Ustrój polityczny Izraela

Z Wikipedii

Państwo Izrael (hebr. Medinat Israel, מדינת ישראל, arab. Dawlat Israil, دولة إسرائيل) jest demokracją parlamentarno-gabinetową, w której większość władzy spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Prezydent pełni role głównie ceremonialne i reprezentacyjne. Parlament izraelski, Knesset, jest jednoizbowy (unikameralizm), a wybory do niego odbywają się co 4 lata. Mandaty rozdzielane są za pomocą systemu proporcjonalnego (metoda Bader-Ofera), pomiędzy tymi listami partii politycznych, które przekroczyły, niewielki próg wyborczy - 2%. Władza sądownicza sprawowana jest przez niezawisłe sądy.

Twórcy ustroju politycznego Izraela wzorowali się zarówno na wielu rozwiązaniach brytyjskich (brak konstytucji spisanej w jednym akcie, ograniczona rola głowy państwa, podobieństwa w systemie sądowniczym), jak i kontynentalnych (m.in. proporcjonalne wybory do parlamentu).

Spis treści 1 Geneza ustroju 2 Konstytucja 3 Parlament 3.1 Partie polityczne 4 Prezydent 4.1 Kontroler Państwa 5 Rząd 5.1 Doradca Prawny Rządu 5.2 Bezpośredni wybór premiera (1992-2001) 6 Sądownictwo 6.1 Sąd Najwyższy 6.2 Sądy religijne 7 Obywatelstwo 8 Podział administracyjny 9 Przestrzeganie praw i swobód 10 Literatura 11 Zobacz też 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geneza ustroju

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Izraela.

Korzenie obecnego kształtu ustroju politycznego Izraela tkwią w starożytności. Jednoizbowy parlament czerpie swą nazwę od Knesset HaGedolah (כנסת הגדולה, "Wielkie Zgromadzenie"), rady utworzonej przez Żydów po ich powrocie do Eretz Israel po zakończeniu okresu wygnania babilońskiego w V w. p.n.e. W organie tym, podobnie jak dzisiaj, zasiadało 120 członków.

Tradycja izraelskiego systemu politycznego to także organy ruchu syjonistycznego - pierwszy Kongres Syjonistyczny miał miejsce w 1897 roku w Bazylei, wyłoniono wówczas radę reprezentującą syjonistów ze wszystkich stron świata.

W 1920 roku po raz pierwszy zebrało się Zgromadzenie Reprezentantów (Assefat Hanivharim), będące najwyższym przedstawicielstwem Jiszuwu - społeczności żydowskiej w Palestynie, będącej wówczas terytorium mandatu brytyjskiego. Członków izby wybierano w wyborach powszechnych, z list partyjnych, w sposób niemal identyczny jak dzieje się dziś. Zgromadzenie wybierało ciało spełniające funkcje rządu - Radę Narodową (Waad Leumi). Brytyjczycy uznali organy samorządu Żydów w 1928 roku. Wkrótce potem obrady i wybory do Zgromadzenia zbojkotowali przedstawiciele Agudat Israel, ortodoksów i syjonistów rewizjonistycznych.

W okresie mandatu brytyjskiego wybory do Zgromadzenia odbyły się czterokrotnie, w: 1920, 1925, 1931 i 1944. Pierwsze liczyło 314 członków, pochodzących z 20 list partyjnych, wyłonionych przez 22,200 wyborców. Drugie miało 221 członków, reprezentujących 26 list partyjnych, wybranych przez 36,437 wyborców. Trzecie składało się tylko z 71 posłów, pochodzących z 12 list, wybranych przez 50,436 głosujących. W skład czwartego Zgromadzenia weszło 171 członków z 18 list, wybrani przez 202,448 głosujących.

Po drugiej wojnie światowej mocarstwa uznały, że należy stworzyć państwo dla społeczności żydowskiej . 14 lutego 1947 r. na forum ONZ stanęła sprawa Palestyny, która od 1920 r. była terytorium mandatowym Wielkiej Brytanii. Po długich dyskusjach 29 listopada 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ zdecydowało o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie (14 447 km²) i arabskie (11 635 km²). Zalecono jednocześnie, aby Jerozolima była strefą międzynarodową. Kiedy wygasł mandat Brytyjczyków, 15 maja 1948 r. Żydowska Rada Narodowa (Moetzet Ha'am) przekształciła się w Tymczasową Radę Państwa (Moetzet Hamedina Hazmanit) i proklamowała niepodległe Państwo Izrael ze stolicą w Jerozolimie. Arabowie nie mogli się z tym pogodzić i zaatakowali osadników żydowskich. Ponieśli jednak porażkę. W wyniku pierwszej wojny arabsko-izraelskiej terytorium Izraela powiększyło się do 21 tys. km².

