Narodowa Demokracja

Z Wikipedii

Narodowa Demokracja lub ruch narodowy (popularna nazwa endecja od skrótu ND). Ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, powstały pod koniec XIX wieku. Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski ^[1]

Spis treści 1 Główne założenia ideowe i programowe 2 Antysemityzm w Narodowej Demokracji 3 Historia 4 Ważniejsze organizacje narodowe przed II wojną światową 5 Organizacje konspiracyjne i zbrojne powołane w latach 1939-1947 6 Postaci związane z Narodową Demokracją 7 Przypisy

[edytuj] Główne założenia ideowe i programowe

Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w publikacjach Romana Dmowskiego, przede wszytkim pracy „Myśli nowoczesnego Polaka” (1902) i Zygmunta Balickiego „Egoizm narodowy wobec etyki” (1902), według którego wartości etyczne jednostki muszą się podporządkować intéresom narodu.

Osią przewodnią ideologii Narodowej Demokracji jest sformułowany przez Dmowskiego nacjonalizm.^[2]Pod wpływem Darwinizmu społecznego Dmowski sformułował tezę o permanentnej walce o przetrwanie między narodami, postrzeganej jako pozytywna, kształtująca świadomość narodową, hartująca i wzmacniająca. Przez pryzmat tak sformułowanego konfliktu Dmowski postrzegał narody sąsiednie jako mniejsze lub większe zagrożenie dla Polaków. Za największe uznał zagrożenie ze strony Niemiec, natomiast Rosjan, jako Słowian uznał za sprzymierzeńców w walce z Niemcami i propagował daleko posunięty lojalizm wobec władz rosyjskich. Program ten zdobył szerokie uznanie i poparcie we wszystkich zaborach.

W założeniach programowych Narodowej Demokracji było zaprzestanie walki zbrojnej o niepodległość, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniejących prawnych możliwości w państwach zaborczych do zbudowania sprawnej, powszechnej organizacji skupiającej Polaków, rozbudzenie i umocnienie wśród nich świadomości narodowej. Według Dmowskiego najwyższym dobrem jest dobro narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna, niezależnego od podziałów zaborczych lub klasowych. Najważniejszym przeciwnikiem ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijające jednośc narodu. Zwalczając socjalistów narodowi demokraci zyskali szerokie poparcie wśród klas średnich.

W okresie budowania niepodległości Narodowa Demokracja była zdecydowanym przeciwnikiem idei jagiellońskiej i federalizmu, preferując polskie państwo narodowe. Mniejszości narodowe we wschodnich częściach kraju uznawano za materiał podatny na polonizację.

[edytuj] Antysemityzm w Narodowej Demokracji

Jednym z najważniejszych elementów ideologii narodowej był antysemityzm. ^[3] Dmowski uważał Żydów za wroga wenętrzego, zagrożenie dla Polaków, element obcy, którego prawa należy ograniczać, i w miarę możliwości usunąć z Polski. ^[4]Jednym z najczęściej powtarznych haseł endecji było nawoływanie do bojkotu sklepów żydowskich.

Retoryka i propaganda antysemicka stanowiła stały element programu Narodowej Demokracji i nasiliła się szczególnie w latach 1930-tych kiedy zradykalizowana młodzież narodowa organizowała akcje mające na celu ograniczenie praw Żydów w życiu społecznym (np. na wyższych uczeniach), demonstracje, ekscesy antyżydowskie lub pogromy. W zwalczaniu Żydów narodowcy posuwali się też do rasizmu tropiąc i piętnując Polaków pochodzenia żydowskiego. Celem ataków ze strony Narodowych Demokratów byli m. in. Antoni Słonimski i Julian Tuwim.

[edytuj] Historia

Za początek ruchu narodowego uważa się powstanie w 1887 roku dwóch tajnych organizacji: Ligi Polskiej, założonej w Genewie przez weterana powstania styczniowego Zygmunta Miłkowskiego i Związku Młodzieży Polskiej "Zet" założonego w Krakowie, przez Zygmunta Balickiego. W 1888 Zet włączono do Ligi.

