Ukraińska Cerkiew greckokatolicka
Z Wikipedii
Ukraiński Kościół Katolicki obrządku bizantyjskiego (oficjalnie "Kościół Katolicki Obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego", potocznie także "Cerkiew unicka", ukr. Українська Греко-Католицька Церква - Ukrajins’ka Hreko-katołyc'ka Cerkwa) - największy z katolickich Kościołów wschodnich, działający głównie na terenach dzisiejszej zachodniej Ukrainy.
Jest to Kościół wschodni, tradycji bizantyjskiej, wchodzący w skład Kościoła katolickiego i uznający prymat papieski.
Nazwę Kościół greckokatolicki wprowadziła cesarzowa Maria Teresa w 1774 roku dla odróżnienia wiernych tej wspólnoty od wiernych Kościoła rzymskokatolickiego oraz Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego.
Inne nazwy dla tego Kościoła: Kościół unicki, Kościół greckokatolicki, ukraiński Kościół katolicki, Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, kijowski Kościół katolicki (zaproponowana w 1999 r.).
Spis treści |
[edytuj] Historia
W 988 książę Rusi Kijowskiej Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w obrządku wschodnim z rąk patriarchy Konstantynopola, co oznaczało wejście Rusi w krąg chrześcijaństwa bizantyjskiego.
Po wielkiej schizmie wschodniej w 1054 Kościół ruski formalnie dalej podlegał patriarsze Konstantynopola, jednak nie zerwał komunii (jedności) z Rzymem. Nie zważając na fakt, że obie strony - Rzym i Konstantynopol - obłożyły się wzajemnie ekskomuniką, delegaci Kościoła ruskiego uczestniczyli w soborach w Lyonie (1245 i 1274) oraz w Konstancji (1414-1417). W końcu jednak ruska Cerkiew ustąpiła w obliczu narastających nacisków ze strony Konstantynopola i odeszła od komunii z Kościołem rzymskim. Ruscy hierarchowie aktywnie uczestniczyli w pracach nad unią florencką, nie wysłali jednak delegatów na sobór w Trydencie.
W czasie gdy metropolia kijowska pracowała nad przywróceniem jedności chrześcijan, w 1448 wyemancypowała się z niej metropolia moskiewska. Po podbiciu upadku Konstantynopola przez Turków metropolia moskiewska uzurpowała prawo do zwierzchności nad całą Cerkwią prawosławną i 1589 ogłosiła się patriarchatem.
Ruscy hierarchowie ponowili próby przywrócenia jedności z Rzymem i w 1596 zawarli unię brzeską. Na jej mocy część Cerkwi prawosławnej na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów przyjęła zwierzchnictwo papieża, zachowując jednak własną strukturę administracyjną oraz wschodnią liturgię. Oficjalne przyjęcie kościoła ruskiego do wspólnoty z Rzymem nastąpiło 23 grudnia 1595. Znaczna część prawosławnych hierarchów z terenów Rzeczypospolitej odrzuciła unię, pozostając pod zwierzchnictwem patriarchy Konstantynopola. W 1686 Cerkiew prawosławna Rzeczypospolitej została podporządkowana patriarchatowi moskiewskiemu.
Diecezje położone w późniejszej Galicji, czyli na obszarze największej współcześnie aktywności ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej, przystąpiły do unii z Rzymem stosunkowo późno - diecezja przemyska w 1692, diecezja lwowska w 1700. Do końca XVIII wieku ponad dwie trzecie mieszkańców tych ziem stało się grekokatolikami.
W zbliżonym okresie do unii z Kościołem rzymskim przystąpiła również część prawosławnej hierarchii i wiernych Zakarpacia (unia użhorodzka - 1646, unia mukaczewska - 1664, unia marmaroska - 1713) i Siedmiogrodu (unia w Baia Mare - 1700). Powstała w ten sposób odrębna od ukraińskiej rusińska cerkiew greckokatolicka, z której później rozwinęły się greckokatolickie cerkwie słowacka, węgierska i rumuńska.