Tymczasowa Rada Państwa funkcjonowała jako legislatywa nowego państwa aż do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego (Ha'assefa Hamechonent). Miało ono przygotować konstytucję najpóźniej do 1 października 1948. Zebrało się jednak tylko czterokrotnie i 16 lutego 1949 przyjęło ustawę, na mocy której zmieniło swą nazwę na Knesset. 13 czerwca 1950 roku przyjęto tzw. uchwałę Harariego, mówiącą o tym iż poszczególne elementy systemu konstytucyjnego regulowane będą przez osobne akty prawne, które następnie zostaną połączone w konstytucję. Do tego jednak nie doszło, a to ze względu na sprzeciw ugrupowań religijnych (według nich najwyższym prawem w państwie Izrael może być tylko Prawo Boże), a także innych polityków, którym rozczłonkowana konstytucja zostawiała większą swobodę ruchów.

[edytuj] Konstytucja

Wzorem dla Izraelczyków są rozwiązania brytyjskie, dlatego też zrezygnowali z konstytucji spisanej w formie jednego dokumentu. Poszczególne sfery życia reguluje zbiór pojedynczych ustaw (Prawa Fundamentalne, Ustawy Zasadnicze, חוק יסוד), tworzących blok konstytucyjny. Na blok ten składają się:

• Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael (z 14 maja 1948) [1] - opisująca drogę do powstania państwa żydowskiego i proklamującą jego utworzenie oraz przewidywaną postać.
• Knesset (z 12 lutego 1958) [2] - ustawa nie określa kompetencji parlamentu, ale opisuje system wyborczy, ustala liczbę posłów, określa komu przysługuje prawo wyborcze czynne i bierne, kadencję Knessetu, kwestie immunitetów deputowanych, pracy parlamentu i jego siedziby. Art. 4 tej ustawy (mówiący o systemie wyborczym) może być zmieniony tylko przez większość 61 deputowanych. Podobnie większości kwalifikowanej wymaga zmiana art. 44, który zapobiega wprowadzaniu poprawek w stanie wyjątkowym - poprzeć musi 80 członków Knessetu. 31 lipca 1985 roku do Prawa Fundamentalnego Knessecie wprowadzono poprawkę mówiącą o koneiczności spełnienia przez partię określonych wymagań, jeżeli chce ona brać udział w wyborach (m.in. nie może ona szerzyć rasizmu czy negować sensu istnienia państwa Izrael). Z kolei poprawka z 12 stycznia 1991 ogranicza możliwość przechodzenia posłów z jednego klubu parlamentarnego do innego.
• Ziemie Izraela (z 25 sierpnia 1960) [3] - ustawa zakazuje przenoszenia własności gruntów izraelskich, będących należącymi do Państwa, Agencji Rozwoju oraz Żydowskiego Funduszu Rozwoju (Keren Kajemet LeIsrael) w drodze sprzedaży ani w żaden inny sposób,
• Prezydent Państwa (z 16 lipca 1964) [4] - określa pozycję ustrojową prezydenta, jego kompetencje, sposób wyboru i sposób pracy,
• Gospodarka Finansowa Państwa (z 21 sierpnia 1975) [5] - zajmuje się kwestiami podatków, przymusowych pożyczek i opłat, majątku państwowego, budżetu i waluty,
• Armia (z 31 marca 1976) [6] - reguluje status armii w państwie, jej podległość władzy cywilnej, strukturę Sztabu Generalnego, kwestie poboru i służby wojskowej,
• Jerozolima, stolica Izraela (z 13 grudnia 1980) [7] - porusza kwestie Jerozolimy, którą określa jako "całą i zjednoczoną stolicę Izraela", będącą siedzibą prezydenta, Knessetu, rządu i Sądu Najwyższego, reguluje ochronę miejsc świętych,
• Sądownictwo (z 28 lutego 1984) [8] - opisuje strukturę sądów i ich właściwości (m.in. niezawisłość), status i sposób powoływania sędziów (w tym także Sądu Najwyższego),
• Kontroler Państwowy (z 15 lutego 1988) [9] - reguluje pozycję ustrojową i status kontroli państwowej, sposób wyboru i odwołania, kadencję, kwalifikacje Kontrolera Państwowego,
• Godność Ludzka i Wolność (z 17 marca 1992) [10] - mówi o nienaruszalności życia, integralności fizycznej i godności, ochronie własności i życia, wolności fizycznej, prywatności, a także o ograniczeniach powyższych praw. Artykuł 12 niniejszego Prawa mówi, iż "Rozporządzenia nadzwyczajne nie mogą zmieniać niniejszego Prawa Fundamentalnego, czasowo go zawieszać ani określać warunków jego stosowania; jednakże, jeżeli zachodzi stan zagrożenia państwa, ogłoszony na podstawie artykułu 9 Dekretu o Prawie i Administracji z roku 5708 (1948), na podstawie wymienionego artykułu mogą zostać wydane rozporządzenia nadzwyczajne, które znoszą lub ograniczają prawa zagwarantowane w niniejszym Prawie Fundamentalnym pod warunkiem, że takie zniesienie lub ograniczenie praw zostało wprowadzone w uzasadnionym celu, na niezbędny okres i w niezbędnym zakresie."
• Rząd (1968, 1992, ostatnia wersja z 7 marca 2001) [11] - reguluje status rządu i jego skład, okres urzędowania, kwestie wotum zaufania i nieufności itp.,
• Wolność Zawodowa (1992, ostatnia wersja z 9 marca 1994) [12] - reguluje wolność zatrudnienia i ograniczenia wolności zawodowej, zgodnie z art. 7, Prawo to zmienić może tylko większość bezwzględna parlamentu.

