Hegelo
El Vikipedio
Filozofio > Hegelo
Georgo Vilhelmo Frederiko HEGELO (1770-1831) (germane: Georg Wilhelm Friedrich HEGEL [georg vilhelm fridriĥ hegel]) estis germana profesoro kaj giganto de la okcidenta filozofio de la 19-a jarcento. Li estas kun Kantio opinita kiel plej granda filozofo depost antikvepoko. Li kreis klasikan idealisman sistemon en filozofio.
Enhavo |
[redaktu] Vivo
Hegelo naskiĝis en Stutgarto, Germanio je la 27-a de aŭgusto 1770, kiel filo de burokrato. Kiel infano li estis tre fervora leganto de literaturo, gazetoj kaj filozofioj. Li estis tre malsana infano kaj preskaŭ li mortis sur variolo. Li estis tre kunigita kun lia fratino- Kristino. Ĉe gimnazio li studis la klasikajn verkojn de la greka kaj la latina. Li decidis fariĝi pastro kaj, ĉe la seminario de Tübingen li studis filozofion kaj teologion. Tie li ekkonis poeton Friedrich Hölderlin kaj Friedrich Schelling (la dua post Hegelo fama idealisto). Ili estiĝis liaj amikoj en ideoj kaj adorado antikvgrekan kulturon. Li estis kun ili observatoro de Granda Franca Revolucio, la frukto de klasicismo en filozofio. Tiam ili kreis sian novan perspektivon- ili kritikis Kantion kaj kreigis tute novan, supersencan sistemon (idealismo) de nova epoko- romantismo. Hegel komencis kritiki Kantion pli poste post forĵetado de ambicio estiĝi filozofo populara (popularphilosophen) kaj interpreti mondon ĝenerale dissolvante problemojn. Tial Hegelo unue okupiĝis pri politiko. En 1790 li atingis titolon de magistro de la filozofio kaj en 1793 li pasis ekzamenojn de la teologio. Li sonĝis pri ideala sistemo de politika vivo sed enfine lia ideo falis kaj li fondiĝis tute en filozofio kun komenco de nova jarcento. Li decidis sin tamen kontraŭ pastreco kaj anstataŭe gajnis monon kiel guvernisto. Sed en 1797, kiam li estis 27-jara, lia patro mortis kaj Hegelo heredis sufiĉe por liberigi sin de laboro.
En 1801 li estiĝis privatdozent de Jeno. Li tiam influis tre sur pensado de Schelling tial multuloj kunigas skolon de Hegel kun skolon de Schelling. Mem kun Schelling li kreis Kritikan gazeton de filozofio. Mema univertistato faris Hegelon kiel Eksterordinara Profesoro, danke influo de ekzemple Goethe sur kiu Hegelo havis ankaŭ grava influeco. La venko de Napoleono en Prusujo devigis universitaton al fermo. Tial Hegelo komencis publikiĝi kiel ĵurnalisto, li verkis pri filozofio kaj estis gimnaziestro en Nurenbergo (1808-1816). Li estiĝis profesoro de filozofio ĉe Heidelberg (1816-1818) post verko de Scienco de la Logiko. Li publikis La enciklopedion de filozofa scienco. Poste li estiĝis profesoro ĉe Berlino (1818-1831). Li mortis je la 14-a de novembro 1831 en Berlino.
[redaktu] Sistemo
Hegelo estis kreinto de sistemo idealisma. Ĉiun sian sistemon li prelegis en grandaj por historio de la filozofio verkoj. Konstruita sistemo estas:
- La scienco de la naturo
- La scienco de la logiko (tie oni komprenas ĝin laŭ populara en romantisma epoko psikologismo)
- La scienco de la spirito
[redaktu] Dialektiko kaj konscio
La unua parto de la filozofio de Hegel konsistiĝas en verko Fenomenologio de l'animo. La unua parto de tiu sistemo estas dialektiko kaj progresemo de konscio. Hegelo konstituigis tie psikologismon. La unua parto de la tiu filozofio estas dialektiko.
Laŭ Hegelo kiel baza procezo de la mondo, je ĉiu nivelo, plenumiĝas dialektiko. Ĉio do agas konforme kun racio. Sur racio estas konstruita tia sistemo. Tiu dialektiko estas tute materiala kaj spirituala samtempe. Ĝi kreigas tial rigardeblan realecon. Fakto pri agado konforma kun realeco malfermas ĉe Hegel gravan tezon ke homo en unua nivelo ne estas tabula rasa (kiel estas ĉe Jonh Locke) sed memscia. Tiu memscio estas praemo al ĉiopoveco kaj estas ĝi ĉioscio. Hegelo ne dividas racion de spirito sed kunigas ilin en unua vortsignifo. La dialektiko do samtempe ontologio de Hegelo tezas ke:
La tezo dialektika de Hegelo estis ke ĉiu esto (ekzistanta laŭ tezo) konsistas en jam en sia esto malesto (antitezo). Egale tezo kaj antitezo estas pereataj en sintezo. Tiel la mondo disvolviĝas logike, racie kaj progreseme: astro al tero, mineralo al planto, planto al animalo, animalo al homo, homo al ŝtato (precipe regno), paganismo al kristanismo, ktp. De la pli simpla al la pli malsimpla, de la malpli bona al la pli bona, adadade. Tia logiko formas la mondon fizikan, la mondon politikan, la mondon belartan, ktp, ĉiam ĉie, fraktale. Sur tiu dialektiko Hegelo kreas plenan sistemon. Li interpretis do ĉiun fakojn de la vivo. Lia filozofio ne estas do nur ĝenerala metodologio sed ĝi estas sistemo en kiu oni povas trovi respondon sur konkreta demando. Se tiu filozofio estus vera ĝi samtempe estus scienco. Tial Hegelo strebis fariĝi filozofion ĝeneralan kiel scienco. Tiel Hegelo komencis disvolviĝi sian sistemon.