W okresie od XVII do XVIII wieku z języka środkoworuskiego wykształcił się języki białoruski i ukraiński. Wraz ze wzrostem świadomości narodowej zamieszkujący ziemie Rzeczypospolitej Rusini zaczęli się określać jako "Ukraińcy", a swoją cerkiew jako "Ukraińską Cerkiew Greckokatolicką" (Українська Греко-Католицька Церква). Nazwa ta została powszechnie przyjęta pod koniec XIX wieku.
Już w czasach rozbiorów Rzeczypospolitej Cerkiew greckokatolicka została w planach władz Rosji do likwidacji poprzez włączenie ("powrót") do cerkwi prawosławnej. W swojej polityce rosyjscy carowie nie przewidywali miejsca dla konkurentów państwowego prawosławia, na którego czele stali. Na synodzie w Połocku w 1839 doszło do wymuszonego połączenia Cerkwi greckokatolickiej w Rosji z patriarchatem moskiewskim. Tym samym Cerkiew unicka na obszarze Cesarstwa Rosyjskiego zachowała się jedynie w Królestwie Polskim (Chełmszczyzna), jednak i tutaj w 1875 unia została zlikwidowana przy użyciu siły. Tak więc Cerkiew greckokatolicka na terenie zaboru rosyjskiego została niemal całkowicie zniszczona, trwając tylko na niektórych terenach w podziemiu.
Katolicyzm w obrządku bizantyjsko-ukraińskim przetrwał jednak w Galicji, która w 1772 znalazła się pod rządami austriackimi. W 1807 utworzono metropolię halicką z arcybiskupem większym Ukraińców Lwowa na czele, wokół której zaczął się tworzyć ukraiński ruch narodowy. Wraz z odrodzeniem Polski po I wojnie światowej nastąpiła akcja misyjna wśród prawosławnej ludności pounickiej na Wołyniu i na Białorusi (neounityzm). Bardzo silny rozwój kościoła greckokatolickiego miał miejsce w zaborze austriackim - w Galicji, a później w Małopolsce Wschodniej, za czasów metropolity Andrzeja Szeptyckiego (1900-1944). W 1939 cerkiew greckokatolicka na terenach Polski składała się z archieparchii lwowskiej, z eparchii przemyskiej (w jej ramach istniała Apostolska Administracja Łemkowszczyzny) i z eparchii stanisławowskiej (od 1885). Pod koniec XIX wieku imigranci z Galicji Wschodniej założyli parafie greckokatolickie w Brazylii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.
Zobacz też: Podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce (1918-1939)
Po powstaniu Związku Radzieckiego i zajęciu przez niego wschodnich ziem Rzeczypospolitej historia z czasów zaborów się powtórzyła, z dodatkowym czynnikiem w postaci programowej ateizacji. Ukraiński Kościół greckokatolicki padł ofiarą szczególnie silnych prześladowań, w toku których został oficjalnie wcielony do rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. W 1945 wszyscy biskupi ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej zostali aresztowani i skazani na długie wyroki więzienia. Na początku 1946 we Lwowie odbył się pseudosynod, w którym udział wzięło 214 z 1270 duchownych grekokatolickich, a który pod nadzorem tajnej policji politycznej zjednoczył grekokatolików z prawosławną Cerkwią patriarchatu moskiewskiego. W 1949 podobny pseudosynod miał miejsce na Zakarpaciu. W komunistycznej Polsce kres działalności ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej jako zorganizowanej całości przyniosła Akcja "Wisła" w 1947. Prymas Stefan Wyszyński umożliwił funkcjonowanie Cerkwi greckokatolickiej w ramach struktury administracyjnej Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Jednak cenzura nakazywała "eliminować wszelkie informacje o istnieniu - aktualnie w Polsce - obrządku grecko-katolickiego, jego podporządkowaniu ks. Wyszyńskiemu oraz jakiejkolwiek działalności unitów w naszym kraju"[1].