[edytuj] Parlament

Zobacz więcej w osobnym artykule: Knesset.

Parlament Izraela nosi nazwę Knesset (hebr. כנסת), co oznacza Zgromadzenie. Składa się z jednej izby, którą stanowi 120 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję. Posłowie są wybierani według ordynacji proporcjonalnej, która przewiduje 2% próg wyborczy. Specyfiką Izraela jest to, że całe państwo tworzy jeden okręg wyborczy. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Mandaty dodatkowe są przydzielane według metody Bader-Ofera (lokalna nazwa metody Hagenbacha-Bischoffa).

Parlament obraduje w sumie przez 8 miesięcy w roku - podczas sesji letniej i zimowej. 30 deputowanych lub rząd mogą zwołać parlament w nadzwyczajnych sprawach. Na sesjach odbywają się debaty generalne i głosowania dotyczące polityki i działalności rządu, a także projektów legislacyjnych. Aby ustawa została zatwierdzona, projekt musi przejść przez trzy czytania w parlamencie. Ostatecznie ustawę podpisuje prezydent, premier i odpowiedni minister. Ustawy publikowane są w izraelskim Dzienniku Ustaw - Reshemot. Debaty parlamentu odbywają się w języku hebrajskim i arabskim przy zastosowaniu tłumaczeń symultanicznych.

W Knesecie w zasadzie nie ma wymaganego kworum - parlament przyjmuje ustawy w składzie jaki jest na sali. Ustawy podpisuje prezydent, który nie ma prawa weta. Knesset jest upoważniony do usunięcia ze stanowiska Prezydenta państwa, może również zdecydować o wcześniejszych wyborach.

Izba obraduje pod przewodnictwem wybranego na początku kadencji przewodniczącego. Ustala on porządek obrad i decyduje o kolejności głosowań nad poszczególnymi aktami. Reprezentuje także Knesset na zewnątrz, a w przypadku poważnej choroby lub śmierci prezydenta, zastępuje go do czasu wyzdrowienia lub wyboru nowej głowy państwa.

