Roman Dmowski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Artykuł ten nie jest zgodny z zasadami neutralności przyjętymi w Wikipedii.
Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Roman Dmowski

Urodzony	9 sierpnia 1864 Kamionek, Polska
Zmarł	2 stycznia 1939 Drozdowo, Polska

Roman Dmowski (9 sierpnia 1864 Kamionek - 2 stycznia 1939 Drozdowo) – polski działacz niepodległościowy, mąż stanu, polityk, publicysta, delegat polski na konferencję paryską w 1919 i sygnatariusz traktatu wersalskiego, główny ideolog polskiego nacjonalizmu, współzałożyciel Narodowej Demokracji (endecji, ruchu narodowego) ^[1]

Spis treści

1 Dzieciństwo i młodość
2 Narodowa Demokracja
3 I wojna światowa
4 Konferencja paryska i Traktat wersalski
5 II Rzeczpospolita
6 Życie prywatne
7 Ciekawostka
8 Ważniejsze dzieła
9 Przypisy
10 Zobacz też
11 Linki zewnętrzne

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 9 sierpnia we wsi Kamionek pod Warszawą (obecnie Praga Południe), w ubogiej rodzinie drobnoszlacheckiej, która niegdyś pieczętowała się herbem Pobóg. Jego ojciec Walenty był robotnikiem na Pradze, tak samo jak jego matka, Józefa z Lenarskich. Roman był jednym z ich pięciorga dzieci z których jednak dwoje umarło bardzo wcześnie. W pierwszych latach życia nie cieszył się zdrowiem i często chorował. W wieku 17 lat założył tajne kółko uczniowskie pod nazwą „Strażnica”, którego głównym zadaniem był opór przed rusyfikacją wyrażony w tajnych wykładach z języka polskiego, historii, geografii i literatury polskiej. We wrześniu 1886 wstąpił Dmowski, na wydział fizyczno - matematyczny Uniwersytetu Warszawskiego (na sekcję nauk przyrodniczych). Po czterech latach nauki ukończył studia a po złożeniu rozprawy pt. Przyczynek do morfologii wymoczków włoskowatych otrzymał tytuł doktora nauk przyrodniczych.

Narodowa Demokracja

W 1888 został członkiem warszawskiego koła organizacji młodzieży patriotycznej „ZET”. W grudniu 1889 został przyjęty do Ligi Polskiej, skupiającej działaczy zarówno na ziemiach polskich, jak i na emigracji. Od listopada 1891 do sierpnia 1892 studiował w Paryżu. W kwietniu 1893 dokonał wraz z kilkoma innymi działaczami przewrotu w Lidze Polskiej i stworzył Ligę Narodową, stając na jej czele. W sierpniu tegoż roku, za współorganizowanie manifestacji narodowej w setną rocznicę Konstytucji 3 Maja, Dmowski po 4 miesiącach aresztu w Cytadeli został zesłany poza obszar Kongresówki, do Mitawy. W lutym 1895 uciekł stamtąd i osiadł we Lwowie gdzie objął redakcję dwutygodnika Przegląd Wszechpolski oraz współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W roku 1903 wydał książkę Myśli nowoczesnego Polaka, będącą - jak sam po latach stwierdził – „wyznaniem wiary narodowej”. W 1901 wrócił do kraju i zamieszkał w Krakowie, a w 1905 przeniósł się do Warszawy.

W okresie rewolucyjnym 1904-1906 wystąpił przeciw akcji rewolucyjnej polskich socjalistów. W lipcu 1904 udał się do Tokio aby przekonać tamtejszy rząd, że polskie powstanie antyrosyjskie (propagowane przez Józefa Piłsudskiego) w Kongresówce byłoby dla Polaków szkodliwe, a Japończykom nic by nie dało. Wysunął ponadto w wyniku osłabienia władzy rosyjskiej program autonomii Królestwa, samorządu wiejskiego i miejskiego oraz spolszczenia szkół i urzędów.

W grudniu 1906 objął redakcję Gazety Polskiej. W lutym następnego roku został wybrany posłem do rosyjskiej II Dumy i napisał książkę Niemcy, Rosja i kwestia polska, w której przedstawił położenie polityczne Polski i jej zaborców. Roman Dmowski, zgodnie z programem wszechpolskim, stał na stanowisku, że sprawę Polski należy łączyć z przymierzem francusko-rosyjskim przeciw Niemcom. Było to odejście od tradycji romantycznej i ciągłej walki antyrosyjskiej. Wybrany znowu, do III Dumy, w lutym 1909 złożył mandat.

