Wojna brytyjsko-amerykańska
Z Wikipedii
Wojna brytyjsko-amerykańska (ang.British-American War of 1812) - wojna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią, która wybuchła w 1812 i twała do początków 1815. Wojnę rozpoczęła amerykańska deklaracja wypowiedzenia wojny 18 czerwca 1812. Wojnę formalnie zakończył traktat gandawski zawarty 24 grudnia 1814, choć ostatnia bitwa pod Nowym Orleanem miała miejsce 8 stycznia 1815. Głównym teatrem wojny było pogranicze między Stanami Zjednoczonymi i brytyjską Kanadą.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny wojny
Począwszy od początku XIX wieku Stany Zjednoczone zaczęły być aktywne na scenie międzynarodowej jako partner polityczny i gospodarczy krajów europejskich. Naturalnym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych na kontynencie była Francja, tak z powodów strategicznych - uwikłana w konflikt z Wielką Brytanią, jak i ideologicznych. Początkowo Stany Zjednoczone były ustosunkowane neutralnie do walczących stron, odmawiając także i Francuzom zaopatrzenia, mając nadzieję, iż wyczerpanie walczących stron doprowadzi je do negocjacji. Gdy ta kalkulacja się nie powiodła, Amerykanie zaczęli dostarczać materiały i żywność dla Francji. W wyniku tego amerykańska flota handlowa stała się obiektem ataków floty brytyjskiej. Statki wraz z ładunkiem były zajmowane, a członkowie załogi aresztowani i traktowani jako dezerterzy. Bezpośrednim powodem wypowiedzenia wojny był incydent ze statkiem Chesapeake. Został on zatrzymany przez brytyjską fregatę wojenną Leopard. Gdy Chesapeake odmówił zatrzymania i poddania się rewizji, Brytyjczycy otworzyli w jego kierunku ogień, zabijając i raniąc wielu marynarzy na jego pokładzie. Drugą przyczyną wojny było wprowadzenie niekorzystnych taryf celnych na towary amerykańskie w Anglii. Nota bene na dzień przed datą oficjalnego wypowiedzenia wojny, 17 czerwca 1812 parlament brytyjski zniósł taryfy celne oraz uchwalił ustawę o zaprzestaniu aresztowań statków amerykańskich wiozących zaopatrzenie dla Francji. Inną przyczyną wojny był fakt podburzania plemion indiańskich w USA przez agentów brytyjskich.
Kolejną przyczyną wojny były amerykańskie problemy z ludnością indiańską. W okresie pierwszych lat XIX wieku osadnictwo amerykańskie przekroczyło Appalachy. Bezpośrednio zagrażało to indiańskim plemionom Algonkinów oraz Indianom z tzw. Pięciu Cywilizowanych Narodów zamieszkujących te tereny: Krikom (ang. Creek), Czirokezom (ang. Cherokee), Czoktawom (ang. Choctaw) i Czikasawom (ang. Chickasaw). W 1811 plemiona algonkińskie zawiązały ligę pod wodzą Tecumseha i w listopadzie 1811 zaatakowały odziały amerykańskie (zobacz Wojny Indian). Indianie ponieśli klęskę, a sam Tecumseh zbiegł do Górnej Kanady. Nasunęło to Amerykanom niczym nie uzasadnione podejrzenie, iż "bunt" indiański był zainspirowany przez Brytyjczyków oraz już bardziej uzasadnioną obawę, że Kanada może się stać bazą politycznej działalności Tecumseha.
Nie należy też zapominać o ideologicznych przyczynach. Stany Zjednoczone miały nadzieję na zniszczenie brytyjskich kolonii i włączenie (wyzwolenie) prowincji Kanady do USA.
Wojna w Wielkiej Brytanii była mało popularna. Kraj uwikłany w konflikt europejski starał się uniknąć wojny na drugim froncie. Świadczą o tym ustępstwa poczynione przez Brytyjczyków w przeddzień wybuchu wojny. Także i w USA zdania były podzielone. W czasie głosowania nad sprawą wojny w Kongresie w 1811 uchwała przeszła tylko niewielką ilością głosów. Generalnie senatorowie z Południa byli za rozpoczęciem wojny, podczas gdy przedstawiciele Północy oponowali przeciw niej.