Dotychczasowa historia Knessetu liczy sobie siedemnaście kadencji:

• Pierwszy Knesset (1949),
• Drugi Knesset (1951),
• Trzeci Knesset (1955),
• Czwarty Knesset (1959),
• Piąty Knesset (1961),
• Szósty Knesset (1965),
• Siódmy Knesset (1969),
• Ósmy Knesset (1973),
• Dziewiąty Knesset (1977),
• Dziesiąty Knesset (1981),
• Jedenasty Knesset (1984),
• Dwunasty Knesset (1988),
• Trzynasty Knesset (1992),
• Czternasty Knesset (1996},
• Piętnasty Knesset (1999),
• Szesnasty Knesset {2003),
• Siedemnasty Knesset (2006).

[edytuj] Partie polityczne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Partie polityczne Izraela.

Na przestrzeni ostatnich lat w Izraelu były dwie wiodące partie polityczne Likud (ליכוד, ugrupowanie centroprawicowe) i Partia Pracy - Avoda (העבודה, partia socjaldemokratyczna), jednak żadna z nich nie zdołała osiągnąć większości bezwzględnej 61 deputowanych w Knessecie. Z tego powodu zawsze powstawały rządy koalicyjne. Do 1977 roku dominowała zdecydowanie Partia Pracy (do 1968 r. Mapai), która tworzyła koalicje z mniejszymi partiami, głównie religijnymi i centrowymi. Wówczas premierami byli jej liderzy: Dawid Ben Gurion, Mosze Szarett, Lewi Eszkol, Golda Meir i Icchak Rabin. Wojna Jom Kippur i kryzys gospodarczy doprowadził do zwycięstwa wyborczego Likudu, który tworzył koalicję z mniejszymi ugrupowaniami w latach 1977-1984. Ówczesnym premierem był przewodniczący Likudu, Menachem Begin. W roku 1984 doszło do wyborów, w których żadna z wielkich partii nie osiągnęła przewagi nad tą drugą. Z tego też powodu do 1990 roku Izrael rządzony był przez tzw. wielką koalicję obu największych ugrupowań. U sterów rządu zmieniali się Icchak Szamir i Szimon Peres. W latach 1990-2001 natomiast obie partie na przemian wygrywały wybory, a następnie tworzyły koalicje rządzące z mniejszymi ugrupowaniami (premierami w tym okresie byli: Icchak Szamir, Icchak Rabin, Szimon Peres, Beniamin Netanjahu, Ehud Barak i Ariel Szaron). Ponowne rządy Wielkiej Koalicji to lata 2001-2003 i 2004-2005, związane to było z koniecznością zapewnienia poparcia dla planu Ariela Szarona, dotyczącego likwidacji osiedli żydowskich na terenach Autonomii Palestyńskiej. Obecnie, po wyborach z 28 marca 2006 roku, rząd tworzy nowe, centrowe ugrupowanie, Kadima (קדימה), które jednak również zmuszone było zawrzeć koalicję z Partią Pracy i kilkoma mniejszymi partiami (Gil i Szas).

Pozostałe ważniejsze ugrupowania to: Szas (ש"ס, partia religijna Żydów sefardyjskich), Yisrael Beitenu (ישראל ביתנו) prawicowa, skupiająca głównie Żydów rosyjskojęzycznych), Izraelska Unia Narodowa (האיחוד הלאומי, skrajnie prawicowa), Narodowa Partia Religijna (Mafdal) (מפד"ל, syjonistyczna partia religijna), Gil (גיל - גימלאי ישראל לכנסת, partia emerytów), Zjednoczony Judaizm Tory (יהדות התורה המאוחדת, partia aszkenazyjskich Żydów ortodoksyjnych), Meretz-Yachad (מרצ-יחד, ugrupowanie socjaldemokratyczne), Arabski Ruch Odnowy - Ta'al (תע"ל, ugrupowanie arabskie), Hadasz (חד"ש, skrajnie lewicowy front arabski, złożony m.in. z członków Komunistycznej Partii Izraela - Maki מק"י), Balad (בל"ד, partia arabska), Herut (חירות, ultraprawicowa, nacjonalistyczna), Ale Yarok (Zielony Liść) (עלה ירוק, ugrupowanie promujące legalizację marihuany), Hetz (חץ, liberalna, antyklerykalna), Ha Yeruqim (הירוקים, izraelscy "Zieloni").

[edytuj] Prezydent

Zobacz więcej w osobnym artykule: Prezydenci Izraela.