[redaktu] Spiritualismo
Ĉiujn ideojn, fenomenojn kaj normoj psikaj (laŭ Hegelo signifas: normoj logikaj) Hegelo determinigis per imperativo de animo kiu fenomenas jam en Fenomenologio.... Animo fenomenas en realo. Metafizike ĝi konstituigas per sie kaj formigas realon. Ĝi estas konforma kun dialektiko de Hegelo- ja racio estas tie ĉefa animo-regulo de la mondo laŭ kiu ĝi agas (progresas). Ekzistas la Hegelo:
- animo subjektiva
- animo objektiva
- animo absoluta
Animo ĉe Hegelo formigas sciencon. Animo subjektiva ekzistas en formoj: naturala (formigante antropologion), kontraŭanta al naturo (formigante fenomenologion) kaj rilatanta al memaj formigoj de sciencoj. Kiam Neokantistoj disdividos de animo konscion kaj racion oni parolos ke homa konscio estas intencema (Franz Brentano, Edmund Husserl).
Animo objektiva formigas legon. Ĝi formigas ĝin kiel lego abstrakta, moralo kaj etiko.
[redaktu] Historiozofio
Tie Hegelo kreas novan parton de sistemo: sian Filzofion de historio (historiozofio). Laŭ li historio estas historio de la triumfo de homaro (historio komencanta de sklaveco al libereco).
Ekzistas ankaŭ animo absoluta. Ĉi fenomenas kiel ideo en ĉia estado de homo- estetiko kaj religio. Celo de la homo estas komprenado Dion.
[redaktu] Influo
Hegelo influis sur ĉia sie postea filozofio. Laŭ lia filozofio estis konstruitaj multaj aliaj. La idealismo de Hegelo estas nacia filozofio de Germanoj. De heglismo kreiĝis ankaŭ alia, pola nacia filozofio- Mesianismo- kiu estis opozicio de ĝi. Grandaj prekursoroj de ĝi estis ekzemple Józef Hoene-Wroński, kiu kreis unuan opozician sistemon filozofikan al heglismo kiu interpretis, same kiel Hegelo, ĉion. Laŭ li homaro estas inklinitaj ne nur al konado Dion sed eĉ unuigo en Li (Mesianistoj opinis ke Dio estas persona). Ĝi fondiĝis de unua malakordo kiun esprimis Karol Libelt. Laŭ li ne racio estas ĉefa imperativo de la mondo sed la um (tial lia filozofio nomiĝas umitismo). Libelt parolis ke post ero de Germanoj (ero de racio) alvenos ero de irracio, ero de Slovianoj (plej de Poluloj) kiu ne nur trovos tiun misteran sintezon (esto kaj malesto en sintezo) sed pruvos Dion. Tiun okupiĝis Adam Mickiewicz en siaj verkoj, kaj filozofion de irracieco (necerteco) disvoluis Lev Ŝestov. Hegelan spiritualismon disvoluis tre Andrzej Towiański. Ĝi estas unua parto de heglistoj.
Idealismo aperis ankaŭ en Britujo en malgranda nivelo sed pri heglismo plej okupiĝis en Germanujo. Inicitan per li historiozofion disvolvadis Eduard Zeller kaj Kuno Fischer. Per sia ideo de triumfo de libereco de la homaro Hegelo influis ne nur Mesianistojn sed komunistajn proletariaj filozofoj: E. Gans, K.L. Michelet, David Strauss, Ludwig Feuerbach, Bruno Bauer, Max Stirner. Enfine Markso- tiu plej granda heglisto- kreos sistemon filozofikan plej revoluciaj por ĉia ekonomio, sociologio kaj enfine mema filozofio (plej epistemologio kaj ontologio). Per pangnostika heglismo li movos tutan sferon de la homa vivsistemo. Markso kreos modernan socialismon, komunismon kaj kapitalismon. Liaj adeptoj rilatos ne nur al Markso sed ankaŭ al Hegelo. De tiuj sistemoj oni kreos eurokomunismon, anarchismon kaj postmodernismon. Hegel influis ankaŭ multaj ekzistencialistoj ekzemple Kierkegardo kaj Nietzsche. Li influos ankaŭ usonanaj filozofoj kiel ekzemple John Dewey (grava sociologo).
 |
 |
 |
