Ярданія

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.


(Сьцяг)	(Герб)

Нацыянальны дэвіз: Алах, Айчына, Кароль

Афіцыйная мова арабская

Сталіца

Аман

Найбуйнейшы горад Аман

Урад

Кароль
Прэм'ер-міністар

Канстытуцыйная манархія
Абдала II
Маруф Бахыт

Плошча
- Агульная
- % вады 110-е месца ў сьвеце
96.188 км²
0.01

Насельніцтва
- Агульнае (2005)
- Шчыльнасьць 105-е месца ў сьвеце
5.759.732
62/км²

СУП
- Агульны (2004)
- на душу насельніцтва 100 месца ў сьвеце
$24.697 мільёнаў
$4.800

Валюта Ярданскі дынар ([[ISO 4217|]])

Часавы пас
- улетку (UTC+2)
(UTC)

Незалежнасьць 25 траўня 1946 году

Дзяржаўны гімн As-salam al-malaki al-urdoni

Аўтамабільны знак JOR

Дамэн верхняга ўзроўню

.jo

Тэлефонны код +962

Ярда́нія (Іарда́нія) (па-арабску: أردن — У́рдун), Ярданскае Хашыміцкае Каралеўства (المملكة الأردنية الهاشمي — аль-Мамля́ка аль-Урдуні́я аль-Хашымі́я) — арабская дзяржава ў Азіі, мяжуе з Сырыяй, Іракам, Арабіяй Саўдыдаў, Ізраілем і Палестынай. Мае выхад да Чырвонага мора (Акабская затока). Краіна падзяляецца на 12 губэрнатарстваў.

Зьмест

1 Гісторыя
2 Палітыка
- 2.1 Унутраная палітыка
- 2.2 Вонкавая палітыка
3 Геаграфія
4 Эканоміка
5 Дэмаграфія
6 Рэлігія
7 Культура
8 Спорт
9 Зьнешнія спасылкі

[рэдагаваць] Гісторыя

Пасьля сканчэньня Першай Сусьветнай вайны тэрыторыя сучаснай Ярданіі (менавалася Трансярданіяй) была ўключаная ў склад вялікабрытанскай падмандатавай тэрыторыі Палестына. Аднак у 1921 годзе Вялікабрытанія палічыла мэтазгодным стварыць тут арабскую адміністрацыю на чале з эмірам Абдалой, якая каардынавала б сваю дзейнасьць з прызначаным Лёнданам камісарам.

25 траўня 1946 году краіна была абвешчаная незалежнай дзяржавай і пераназваная ў Ярданскае Хашыміцкае Каралеўства.

Падчас араба-ізраільскай вайны 1948 – 1949 гадоў. Ярданія заняла тэрыторыю Заходняга берагу ракі Ярдан (5,9 тыс. км²). У чэрвені 1967 году Заходні бераг быў акупаваны Ізраілем. 31 ліпеня 1988 года Кароль Хусэйн абвясьціў аб скасаваньні адміністрацыйна-юрыдычных сувязяў паміж Ярданіяй і Заходнім берагам.

[рэдагаваць] Палітыка

[рэдагаваць] Унутраная палітыка

Ярданія — канстытуцыйная манархія. Заканадаўчая ўлада ў адпаведнасьці з канстытуцыяй (прынятая 1 студзеня 1952 году) належыць каралю і Нацыянальнаму сходу (парлямэнту).

З 11 жніўня 1952 года па 7 лютага 1999 году пры ўладзе знаходзіўся кароль Хусэйн Бэн Таляль. Пасьля яго сьмерці 7 лютага 1999 года пасада перайшла да старэйшага сына ад другога шлюбу — Абдале II Бэн Аль-Хусэйну.

Нацыянальны сход па канстытуцыі складаецца з двух палат. Ніжняя — Палата дэпутатаў — абіраецца на 4 гады шляхам усеагульнага, прамога і таемнага галасаваньня. Апошні раз выбары праводзіліся ў чэрвені 2003 году на аснове прынятай у чэрвені 2001 году новай рэдакцыі Закона аб выбарах, у адпаведнасьці зь якім, у прыватнасьці, была павялічана колькасьць дэпутацкіх месцаў (з 80 да 110), паніжаны ўзроставы цэнз выбарнікаў (з 19 да 18 гадоў). З мэтай далейшай дэмакратызацыі была ўведзеная “жаночая квота” — 6 месцаў у парлямэнце. У сьнежні 2003 году сьпікерам палаты абраны А. Маджалі. Верхняя палата — Сэнат (тэрмін паўнамоцтваў 4 гады, аднак у выпадку роспуску Палаты дэпутатаў сэсіі Сэната таксама перапыняюцца) складаецца з 55 чальцоў, прызначаных пэрсанальна каралём. Старшыня Сэната (з чэрвеня 1997 году) — З. Рыфаі.

Унутрыпалітычнае становішча ў Ярданіі на працягу апошніх гадоў застаецца стабільным. З 1988 году ў каралеўстве зьдзяйсьняецца праграма паэтапнай “дэмакратызацыі” грамадзтва. У 1992 – 1993 гадох былі скасаваныя надзвычайныя законы, легалізаваная дзейнасьць палітычных партый. Найбуйнейшая апазыцыйная партыя Фронт іслямскага дзеяньня прадстаўленая ў ніжняй палаце парлямэнта самастойнай фракцыяй (17 дэпутатаў).