Prezydent (Nasi Hamedina, נשיא המדינה) - głowa państwa - od 2003 r. wybierany jest przez Kneset na kadencję 7-letnią, bez prawa reelekcji. Aby dokonać wyboru, parlament musi opowiedzieć się za daną kandydaturą większością bezwzględną swoich członków. Jeżeli w ciągu trzech głosowań nie zostanie ona osiągnięta, wystarczy większość zwykła. Kandydatem może zostać każdy obywatel Izraela, mieszkający na terytorium tego państwa.

Prezydent nie jest politycznie odpowiedzialny przed nikim. Za złamanie prawa może natomiast być odwołany przez Kneset, w drodze uchwały przyjętej przez minimum 3/4 składu parlamentu. Prezydent na wniosek parlamentu powołuje Kontrolera Państwowego, gubernatora centralnego Banku Izraela oraz sędziów (w tym sędziów Sądu Najwyższego). Prezydent głównie pełni funkcje reprezentacyjne i formalne, jak podpisywanie ustaw przyjętych przez parlament, prawo do ogłaszania amnestii i łagodzenia wyroków, przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli obcych państw w Izraelu, nominowanie wysokich osobistości na stosowne stanowiska, podpisywanie umów międzynarodowych (za zgodą Knessetu).

Prezydent ma prawo do wezwania członków parlamentu do utworzenia nowego gabinetu, po uprzednich wyborach lub rezygnacji rządu. Prezydent nominuje na stanowisko premiera lidera partii, która posiada większość w Knessecie. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, większość parlamentarna może zgłosić własnego kandydata.

[edytuj] Kontroler Państwa

Kontroler Państwa (Mevaker HaMedina, מבקר המדינה) powoływany jest przez prezydenta na podstawie rekomendacji udzielonej danej osobie przez prezydium Knessetu, na odnawialną kadencję trwającą 5 lat. Urzędnik ten jest zupełnie niezależny od rządu i odpowiada za realizowanie swoich zadań wyłącznie przed parlamentem. Jego głównymi obowiązkami jest sprawdzanie państwowych instytucji pod kątem legalności, regularności, wydajności, ekonomiczności i etyczności działania.

[edytuj] Rząd

Zobacz więcej w osobnym artykule: Premierzy Izraela.

W Izraelu przyjęto brytyjski model premiera (literalnie: "głowa rządu", Rosh HaMemshala, ראש הממשלה), zgodnie z którym jest on najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej, a jego upoważnienie do rządzenia pochodzi z rąk głowy państwa o niewielkich uprawnieniach, które jest następnie zatwierdzane przez parlament. Premier niemal zawsze jest liderem partii lub koalicji, która zwyciężyła wybory.

Prezydent desygnuje na premiera lidera partii, która ma największe szanse na stworzenie rządu, tj. "uzbiera" przynajmniej 61 głosów poparcia w 120-osobowym Knessecie. Od chwili mianowania premier ma 28 dni na ustalenie składu i programu gabinetu. Premier oraz połowa ministrów muszą być członkami parlamentu - rząd (z premierem) nie może liczyć mniej niż 8 a więcej niż 18 osób. Kiedy posłowie zaaprobują rząd, może on przystąpić do pracy. Zazwyczaj jego posiedzenia odbywają się w niedziele, ale w razie konieczności mogą mieć miejsce w każdym innym dniu tygodnia.

Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa, posiada w tym celu wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone aktami prawnymi dla innych organów i instytucji państwa (tzw. domniemanie kompetencji. Szczególnie ważne są decyzje rządu dotyczące spraw bezpieczeństwa i użycia sił zbrojnych (Siły Obronne Izraela). Z ramienia rządu za siły zbrojne odpowiedzialny jest minister obrony. Rząd powołuje szefa Sztabu Generalnego na wniosek tegoż ministra.

Pomimo że Prawo Fundamentalne stanowi iż umowy międzynarodowe zawarte przez rząd zatwierdza Knesset i podpisuje prezydent, to jednak w praktyce robi to samodzielnie rząd. Posiada on także dość szerokie uprawnienia prawodawcze, na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia, a w stanie zagrożenia państwa wydaje rozporządzenia nadzwyczajne.