Ukraiński Kościół Greckokatolicki przetrwał wśród diaspory ukraińskiej na emigracji oraz w podziemiu. Dzięki temu po czterdziestu latach przerwy w legalnej pracy, w okresie pierestrojki cerkiew kontynuowała działalność w zorganizowanej strukturze, dzięki tajnie wyświęconym biskupom, nielegalnym seminariom, przygotowującym kandydatów do święceń, działalności zgromadzeń zakonnych oraz wielu świeckich, oddanych kościołowi. Pod koniec listopada 1988 Rada ds. Religii przy Radzie Ministrów USRR zarejestrowała pierwsze wspólnoty greckokatolickie w zachodniej części kraju . W chwili legalizacji Cerkiew unicka posiadała trzy diecezje: lwowską, iwano-frankowską i mukaczewską. Niemal natychmiast rozpoczęto prace nad reorganizacją struktury terytorialnej Cerkwi poprzez włączenie w jej struktury części diecezji przemyskiej oraz Bukowiny, która w granicach Ukrainy znalazła się w 1940. Pierwszy synod biskupów odrodzonej Cerkwi, który w maju 1992 obradował we Lwowie pod przewodnictwem kardynała Myrosława Iwana Lubaczywskiego (w marcu 1991 wrócił do Lwowa z emigracji w Rzymie), podjął decyzję o utworzeniu diecezji kołomyjsko-czerniowieckiej, samborsko-drohobyckiej, tarnopolskiej i zborowskiej. Aby objąć opieką duszpasterską wiernych żyjących w Ukrainie Wschodniej i w Kazachstanie w kwietniu 1996 utworzono egzarchat kijowsko-wyszogrodzki kierowany przez Lubomyra Huzara (od 2001 kardynał, obecny zwierzchnik Cerkwi). Dalsza reorganizacja Cerkwi nastąpiła podczas synodu w sierpniu 2000, kiedy utworzono diecezje buczacką, sokalską i stryjską oraz w lipcu 2003, kiedy z egzarchatu kijowskiego wydzielono egzarchat odesko-krymski.
[edytuj] Obecny stan Cerkwi
Obecnie Cerkiew greckokatolicka jest drugim co do liczebności kościołem na Ukrainie. Liczy około trzech milionów wiernych na Ukrainie oraz pięć i pół miliona poza jej granicami. Na początku stycznia 2005 stan Cerkwi był następujący:
- 1207 zakonników w 93 klasztorach męskich i żeńskich oraz w 14 misjach,
- 2103 duchownych, w tym 32 biskupów,
- 3240 parafii (większość na zachodzie Ukrainy),
- około 2700 cerkwi, kolejne 300 w budowie,
- 13 własnych zakładów oświatowych, w tym Ukraiński Uniwersytet Katolicki (Lwów), w których naukę pobierało blisko 1,7 tys. osób,
- 1186 szkół niedzielnych,
- 27 periodyków,
- trzy wydawnictwa.
Zwierzchnikiem Cerkwi na Ukrainie i poza jej granicami jest obecnie arcybiskup większy Lubomir kardynał Huzar, metropolita Kijowa i Galicji, biskup Kamieńca Podolskiego. 21 sierpnia 2005 odbyła się uroczystość przeniesienia jego siedziby ze Lwowa do Kijowa. Faktycznie do dzisiaj urzęduje on we Lwowie.
Cerkiew posiada cztery metropolie, trzy egzarchaty oraz jedenaście eparchii na całym świecie:
- Ukraina
- Archieparchia kijowska
- Archieparchia lwowska
- Eparchia stryjska
- Eparchia samborsko-drohobycka
- Eparchia tarnopolsko-zborowska
- Eparchia sokalska
- Eparchia iwano-frankowska
- Eparchia buczacka
- Eparchia kołomyjsko-czerniowcka
- Egzarchia doniecko-charkowska
- Egzarchia odesko-krymska
- Polska
- Serbia i Czarnogóra
- Apostolski egzarchat Serbii i Czarnogóry
- Francja
- Apostolski egzarchat Francji, krajów Beneluxu i Szwajcarii
- Niemcy
- Apostolski egzarchat Niemiec i Skandynawii
- Wielka Brytania
- Apostolski egzarchat Wielkiej Brytanii
- USA
- Archieparchia filadelfijska
- Eparchia chicagowska
- Eparchia stemfordska
- Eparchia parmińska
- Kanada
- Archieparchia winnipeska
- Eparchia edmontońska
- Eparchia torontońska
- Eparchia saskatoońska
- Eparchia nowo westministerska
- Brazylia
- Eparchia curitybska
- Argentyna
- Eparchia buenos-aireska
- Australia
- Eparchia melbourneńska
[edytuj] Ukraińska Cerkiew greckokatolicka w Polsce
Zwierzchnikiem ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej w Polsce jest arcybiskup Jan Martyniak, zarazem metropolita greckokatolickiej metropolii przemysko-warszawskiej.