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej, utworzył w Warszawie Komitet Narodowy Polski, stojący na gruncie manifestu Wielkiego ks. Mikołaja Mikołajewicza do Polaków z 14 sierpnia 1914. Po zajęciu Warszawy przez Niemców wyjechał do Petersburga, gdzie brał udział w pracach komisji polsko - rosyjskiej, mającej ustalić zasady przyszłej autonomii Królestwa. W roku 1915 udał się na Zachód i rozpoczął akcję na rzecz Polski w stolicach zachodnich państw Ententy. 11 sierpnia 1916 za cykl wykładów, otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Cambridge. W 1917 został prezesem utworzonego przez siebie w Paryżu Polskiego Komitetu Narodowego uznanego przez państwa zachodnie za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego, którego zadaniem było odbudowanie państwa polskiego. We Francji z jego inicjatywy została zorganizowana 100 tysięczna Błękitna Armia która po przetransportowaniu wraz z pełnym wyposażeniem do Polski, stała się podstawą odradzającego Wojska Polskiego w trudnym okresie walk o granice.

Konferencja paryska i Traktat wersalski

Na początku 1919 Dmowski został głównym delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu. 29 stycznia, wygłosił na posiedzeniu Rady Dziesięciu, 5-godzinne exposé dotyczące całość polskich żądań (które sam przekładał od razu na język angielski i francuski, gdyż nie ufał obcym tłumaczom). Dnia 23 lutego szczegółowo uzasadnił przed Komitetem Narodowym Polskim swoją koncepcję granic. Pięć dni później podał notę o granicy zachodniej, a 3 marca o wschodniej (Linia Dmowskiego). O ile Francuzi byli skłonni uznać roszczenia Polski to Anglicy na czele z Lloyd Georgem, pomimo początkowej akceptacji, pod koniec marca zaczęli sprzyjać Niemcom. Wycofali decyzję o przyznaniu Polsce Gdańska, wymuszają przeprowadzenie na Śląsku plebiscytu oraz oddania Galicji Wschodniej Ukraińcom. Wszystko to obyło się bez jakiejkolwiek konsultacji ze stroną polską. Wiosną przyjechał do Paryża i objął główną rolę w negocjacjach, jako premier, Ignacy Paderewski, który z Lloyd Georgem, Wilsonem i radykałami umiał mówić łagodniej. Dmowski zeszedł chwilowo na drugi plan, działając przez jakiś czas w komisji do spraw Ligi Narodów. Dnia 28 czerwca 1919 w zwierciadlanej sali Wersalu, Dmowski wraz z Paderewskim podpisał traktat wersalski, przywracający formalnie Polskę na mapę Europy. 10 września Dmowski podpisał także traktat pokojowy koalicji z Austrią w Saint-Germain.

Mimo wielu problemów, to dzięki jego zabiegom dyplomatycznym Polska odzyskała Pomorze i w dużej mierze również Wielkopolskę, część Górnego Śląska oraz Galicję Wschodnią. W okresie walk o niepodległość i granice był zwolennikiem inkorporacyjnej koncepcji wschodniej granicy Polski, pozostającej w opozycji do federacyjnych planów Piłsudskiego. Ostatecznie granice żądane przez Dmowskiego w Wersalu w dużej części pokrywały się z granicami II RP. Również idea inkorporacyjna okazała się bardziej realna i ostatecznie zrealizowana.^[2]

II Rzeczpospolita

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został wybrany posłem na Sejm w 1919. Do Polski, z powodu choroby, wrócił dopiero w kwietniu 1920. W czasie inwazji bolszewickiej został członkiem Rady Obrony Państwa. Od 27 października do 14 grudnia 1923 był ministrem spraw zagranicznych w gabinecie Wincentego Witosa. Było to jedyne stanowisko rządowe w jego karierze politycznej.

W 1922 został honorowym prezesem Młodzieży Wszechpolskiej. W odpowiedzi na Przewrót majowy, w grudniu 1926 założył Obóz Wielkiej Polski, a następnie w 1928 Stronnictwo Narodowe. Patron i Filister honoris causa Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego Baltia.

Dmowski był publicystą politycznym i twórcą podstaw ideologii narodowej w Polsce. Znał 9 języków obcych. Cieszył się dużym autorytetem wśród znacznej części społeczeństwa. Jego najsłynniejsze publikacje to m.in.: "Myśli nowoczesnego Polaka" (1903), "Niemcy, Rosja i kwestia polska" (1908), "Polityka polska i odbudowanie państwa" (1925), "Przewrót" (1934). W nich przedstawiał własną wizję patriotyzmu opartego na narodowych interesach i realizmie politycznym. Piętnował wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie. Ponadto w swojej publikacji Kościół, naród i państwo (1928) podkreślił znaczącą rolę jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół. Stąd powstała idea Polski jako "katolickiego państwa narodu polskiego".