Przyspieszone wybory odbywają się, gdy:

• Kneset rozwiąże się własną uchwałą
• premier uzna, że członkowie rządu są wobec niego w opozycji - wówczas za zgodą prezydenta rozwiązuje parlament
• Kneset odrzuci propozycje kandydatów do rządu
• Kneset nie uchwali budżetu w ciągu 3 miesięcy poprzedzających początek następnego roku podatkowego
• Kneset większością 2/3 ogólnej liczby deputowanych usunie premiera z funkcji

Premier może odwołać ministra, a minister ma prawo złożenia rezygnacji. Większością 7/12 ogólnego składu deputowanych Kneset może odwołać poszczególnych ministrów. Premier ma dużą swobodę w kwestiach określania struktury rządu i powierzania zadań poszczególnym ministrom. Należy jednak pamiętać, iż rządy zawsze są koalicjami i zdanie kierownictw innych partii musi być przez premiera brane pod uwagę.

W przypadku, gdy premier nie może pełnić swojej funkcji (dymisja, stan oskarżenia), wówczas wyznacza na swoje miejsce jednego z ministrów-posłów, który ma wszystkie uprawnienia premiera z wyjątkiem prawa rozwiązania parlamentu. Nagły wylew, który dotknął premiera Ariela Szarona w styczniu 2006 ukazał konieczność uregulowania sytuacji, kiedy chory premier nie jest w stanie wyznaczyć swego następcy. Ustalono, iż w takim przypadku obowiązki szefa rządu przejmuje wicepremier (na początku 2006 roku - Ehud Olmert). Jeżeli premier zostanie uznany za trwale niezdolnego do pełnienia swoich funkcji, wicepremier wykonuje jego obowiązki przez 100 dni. Po upłynięciu tego czasu, prezydent nominuje nowego premiera. Jeżeli jednak premier umrze, rząd wybiera nowego szefa rządu.

[edytuj] Doradca Prawny Rządu

Doradca Prawny Rządu jest organem opiniodawczo-doradczym rządu w kwestiach prawnych, jest prokuratorem generalnym i podlega mu prokuratura. Choć powoływany przez rząd, nie jest jego członkiem, ale uczestniczy w jego obradach. Doradca nie składa dymisji wraz z gabinetem.

Doradca Prawny Rządu wydaje opinie prawne na temat działalności rządu, które jednak nie mają charakteru formalnie wiążącego. Innym zadaniem Doradcy jest wyrażanie zgody na wszczęcie postępowania karnego wobec premiera i sędziów, a po jego zakończeniu wnosi akt oskarżenia przeciwko nim.

[edytuj] Bezpośredni wybór premiera (1992-2001)

W 1992 roku w Izraelu wprowadzono bardzo oryginalny system wyłaniania osoby premiera. Od uchwalenia w tymże roku Prawa Fundamentalnego O Rządzie, każdy wyborca oddawał dwa głosy. Jeden na partię polityczną, a drugą na osobę premiera. W tym systemie odbyły się trzy wybory premiera: 1996, 1999 i w 2001 roku. W tym ostatnim przypadku wybory szefa rządu odbywały się niezależnie od wyborów do parlamentu (z tego powodu, w latach 2001-2003 Ariel Szaron (wówczas Likud) był premierem, pomimo że Partia Pracy posiadała większość w Knessecie). Po wyborze premier-elekt miał 45 dni na uformowanie rządu, przedstawienie Knesetowi składu i programu działania.

Stwierdzono jednak, iż taki system nie sprawdził się, ponieważ wygrywająca partia mogła nie tworzyć rządu. W 2001 roku wprowadzono więc nowe Prawo Fundamentalne, przywracające stare uregulowania. Dzięki temu, od wyborów w 2003 roku, premier jest liderem najsilniejszej partii w Knessecie.

[edytuj] Sądownictwo

Sądownictwo w Izraelu ma zagwarantowaną przez prawo całkowitą niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Sędziowie mianowani są przez prezydenta i mogą piastować tę funkcję do 70 roku życia. System sądowniczy składa się z trzech poziomów: sądy magistrackie (zajmują się wykroczeniami cywilnymi i drugorzędnymi), sądy okręgowe (zajmują się wszystkimi wykroczeniami kryminalnymi i cywilnymi, które nie leżą w kompetencji sądów niższej instancji) i Sąd Najwyższy (obejmujący swymi kompetencjami obszar całego kraju). Istnieją także sądy specjalne, zajmujące się specjalnymi sprawami takimi, jak wykroczenia drogowe, kwestie prawa pracy, przestępstwa nieletnich i inne. Sprawy dotyczące stanu cywilnego obywateli (śluby i rozwody) leżą w gestii sądów różnych gmin religijnych.