[edytuj] Przebieg wojny
Siły brytyjskie zaangażowane w wojnę są trudne do ocenienia. Brytyjczycy dysponowali ponad 5 tysiącami zawodowych żołnierzy. Byli jednak wspierani przez kanadyjską milicję oraz odziały indiańskie. Brytyjczycy dysponowali także flotą składającą się z 97 statków. Lądowe siły amerykańskie wynosiły 35 tysięcy ludzi. Wartość bojowa tej armii była jednak bardzo wątpliwa. Siły morskie Stanów Zjednoczonych znacznie ustępowały brytyjskim.
Wojna brytyjsko-amerykańska przebiegała na kilku frontach jednocześnie: na morzu, na terenie Kanady oraz na terenie Stanów Zjednoczonych.
[edytuj] Operacje morskie
Operacje morskie w pierwszej fazie wojny zakończyły się pełnym sukcesem amerykańskim. Mimo że Brytyjczycy posiadali silniejszą flotę, Amerykanie okazali się lepszymi nawigatorami, żeglarzami i strzelcami. Amerykanie przeprowadzili szereg udanych akcji prowadzących do przejęcia, uszkodzenia lub zatopienia brytyjskich jednostek. Amerykańska flotylla, składająca się z jednostek President, Hornet, United States, Congres i Argus, dokonała udanego pościgu brytyjskiej fregaty Belvidera, która zanim schroniła się w porcie Halifax, zmuszona była porzucić na morzu swój ładunek oraz część wyposażenia, by obniżyć masę okrętu w czasie ucieczki. 2 sierpnia okręt Constiutution schwytał i zatopił brytyjski statek Guerriere. 25 października United States przechwycił fregatę Macedonian i odtransportował ją do portu. 20 grudnia Constitution, Essex i Hornet zaatakowały brytyjską fregatę Java, na pokładzie której podróżował gubernator Bombaju. Akcja zakończyła się przejęciem statku. Także statkom amerykańskim działającym na Pacyfiku udało się sparaliżować brytyjską żeglugę na tamtych akwenach.
Po początkowych porażkach Brytyjczycy zmienili taktykę, rozpoczynając systematyczną blokadę amerykańskich portów. Unieruchomiło to amerykańską flotę do końca wojny, przekazując inicjatywę na morzach w ręce angielskie.
[edytuj] Operacje nad wielkimi jeziorami i w Quebecu
Zanim Amerykanie przystąpili do działań lądowych, siły brytyjskie pod dowództwem Isaaka Brocka zdołały umocnić swe pozycje nad jeziorami Ontario i Erie oraz zająć amerykańskie miasta Detroit i Mackinac nad jeziorem Huron. Pierwszy atak amerykański rozpoczął się 12 lipca i nastąpił od strony miasta Detroit. Generał William Hull dowodzący amerykańską milicją został zepchnięty i zmuszony do poddania się. Podobnie zakończyła się druga próba ataku podjęta przez Amerykanów - ponieśli klęskę w bitwie pod Queenston Heights. Pierwszą fazę wojny lądowej zakończyło 22 stycznia 1813 poddanie się amerykańskich oddziałów, otoczonych przez połączone siły brytyjsko-indiańskie pod Frenchtown.
Na okres zimy obie strony konfliktu zaprzestały działań. Wojna została wznowiona dopiero w połowie roku 1813. Pierwszą ich fazą była działania idące w kierunku przejęcia kontroli nad Wielkimi Jeziorami. W ich wyniku Brytyjczycy zapanowali nad jeziorem Ontario, podczas gdy jezioro Erie kontrolowane było przez Amerykanów po zwycięskiej bitwie o Jezioro Erie. W pierwszym okresie kampanii 1813 roku inicjatywa była po amerykańskiej stronie. W zwycięskiej bitwie pod Yorkiem zajęli to miasto 27 kwietnia, po czym przesunęli się w stronę Fort Gorge, który skutecznie obronił się przed nimi. Kolejnym amerykańskim niewykorzystanym sukcesem była bitwa pod Moraviantown (w której poległ przywódca indiańskiej konfederacji Tecumseh). Nie powiodła się próba przeniesienia wojny do Quebecu. Amerykanie zostali pokonani w bitwach pod Chateaguay i pod Cryslers Farm, co zmusiło ich do wycofania się do Ontario.
