Азія

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Гэты артыкул патрабуе ўдакладненьня артаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго.

Азія на карце свету

Партал:Азія

Азія — самая вялікая частка свету (каля 43,4 млн. км²), утворыць разам з Еўропай мацярык Еўразію. Пляц — каля 43,4 млн. км². Насельніцтва — 3720 млн чал. (2001).

Размяшчаецца ў асноўным ва ўсходнім паўшар'і (выключэннем з'яўляецца Чукоцкі паўвостраў), да поўначы ад экватара. Мяжу з Еўропай звычайна праводзяць па ўсходнім падножжы Уральскіх гор, Мугаджарыям, рацэ Эмба, далей па Каспійскаму мардую, рацэ Кура, Сурамійскому перавалу, рацэ Риони, па Чорнаму і Мармуроваму мору, пралівам Басфор і Дарданэлы. З Афрыкай Азія злучаная Суэцкім пярэсмыкам, ад Паўночнай Амерыкі яе адлучае вузкі Берынгаў праліў. Геаграфічныя каардынаты крайніх кропак см. у падзеле «Асноўныя звесткі».

Зялёная вобласць - Еўропа; пурпурная/шэрая - Азія; A/B/C - альтэрнатыўныя азначэнні меж

Тры дадатковыя лініі меж на карце дэманструюць альтэрнатыўныя, большай часткай негеаграфічныя, азначэнні меж:

• Лінія A — праходзіць па вяршынях Уральскіх гор і, далей, па рацэ Ўрал
• Лінія B — праходзіць па Кума-Манычской западзіне і, далей, па Азоўскаму мардую
• Лінія C — варта па водападзеле Каўказскіх гор

Геапалітычная мяжа Азіі некалькі адрозніваецца ад прыроднай. Яе праводзяць па ўсходніх межах Архангельскай вобласці, рэспублікі Комі, Свярдлоўскай і Курганскай абласцей, па мяжы Расіі і Казахстана. На Каўказе геапалітычная мяжа Азіі супадае з расійска-азербайджанскай і расійска-грузінскай межамі.

Азія амывае Паўночным Ледавітым, Індыйскім і Ціхім акіянамі, а таксама — на захадзе — внутриматериковыми марамі Атлантычнага акіяна (Азоўскім, Чорным, Мармуровым, Эгейскім, Міжземным). Пры гэтым маюцца шырокія вобласці ўнутранага сцёку — басейны Каспійскага і Аральскога мора, азёры Балхаш і інш. Возера Байкал па аб'ёме якая змяшчаецца прэснай вады пераўзыходзіць усе азёры свету; у Байкале засяроджанае 20 % сусветных запасаў прэснай вады (без уліку леднікоў). Мёртвае моры з'яўляецца найглыбокай у свеце тэктанічнай западзінай (-405 метраў ніжэй узроўню мардуючы). Узбярэжжа Азіі ў цэлым раздзелена адносна слаба, вылучаюцца буйныя паўвострава — Малая Азія, Аравійскі, Індастан, Карэйскі, Камчатка, Чукотка, Таймыр і інш. Каля берагоў Азіі — буйныя абтокі (Вялікія Зонскія, Навасібірскія, Сахалін, Паўночная Зямля, Тайвань, Філіпінскія, Хайнань, Шри-Ланка, Японскія і інш.), якія займаюць у сукупнасці пляц больш 2 млн. км^(2).

У падставе Азіі ляжаць чатыры вялізных платформы — Аравійская, Індыйская, Кітайская і Сібірская. Да 3/4 тэрыторыі часткі святла займаюць горы і плоскагор'і. Усходняя Азія — раён актыўнага вулканізма. Азія багатая разнастайнымі карыснымі выкапнямі (асабліва жа — паліўна-энергетычным сырцом).

На тэрыторыі Азіі прадстаўленыя амаль усе тыпы клімата — ад арктычнага на крайняй поўначы да экватарыяльнага на паўднёва-усходзе. Ва Ўсходняй і Паўднёваўсходняй Азіі клімат мусонны (у межах Азіі находзіцца самае вільготнае месца Землі), у то час як ва Ўсходняй Сібіры — рэзка кантынентальны, а на раўнінах Цэнтральнай, Сярэдняй і Заходняй Азіі - полупустыня і пустэльны. Важную ролю ў жыцці поўначы Азіі гуляе вечная мерзлата, якая пакрывае звыш 10 млн км^(2).

Азія з космасу

На тэрыторыі Азіі да цяперашняга часу поўнасцю або часткова размешчанае 51 дзяржава. У межах Азіі — вялікая частка тэрыторыі Расійскай Федэрацыі.

[рэдагаваць] Фізіка-геаграфічнае раянаванне

У Азіі прынята вылучаць наступныя фізіка-геаграфічныя раёны:

• Заходняя Азія (Каўказ і Пярэднеазіацкія нагор'і);
• Паўднёва-Заходняя Азія (Аравійскі паўвостраў і Левант);
• Паўднёвая Азія (паўвостраў Індастан і абток Шри-Ланка);
• Паўднёваўсходняя Азія (паўвостраў Індакітай і Малайскі архіпелаг);
• Усходняя Азія (Карэйскі паўвостраў, Японскія абтокі, усходняя частка Кітая);
• Паўночная Азія (Сібір і поўнача-усход Еўразіі);
• Сярэдняя Азія (Памір, Цянь-Шань, Туранская нізіна).

[рэдагаваць] Насельніцтва

Для Азіі характэрныя вельмі высокія сярэднегадавыя тэмпы росту колькасці насельніцтва (па гэтым паказчыку Азія саступае толькі Афрыцы); у апошні час яны, аднак, некалькі знізіліся і складаюць 1,3 %. У Азіі пражывае больш 60 % усяго чалавецтва. У сукупнасці Кітай і Індыя даюць 40 % сусветнай колькасці насельніцтва. 6 дзяржаў маюць больш 100 млн жит. (апроч названых вышэй — Інданэзія, Пакістан, Бангладэш і Японія).

У Азіі жывуць прадстаўнікі трох галоўных росаў чалавецтва — мангалоіднай (кітайцы і інш.), еўрапеоіднай (народы Заходняй Азіі) і экватарыяльнай (некаторыя народы Паўднёвай і Паўднёваўсходняй Азіі). Этнічны склад насельніцтва Азіі вельмі разнастайны.

У Азіі зарадзіліся шматлікія старажытныя цывілізацыі — кітайская, індыйская, сярэднеазіяцкая, вавілонская і інш. Спрыяльныя для земляробства раёны Паўднёвай і Паўднёваўсходняй Азіі далечы пачатак шматлікім сучасным народам.

[рэдагаваць] АСНОЎНЫЯ ЗВЕСТКІ