Deklaracja Niepodległości z 1948 roku formułuje podstawę prawodawstwa, które gwarantuje prawa wszystkim społecznościom zamieszkującym Izrael - począwszy od ochrony świętych miejsc, prawa do głosowania, obowiązkowej nauki do prawa do otrzymywania jednakowej zapłaty za jednakową pracę. Wszyscy obywatele Izraela są równi wobec prawa. Podstawową zasadą jest wolność słowa, prawo do zgromadzeń, wolność prasy i przynależności politycznej oraz prawo do strajku i demonstracji.

[edytuj] Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy (Beit Hamishpat Haelyon, בית המשפט העליון) jest organem umiejscowionym na szczycie hierarchii sądownictwa w Izraelu. Członkowie tego ciała powoływani są przez prezydenta, spośród kandydatów przedstawionych mu przez specjalny komitet (składający się m.in. z ministra sprawiedliwości, członków Knessetu i części sędziów samego Sądu Najwyższego). O liczbie sędziów decyduje w uchwale Knesset - zwykle wynosi ona 12, choć obecnie jest 14 członków Sądu.

Kompetencje:

• najwyższy sąd apelacyjny,
• sąd kasacyjny w sprawach o szczególnie dużym ciężarze gatunkowym,
• organ właściwy dla orzekania o legalności działalności najwyższych instytucji państwowych (np. rząd), a także o zgodności aktów prawnych uchwalanych przez Knesset z Prawami Fundamentalnymi.

[edytuj] Sądy religijne

Od 2005 roku żydowskie sądy religijne znajdują się pod kontrolą biura premier i naczelnego rabinatu Izraela. Te sądy, których sędziowie (dayanim) wybierani są przez Knesset, mają przyznaną jurysdykcję w czterech zakresach:

• kwestie koszerności pożywienia (kashrut),
• kwestie Szabatu,
• sprawy związane z pochówkiem i ślubami (zwłaszcza rozwody),
• kwestie konwersji na judaizm (głównie związane ze statusem imigranta).

Także muzułmanie i chrześcijanie zamieszkujący Izrael, posiadają własne sądy religijne. Sędziowie (kaddis) sądów dla wyznawców Mahometa i dla Druzów, wybierani są także przez Knesset. Sądy muzułmańskie mają szersze uprawnienia w sprawach rodzinnych, niż ich żydowski odpowiednik.

Powyższy system obowiązuje od porozumienia z władzami mandatu brytyjskiego jeszcze sprzed ustanowienia państwa Izrael w 1948 roku.

[edytuj] Obywatelstwo

Obywatelstwo państwa Izrael przysługuje:

• osobom, które uzyskały prawo powrotu zgodnie z ustawą o powrocie z 1950 roku;
• osobom zamieszkałym w Palestynie przed powstaniem Izraela;
• dzieciom obywateli Izraela;
• osobom, które uzyskały naturalizację.

Państwo Izrael prowadzi politykę odmawiania ekstradycji swoich obywateli innym krajom.

[edytuj] Podział administracyjny

Izrael podzielony jest na 6 prowincji, nazywanych także dystryktami, w języku hebrajskim mehozot (מחוזות, liczba pojedyncza: mehoz), a także na 15 podprowincji - nafot (נפות, liczba pojedyncza: nafa). Każda podprowincja dzieli się dodatkowo na regiony naturalne, których jest 50. W powyższym uwzględniono Wzgórza Golan (będące podprowincją, podzieloną na 4 regiony naturalne), ale już nie Judeę i Samarię, będące częścią Autonomii Palestyńskiej.