Dmowski głosił antysemityzm oraz darwinizm społeczny. Często wyrażał swoją wiarę w międzynarodowy żydowski spisek, wymierzony przeciwko Polsce. W swoim eseju "Żydzi wobec wojny", który zawiera się na stronach 301-308, jego ksiązki z 1926 "Polityka polska i odbudowanie państwa", Dmowski twierdził, że syjonizm był tylko płaszczem skrywającym ambicję Żydów chcących rządzić światem.^[3] Dmowski uważał, że jeśli w Palestynie powstanie żydowski rząd, będzie to oznaczało początek przejęcia przez nich władzy nad światem. W tym samym eseju Dmowski oskarżył Żydów o bycie, największym wrogiem Polski, razem z Niemcami mieli dokonać rozbioru Polski. .^[4]

Dmowski uważał, że 3 miliony, żyjących w Polsce Żydów w Polsce nie zasymilują się, oraz, że jest ich za dużo. Wyraził się słowami trochę soli może poprawić smak zupy, jednak za dużo zepsuje ją. ^[5] Dmowski napisał również antysemicką książkę "Dziedzictwo"

Uważał również, że czynniki obce stanowią zagrożenie dla kulturalnego i gospodarczego rozwoju Polski. Tu także podkreślał rolę mniejszości żydowskiej, która według niego miała negatywny wpływ na polską rzeczywistość społeczno-gospodarczą. Twierdził, że grupa ta dominuje w sferach gospodarczych i utrudnia rozwój polskiej przedsiębiorczości. Uważał również, że przyjmowała postawę obojętną, a czasami nawet wrogą w czasach zaborów i wojny wobec sprawy polskiej.

Grób Romana Dmowskiego na Cmentarzu Bródnowskim

Zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie pod Łomżą, gdzie spędził kilka ostatnich lat swojego życia. Do końca pozostał niekwestionowanym liderem Narodowej Demokracji. Pochowany został na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. W jego pogrzebie wg. źródeł sanacyjnych, nieprzychylnych Dmowskiemu, wzięło udział 100 tysięcy osób. W rzeczywistości w pogrzebie, według organizatorów, mogło wziąć udział nawet 200 tysięcy osób, co czyniłoby go największą, przedwojenną manifestacją narodową.

Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Dmowski został w styczniu 1999 roku, w 60 rocznicę śmierci uczczony przez Sejm RP specjalną uchwałą^[6].

Życie prywatne

Dmowski nigdy się nie ożenił. Sam podkreślał, że mogło to mu tylko przeszkadzać w prowadzeniu działalności politycznej. Jednak w opinii większości biografów jednym z powodów była nieodwzajemniona miłość do Marii Juszkiewiczowej, późniejszej żony Józefa Piłsudskiego, choć według Romana Giertycha, Dmowski miał zwierzyć się jego dziadkowi Jędrzejowi Giertychowi, że miał z nią romans.^[7]

Ciekawostka

Jego zwolennicy twierdzili, że miał ponoć przed śmiercią powiedzieć : "Jak to dobrze, że umieram. Stoimy przed IV rozbiorem Polski".^[8]

Ważniejsze dzieła

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów z Romana Dmowskiego

Nasz Patriotyzm (1893)
Myśli nowoczesnego Polaka (1903)
Walka z anarchią i Demokracja Narodowa (1906)
Niemcy, Rosja a sprawa polska (1908)
Anarchronizm (1909)
Upadek myśli konserwatywnej w Polsce (1914)
Nowe czasy i nowe zagadnienia (1924)
Polityka polska i odbudowanie państwa (1925)
O napaści posła Zdziechowskiego (1926)
Kościół, naród i państwo (1927)
Dziedzictwo pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski (1931)
W połowie drogi pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski (1931)
Świat powojenny i Polska (1931)
Przewrót (1934)

Przypisy

↑ Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było - formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są „Myśli nowoczesnego Polaka”, które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu." - Jędrzej Giertych w artykule ROMAN DMOWSKI - PISARZ POLITYCZNY, 1939. lub "Na samo czoło tych artykułów wybijają się będące pierwszym w literaturze europejskiej programem nacjonalizmu Myśli nowoczesnego Polaka, drukowane w przeważnej części w roczniku 1902 - IGNACY CHRZANOWSKI I WŁADYSŁAW KONOPCZYŃSKI w biogramie Dmowskiego na [1]. lub Roman Dmowski - "czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu" - ENCYKLOPEDIA PWN
↑ Brak źródła i POV
↑ Mendelsohn, Ezra The Jews of East Central Europe strony 38 i 261.
↑ Mendelsohn, Ezra The Jews of East Central Europe strony 38.
↑ Paulsson, Gunnar S., Secret City: The Hidden Jews of Warsaw, 1940-1945, Yale University Press, 2003, ISBN 0-300-09546-5, Google Books, p. 37
↑ Uchwała Sejmu RP w 60 rocznicę śmierci
↑ Dmowskiego bym do Ligi nie przyjął, wywiad z Romanem Giertychem, Gazeta Wyborcza, 2006-07-16
↑ Brak źródła