З канца 2003 году Абдала II ініцыяваў рэалізацыю маштабнага праекту агульнанацыянальнага дыялёгу па пытаньнях дэмакратычнага разьвіцьця краіны, уключаючы такія тэмы, як пашырэньне грамадзянскіх правоў і воляў, у тым ліку падвышэньне ролі жанчын у сацыяльна-палітычнага жыцьці, лібэралізацыя СМІ, барацьба з карупцыяй. Традыцыйна падвышаную ўвагу кароль надае ўмацаваньню сілавых структураў. Зараз узброеныя сілы Ярданіі складаюць каля 90 тысяч чалавек.

[рэдагаваць] Вонкавая палітыка

Прыярытэтным напрамкам вонкавай палітыкі Ярданіі зьяўляецца блізкаўсходняе ўрэгуляваньне. З 1991 году яна актыўна ўдзельнічае ў мірным працэсе. 26 кастрычніка 1994 года каралеўства падпісала мірную дамову з Ізраілем. Галоўны вэктар высілкаў ярданцаў у палестына-ізраільскіх справах накіраваны на спыненьне гвалту, стабілізацыю становішчы і хутчэйшае выкананьне “дарожнай карты”.

У пытаньнях урэгуляваньня вакол Ірака Аман зыходзіць з неабходнасьці пасоўваньня наперад згодна з рэзалюцыяй 1546 СБ ААН, і дасягненьня нацыянальнай згоды ў гэтай краіне. У каралеўстве выказваюць сур'ёзную занепакоеннасьць з нагоды магчымай маргіналізацыі сунітаў у Іраку, а таксама верагоднасьці дэзінтэграцыі іракскай дзяржавы.

Значная ўвага надаецца далейшаму ўмацаваньню палітыка-эканамічнага ўзаемадзеяньня з арабскімі краінамі, у першую чаргу Эгіптам, Сырыяй, дзяржавамі Пэрсыдзкай затокі.

ЗША і Вялікабрытанія разглядаюцца ў Ярданіі ў якасьці важкіх зьнешнепалітычных партнэраў. У 2000 годзе Ярданія стала чацьвёртай дзяржавай у сьвеце, якая падпісалі дамову аб вольным гандлі з ЗША.

У апошнія гады Ярданія ўдзельнічае ў дыялёгу НАТА побач з краінамі паўднёвага Міжземнамор'я. Наладжваецца яе супрацоўніцтва з Турцыяй у сфэры бясьпекі, вайсковых сувязяў.

У 1997 годзе паміж Ярданіяй і Эўрапейскім Зьвязам складзена дамова аб асацыяцыі (ратыфікавана ў 1999 годзе). У сьнежні 1999 годзе Ярданія ўступіла ў СГА.

Ярданія — чалец ААН (з 1955 году), ЛАД (з 1945 году), АІК.

[рэдагаваць] Геаграфія

[рэдагаваць] Эканоміка

З прыродных багацьцяў Ярданія валодае толькі значнымі радовішчамі фасфатаў, па запасах якіх (больш за 1,5 млрд. тон) займае чацьвёртае месца ў сьвеце. Галоўны галіны эканомікі — горназдабываючая, банкаўска-фінансавая, сельская гаспадарка, турызм, сфэра паслугаў.

З 1999 году ў каралеўстве пад патранажам МВФ рэалізуецца праграма эканамічнага аздараўленьня. У яе межах праводзіцца рэструктурызацыя і прыватызацыя дзяржсэктара, вага якога ў нацыянальнай гаспадарцы складала да 80%, карэнная мадэрнізацыя эканамічнага заканадаўства.

Асноўныя гандлёвыя партнэры каралеўства — ЗША, Кітай, Арабіяй Саўдыдаў, Нямеччына, Ірак, Індыя і Ізраіль.

Да пачатку ЗША і іх хаўрусьнікамі вайсковай апэрацыі ў Іраку ў сакавіку 2003 году гэтая краіна з'яўлялася найбуйнейшым гандлёва-эканамічным партнэрам Ярданіі ў рэгіёне, практычна цалкам забясьпечвала каралеўства энэрганосьбітамі па палёгкавым кошце. Пасьля зьвяржэньня рэжыму Садама Хусэйна аб'ёмы супрацоўніцтва з Багдадам значна зьнізіліся.

Грашовая адзінка — ярданскі дынар, прыблізна роўная 1,4 даляра ЗША.

[рэдагаваць] Дэмаграфія

Насельніцтва — 5,76 млн. чалавек (2005). Штогадовы прырост — 2,8%. Больш за 50% насельніцтва — арабы-палестынцы, у тым ліку 1,57 млн. — афіцыйна зарэгістраваныя палестынскія ўцекачы. Астатняя частка — арабы-іярданцы, чаркесы (каля 35 тыс.), чачэнцы (4 тыс.), армяне (3 тыс.) і іншыя.

Найбуйнейшыя гарады: Аман (больш за 1,5 млн.), Ірбід (950 тыс.), Зарка (601 тыс.).

[рэдагаваць] Рэлігія

Дзяржаўная рэлігія — іслям суніцкага толку. 93 % насельніцтва — мусульмане, 7 % — хрысьціяне.

[рэдагаваць] Культура

Нацыянальныя сьвяты: 25 траўня — Дзень незалежнасьці (1946 год); 10 ліпеня — Дзень арабскай рэвалюцыі (1916 год), 9 чэрвеня — Дзень каранаваньня караля Абдалы II (1999 год). Адзначаюцца асноўныя рэлігійныя мусульманскія сьвяты.