W 1893 radykalni działacze Ligi Roman Dmowski, Jan Ludwik Popławski i Zygmunt Balicki przejęli władzę w organizacji, i zmienili nazwę na Liga Narodowa i sformułowali program polityczny oparty na zasadach pragmatyzmu, efektywnej organizacji pracy politycznej i ideologi nacjonalizmu. ^[5]Głównym organem prasowym ruchu był założony przez Dmowskiego w 1895 "Przegląd Wszechpolski", wydawany we Lwowie, od 1901 w Krakowie i kolportowany na terenie wszystkich zaborów.

W 1897 działacze Ligi Narodowej utworzyli Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, które działało na terenie wszystkich zaborów, początkowo jako tajna organizacja, później jako jawnie działająca partia polityczna. W zaborze rosyjskim Stronnictwo wzięło udział w wyborach do Dumy, posłowie SDN, m. in. Roman Dmowski i Władysław Grabski utworzyli w niej Koło Polskie. Zgodnie z programem Narodowi Demokraci zwalczali zaciekle lewicę zarówno rewolucyjną SDKPiL jak niepodległościową PPS Piłsudskiego.^[6]

W trakcie I wojny światowej polski ruch narodowy opowiedział się po stronie państw ententy, najpierw Rosji, tworząc Legion Puławski a później, po klęskach armii rosyjskiej Komitet Narodowy Polski (1917-1919) w Paryżu i Błękitną Armię gen. Hallera. Dzięki zabiegom dyplomatycznym Dmowskiego na konferencji w Wersalu, Polska odzyskała Pomorze i w dużej mierze również Wielkopolskę i część Górnego Śląska gdzie dominujący ruch narodowy odegrał kluczową rolę w powstaniach przeciw Niemcom.

Po odzyskaniu niepodległości ruch narodowy zorganizował się w partię polityczną pod nazwą Związku Ludowo-Narodowego (przekształcony w 1928 w Stronnictwo Narodowe). W piewszych latach powojennych Narodowa Demokracja była dominującą polską siłą polityczną brała udział w rządach ale nie udało jej się zdobyć większości w Sejmie i pełni władzy. Przegrana kandydata endecji w wyborach prezydenckich w grudniu 1922 wywołała w jej kręgach gwałtowną reakcję. Wybrany głosami lewicy, ludowców i mniejszości prezydent Gabriel Narutowicz stał się obiektem napastliwej kampanii endeckiej której kulminacją było zamordowanie prezydenta przez działacza ruchu narodowego Eligiusza Niewiadomskiego. Pogrzeb straconego zabójcy na Powązkach przerodził się w masową manifestację poparcia dla uznawanego w niektórych kręgach Narodowej Demokracji za bohatera.

Od przewrotu majowego endecja była systematycznie zwalczana przez sanację. W odpowiedzi na to powstała 1932 pozaparlamentarna opozycyjna organizacja - Obóz Wielkiej Polski na czele z Romanem Dmowskim i składający się głównie z nacjonalistycznie nastawionej młodzieży. Głównym celem OWP była pozaparlamentarna walka o władzę z sanacją a jednym z głównych haseł walka z mniejszością żydowską w Polsce. OWP stał się organizacją masową skupiającą ok. 250 tysięcy członków. Narodowa Demokracja obejmowała w tamtym okresie partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia młodzieżowe, kobiece i sportowe. Władza sanacyjna, widząc realne zagrożenie, w 1933 zdelegalizowała organizację, a jej działaczy poddała represjom.

OWP kontynuował częściowo działalność w Sekcji Młodych Stronnictwa Narodowego, a następnie w Obozie Narodowo-Radykalnym (również zdelegalizowanym po kilku miesiącach działalności). W ONR wyraźna była fascynacja antysemityzmem i faszyzmem. Najbardziej radykalny charakter przybrała totalitarna ONR-Falanga Bolesława Piaseckiego ^[7]

Podczas II wojny światowej narodowcy zostali poddani szczególnym prześladowaniom ze strony nazistów niemieckich i ukraińskich oraz komunistów sowieckich. Ruch narodowy zorganizował własne odziały partyzanckie - Narodową Organizację Wojskową, Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe.

Rozbity przez okupantów ruch narodowy zaprzestał po wojnie działalności w Polsce. Na emigracji działało Stronnictwo Narodowe, wydające w Londynie czasopismo Myśl Polska.

