou tsi	či	či
f	f	f	f	f	f
v	β	v	v	v	v
l	l	l	l ou w no fin de sílaba	l ou w no fin de sílaba	l ou w no fin de sílaba
m	m	m	m	m	m
n	n	n	n	n	n
r (antes de vogal, dentro da palabra)	rı	rı	rı	rı	rı
r (no inicio da palabra), rr	rı	r	r	kh	kh
r (no fin de sílaba)	rı	retroflexivo, como en inglés	rı (ou retroflexivo, no interior)	kh	kh
s (intervocálico)	z	z	z	z	z
s (inicial ou seguido de consoante), ss	s	s	s	s	s
s (no fin de sílaba)	ʃ	s	s	ʃ	ʃ
ch	ʃ	ʃ	ʃ	ʃ	ʃ
lh	λ	λ (ás vezes j)	λ	λ	λ (ás vezes j)
nh	ɲ	ɲ	ɲ	ɲ	ɲ
h	non pronuncía	non pronuncía	non pronuncía	non pronuncía	non pronuncía
pt, ct	t	pt, ct	pt, ct	pt, ct	pt, ct

Visto a lingua portuguesa non conter unha ortografia do tipo "unha letra para cada som", como o sérvio ou o ruso, ou un pouco como o castelán, os diversos sons son asociados a diversas letras, podendo unha letra ter mais do que un único son (como a letra "x", que possue cinco sons distintos) sabendo cal deles proferir seguindo variadas regras de ortografía.

[editar] Template:Ver tambén

• Fonologia do portugués
• Portugués Brasileiro
• Portugués da Galiza
• Caipira

[editar] Dicionarios on-line

• Dicionários-Online.com
• Dicionário da língua portuguesa online - Priberam
• Dicionário e-Estraviz

[editar] Ligazóns

• CPLP - Comunidade de Países de Lingua Portuguesa
• Instituto Camões
• Observatório da Língua Portuguesa
• Dicionário de Língua Portuguesa Online - Porto Editora
• Academia Brasileira de Letras - reúne importantes escritores en lingua portuguesa do Brasil.
• wikipedia en portugués