Początki kampanii roku 1814 były pomyślne dla Amerykanów. Najpierw zdobyli Fort Erie w bitwie o Fort Erie, by następnie 5 lipca wygrać ważną bitwę pod Chippewa. Siły amerykańskie, pierwszy raz w tej wojnie wykazały wysoką dyscyplinę i sprawność bojową. W kolejnej nierozstrzygniętej bitwie pod Lundys Lane Amerykanie zmuszeni zostali do wycofania się z Ontario, choć zachowali kontrolę nad Wielkimi Jeziorami. Tego samego roku Amerykanie wygrali znaczącą bitwę na Jeziorze Champlain. Zwycięstwo to zatrzymało potężną ofensywę brytyjską skierowaną na Nową Anglię.
[edytuj] Operacje na wybrzeżu amerykańskim
Jednocześnie z działaniami wojennymi w Dolnej i Górnej Kanadzie trwały walki w Nowej Anglii. Obecność brytyjska w tym rejonie nie miała stałego charakteru. Sprowadzała się do blokady portów i pojedynczych rajdów na wybrane cele. Do najważniejszych należał i rajd na Waszyngton (Brytyjczycy spalili wtedy Biały Dom oraz budynek Kapitolu) zakończony bitwą pod Baltimore. Ostatecznie jednak kampania prowadzona na wybrzeżach amerykańskich nie przyniosła żadnego rozstrzygnięcia.
[edytuj] Operacje na południowym zachodzie
Efektem wojny była także kampania na południowym zachodzie, gdzie Amerykanie pod wodzą gen. Jacksona pokonali indiańskich sojuszników brytyjskich z należącej do plemienia Krików grupy Red Sticks (Czerwone Kije) w bitwie pod Horseshoe Bend. Następnie Amerykanie przesunęli się w okolice Nowego Orleanu, gdzie w styczniu 1815 stoczyli bitwę pod Nowym Orleanem, nie wiedząc, iż w Wigilię Bożego Narodzenia podpisano traktat gandawski.
[edytuj] Efekty wojny
Efektem wojny było utrzymanie status quo. Strony nie osiągnęły żadnych korzyści terytorialnych. Taryfy celne oraz praktyka aresztowania i utrudniania handlu amerykańskiego zostały już zarzucone przed wybuchem wojny. Amerykanie zobowiązali się przestrzegać suwerenności Kanady.
Dla Wielkiej Brytanii wojna ta miała marginalne znaczenie. Choć porażki poniesione w końcowej fazie wojny były upokarzające, nie miały one wpływu na sytuację w Wielkiej Brytanii. Wynikiem jej było ostateczne pogodzenie się z utratą wpływów w niekanadyjskiej Ameryce.
Dla Stanów Zjednoczonych wojna nie przyniosła zasadniczych korzyści. Pomogła jednak zbudować mit niezwyciężonej armii. Ważna też była z punktu widzenia tworzenia "narodu amerykańskiego". W niektórych źródłach amerykańskich wojna ta wręcz nazywana jest "drugą wojną o niepodległość".
[edytuj] Zbiorcza lista bitew rozegranych w wojnie
- bitwa pod Queenston Heights
- bitwa o Jezioro Erie
- bitwa pod Yorkiem
- bitwa pod Moraviantown (znana tekże jako bitwa na rzeką Thames)
- bitwa pod Chateaguay
- bitwa pod farmą Cryslera
- bitwa o Fort Erie
- bitwa pod Chippewa
- bitwa pod Lundy's Lane
- bitwa pod Plattsburgh (znana także jako Druga bitwa na Jeziorze Champlain)
- bitwa pod Baltimore
- bitwa pod Horseshoe Bend
- bitwa pod Nowym Orleanem
