Wapień
Z Wikipedii
Wapień - skała osadowa (chemogeniczna lub organogeniczna) zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede wszystkim w postaci kalcytu.
Spis treści |
[edytuj] Powstawanie
Powstają z luźnego osadu wapiennego, który w wyniku różnych procesów ulega lityfikacji. Najbardziej istotnym z tych procesów jest proces cementacji. Współcześnie tworzą się m.in. na Bahamach.
[edytuj] Skład mineralny
Współczesne skały wapienne zawierają, oprócz kalcytu i kalcytu magnezowego, także znaczne ilości aragonitu. Z biegiem czasu minerały te ulegają przeobrażeniu w kalcyt o nieznacznej zawartości magnezu. W związku z tym wapień łatwo ulega wietrzeniu chemicznemu (zjawiska krasowe):
Wapienie pozbawione domieszek chemicznych są białe, jednak stosunkowo często mamy do czynienia z wapieniami zabarwionymi, które reprezentować mogą pełną gamę kolorów. Głównymi składnikami wapienia są
- masa podstawowa zbudowana z mikrytu lub sparytu
- składniki ziarniste (elementy szkletowe organizmów, ooidy, onkoidy, intraklasty, grudki i gruzełki)
- wapienne szczątki organizmów (bioklasty)
[edytuj] Klasyfikacja
Istnieje wiele różnych klasyfikacji wapieni oprartych na różnych kryteriach. Jedną z popularniejszych, stosowanych zarówno w Polsce jak i na świecie jest klasyfikacja oparta na pracach amerykańskiego petrografa R. Folka. Wyróżnia ona następujące rodzaje wapieni:
- mikryty - wapienie utworzone wyłącznie z mikrytowej masy podstawowej.
- dyzmikryty - wapienie zawierające w obrębie masy podstawowej skupienia sparytu, które powstały w przestrzeniach utworzonych na skutek działalności organizmów żerujących w osadzie lub innych deformacji niezlityfikowanego osadu; bardzo rzadkie.
- biomikryty i biosparyty - wapienie złożone z elementów szkieletu organizmów żywych (np. muszle, szkielety) spojonych odpowiednio mikrytem bądź sparytem.
- oomikryty i oosparyty - wapienie złożone z ooidów spojonych odpowiednio mikrytem bądź sparytem.
- pelmikryty i pelsparyty - wapienie złożone z drobnych ziarn mikrytowych, niezależnie od ich genezy.
- intramikryty i intrasparyty - wapienie złożone z intraklastów spojonych odpowiednio mikrytem bądź sparytem.
- biolity - wapienie utworzone ze szczątków organizmów żywych zachowanych w pozycji przeżyciowej.
Inna klasyfikacja, oparta na wielkości składników ziarnistych, dzieli wapienie następująco:
- kalcyrudyty - przeciętna wielkość składników wynosi powyżej 2 mm
- kalkarenity - przeciętna wielkość składników wynosi 2-0,1 mm
- kalcylutyle - przeciętna wielkość składników wynosi poniżej 0,1 mm
stosując powyższą klasyfikację w nazwach skał słowo wapień zastępujemy odpowiednim terminem np. mówimy sparytowy kalcyrudyt organodetrytyczny a nie sparytowy kalcyrudytowy wapień organodetrytyczny.
[edytuj] Zastosowania
Jest używany głównie w budownictwie, przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym, cukrowniczym, w hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła) oraz w rolnictwie (jako nawóz). Wykorzystanie w budownictwie jest widoczne szczególnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie skały tej używano szczególnie często do budowy zarówno twierdz (np. Ogrodzieniec), jak i zwykłych domów mieszkalnych. Wiele zabytków architektury lub ich fragmenty, np. Brama Floriańska i Maszkarony w Sukiennicach w Krakowie, a także zamki na szlaku Orlich Gniazd, zostały zbudowane z wapieni. W kamieniarstwie niektóre odmiany wapieni błędnie przyjęło się nazywać marmurem.
[edytuj] Występowanie
W Polsce powierzchniowo odsłaniają się głównie w rejonach Kielc, Częstochowy, Lublina a także miejscowo w Tatrach i Pieninach.