Prowincje:

• Prowincja Jerozolima (Mehoz Yerushalayim, stolica Jerozolima):
• Prowincja Północna (Mehoz HaTzafon, stolica Nazaret):
  • Podprowincja Zefat
  • Podprowincja Kinneret
  • Podprowincja Yizre'el
  • Podprowincja Akka
  • Podprowincja Golan - nie uznawana przez ONZ za terytorium izraelskie
• Prowincja Hajfa (Mehoz Hefa, stolica Hajfa):
  • Podprowincja Hajfa
  • Podprowincja Hadera
• Prowincja Centralna (Mehoz HaMerkaz, stolica Ramla):
  • Podprowincja Sharon
  • Podprowincja Petah Tikwa
  • Podprowincja Ramla
  • Podprowincja Rehovot
• Prowincja Tel Awiw (Mehoz Tel Aviv, stolica Tel Awiw)
• Prowincja Południowa (Mehoz HaDarom, stolica Beer Szewa):
  • Podprowincja Aszkelon
  • Podprowincja Beer Szewa
• Prowincja Judei i Samarii (Mehoz Yehuda VeShomron, największe miasto Ma'ale Adummim) - nie uznawana przez ONZ za terytorium izraelskie.

Władze lokalne to struktury rządowe i struktury samorządowe. Administracja rządowa to komisarze zarządzający prowincjami (dystryktami) oraz urzędnicy dystryktowi, zarządzający podprowincjami (poddytryktami). Powoływani oni są przez ministra spraw wewnętrznych i odpowiedzialni są przed nim oraz przed Kontrolerem Państwa. Urzędnicy ci zajmują się kontrolą lokalnej polityki budżetowej, nadzorem nad prawodawstwem samorządowym, udzielaniem pożyczek lokalnym samorządom itd.

Administracja samorządowa składa się z trzech typów samorządów terytorialnych:

• samorządy miejskie - występujące w dużych miastach (Tel Awiw, Hajfa, Jerozolima),
• lokalne rady klasy "A" - występujące w dużych osiedlach i wioskach,
• lokalne rady klasy "B" - zakładane w małych skupiskach ludzkich.

Rady wybierane są w wyborach bezpośrednich za pomocą ordynacji proporcjonalnej. Na czele każdej z rad stoi burmistrz, który od 1978 roku także jest wybierany w wyborach przez mieszkańców. samorządy lokalne przede wszystkim zajmują się kwestiami publicznymi: edukacją, ochroną zdrowia, administrowaniem zasobami wody, utrzymywaniem parków, straży pożarnej, ochroną środowiska, również zbieraniem lokalnych podatków itd. Samorządy miejskie mogą zostać rozwiązane przez ministra spraw wewnętrznych, a rady lokalne przez komisarza zarządzającego dystryktem.

[edytuj] Przestrzeganie praw i swobód

Wolność i demokracja:

W raporcie „Freedom in the World 2005”, ogłoszonym przez Freedom House, Izrael został zakwalifikowany do kategorii państw „Wolne” ze wskaźnikiem 2,0 w 7-stopniowej skali raport 2005 (s. 21)

Raport „Freedom in the World” jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.

Wolność prasy i mediów:

• w raporcie Freedom of the Press 2005 (Freedom House) Izrael znalazł się w kategorii państw "Wolne" na 61 miejscu na 194 (razem z Grecją i Hongkongiem, przed Koreą Południową, Włochami) ze wskaźnikiem 28 w 100-stopniowej skali (raport 2005, mapa wolności prasy)
• w rankingu Press Freedom Index 2004 organizacji Reporterzy bez Granic, Izrael jest sklasyfikowany w dwóch kategoriach: terytorium Izraela (36 miejsce na 167, za Polską i Grecją, przed Włochami i Hiszpanią) oraz Terytoria okupowane (115 miejsce, za Rwandą, Turcją i Gabonem, przed Indonezją i Nigerią (ranking 2004)

[edytuj] Literatura

• Wojtyczek, K., Konstytucja Izraela, Warszawa 2001
• Mahler, G. S., Kneset: parlament w systemie politycznym Izraela, Warszawa 1996

[edytuj] Zobacz też

• Izrael
• Partie polityczne Izraela

[edytuj] Linki zewnętrzne

• The Knesset - The Israeli Parliament
• Prawo Fundamentalne: Kneset
• Premier rządu Państwa Izraela
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych Izraela
• Ministerstwo Edukacji, Kultury i Sportu
• Ministerstwo Finansów
• Ministerstwo ds. Imigracji
• Ministerstwo Środowiska
• Ustawa zasadnicza o rządzie
• Prezydent Państwa Izraela
• Prawo Fundamentalne: Prezydent
• Prawo Fundamentalne: Rząd
• Grupa dyskusyjna (WIL) Wirtualny Izrael