W Warszawie działają obecnie dwie cerkwie grekokatolickie. Jedna z nich, zbudowana w latach 1781-1784 według klasycystycznego projektu Dominika Merliniego, znajduje się przy ul. Miodowej i jest zarazem siedzibą zakonu Bazylianów. Druga została uruchomiona trzy lata temu z powodu coraz większej liczby osób wyznania grekokatolickiego znajdujących się w Warszawie i jest afiliowana przy kościele o. Augustianów w Łomiankach pod Warszawą. Parafia warszawska istnieje od 1721.
Drugą eparchią Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w Polsce jest - obok archieparchii przemysko-warszawskiej - Eparchia Wrocławsko-Gdańska, na której czele stoi biskup Włodzimierz R. Juszczak.
Od kilkunastu lat Kosciół greckokatolicki w Polsce organizuje coroczne spotkania młodych - Sarepta w Beskidzie Niskim.
[edytuj] Zobacz też
- ikona
- ikonostas
- Kościół katolicki obrządku ormiańskiego
- Kościół rzymskokatolicki
- Neounici
- Kościół Rzymskokatolicki na Ukrainie
- Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny
- Ukraiński Kościół Prawosławny
- Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego
- Zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej)
- Barbareum
[edytuj] Przypisy
- ↑ Czarna księga cenzury PRL, t. 1, Aneks, Londyn 1977, s. 75.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona Ukraińskiej cerkwi Greckokatolickiej (po ukraińsku)
- Angielska wersja oficjalnej strony cerkwi (nieco uboższa)
- Strona Archieparchii Przemysko-Warszawskiej
- Strona Eparchii Wrocławsko-Gdańskiej Na stronie można zadawać różne pytania na temat Kościoła Greckokatolickiego, na które odpowiadają duchowni greckokatoliccy, a nierzadko sam władyka Włodzimierz.
- Zakon oo. Bazylianów
- Fragment książki Florentyna Rzemieniuk,. Unici polscy 1596-1946, Siedlce 1998
- Unici podlascy
- Sala Pamięci Unitów Podlaskich na stronie parafii w Drelowie
| Katolickie Kościoły wschodnie | |||
|---|---|---|---|
| Kościoły wywodzące się z aleksandryjskiej tradycji liturgicznej | Kościół katolicki obrządku koptyjskiego - Kościół katolicki obrządku etiopskiego | ||
| Kościoły wywodzące się z antiocheńskiej tradycji liturgicznej | Kościół maronicki - Kościół katolicki obrządku syryjskiego - Syromalankarski Kościół katolicki | ||
| Kościoły wywodzące się z ormiańskiej tradycji liturgicznej | Kościół katolicki obrządku ormiańskiego | ||
| Kościoły wywodzące się z chaldejskiej i wschodniosyryjskiej tradycji liturgicznej | Kościół chaldejski - Syromalabarski Kościół katolicki | ||
| Kościoły wywodzące się z bizantyjskiej tradycji liturgicznej | Kościół melchicki - Grecki Kościół katolicki - Albański Kościół katolicki - Białoruski Kościół katolicki - Bułgarski Kościół katolicki - Węgierski Kościół katolicki - Italo-albański Kościół katolicki - Rumuński Kościół greckokatolicki - Rosyjski Kościół katolicki - Rusińska Cerkiew greckokatolicka - Słowacka cerkiew greckokatolicka - Ukraińska cerkiew greckokatolicka | ||