Bolesław Piasecki nawiązał współpracę z włądzami komunistycznymi i założył 1947 wraz z grupą byłych działaczy ONR prorządowe, katolickie Stowarzyszenie "Pax". W latach 1980-ych działacze ruchu narodowego Maciej Giertych (w Polsce) i Jędrzej Giertych (w Londynie), nawiązując do tradycji politycznej wczesnej Narodowej Demokracji zwalczali opozycję demokratyczną, którą uznawali za lewicową i udzielili poparcia dla Stanu wojennego i Wojciecha Jaruzelskiego i ZSRR, uznając i ich za gwaranta stabilności i bezpieczeństwa Polski. ^[8]

Współcześnie jedyną znaczącą partią polityczną odwołującą sie do idei narodowej jest Liga Polskich Rodzin oprócz tego istnieją jeszcze inne o mniejszym znaczeniu jak np. Narodowe Odrodzenie Polski, Stowarzyszenie Narodowe im. Romana Dmowskiego , Obóz Wielkiej Polski czy ruchy niepartyjne jak Obóz Narodowo-Radykalny (ONR).

[edytuj] Ważniejsze organizacje narodowe przed II wojną światową

• Liga Polska 1887-1893
• Liga Narodowa 1893-1928
• Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne 1897-1919
• Związek Ludowo-Narodowy 1919-1928
• Obóz Wielkiej Polski 1926-1933
• Stronnictwo Narodowe 1928-1947/działalność na emigracji

młodzieżowe

• Młodzież Wszechpolska 1922-1945 i od 1989
• Ruch Młodych skupiony w OWP 1927-1933
• Obóz Narodowo-Radykalny 1934
• Ruch Narodowo-Radykalny Falanga 1935-1939

[edytuj] Organizacje konspiracyjne i zbrojne powołane w latach 1939-1947

• Narodowa Organizacja Wojskowa 1939-1942 (część scalona z AK, cześć utworzyła NSZ )
• Związek Jaszczurczy 1939-1942
• Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa 1939-1942
• Konfederacja Narodu 1940-1943
• Narodowe Siły Zbrojne 1942-1947
• Narodowe Zjednoczenie Wojskowe 1944-1947

[edytuj] Postaci związane z Narodową Demokracją

• Roman Dmowski
• Jędrzej Giertych
• Jan Ludwik Popławski
• Zygmunt Balicki
• Marian Seyda
• Ignacy Chrzanowski
• Władysław Konopczyński
• Stanisław Kozicki
• Leon Mirecki
• Adam Doboszyński
• Roman Rybarski
• Zygmunt Wasilewski
• Władysław Grabski
• Stanisław Grabski
• Jan Mosdorf
• Henryk Rossman
• Feliks Koneczny
• Józef Haller
• Tadeusz Rozwadowski
• Wojciech Korfanty
• Maurycy Zamoyski
• Józef Świeżyński
• Stanisław Haller
• Józef Dowbór-Muśnicki
• Eligiusz Niewiadomski
• Wojciech Korfanty
• Eustachy Sapieha
• Stanisław Stroński
• Marian Januszajtis- sympatyk, próbował przejąć władzę w 1919
• Jan Emil Skiwski - sympatyk,antysemita,związany z prasą ND,wydawca prohitlerowskiego kolaboracyjnego pisma Przełom

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było - formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są „Myśli nowoczesnego Polaka”, które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu." - Jędrzej Giertych w artykule ROMAN DMOWSKI - PISARZ POLITYCZNY, 1939. lub "Na samo czoło tych artykułów wybijają się będące pierwszym w literaturze europejskiej programem nacjonalizmu Myśli nowoczesnego Polaka, drukowane w przeważnej części w roczniku 1902 - IGNACY CHRZANOWSKI I WŁADYSŁAW KONOPCZYŃSKI w biogramie Dmowskiego na [1]. lub Roman Dmowski - "czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu" - ENCYKLOPEDIA PWN
2. ↑ Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było - formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są „Myśli nowoczesnego Polaka”, które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu." - Jędrzej Giertych w artykule ROMAN DMOWSKI - PISARZ POLITYCZNY, 1939. lub "Na samo czoło tych artykułów wybijają się będące pierwszym w literaturze europejskiej programem nacjonalizmu Myśli nowoczesnego Polaka, drukowane w przeważnej części w roczniku 1902 - IGNACY CHRZANOWSKI I WŁADYSŁAW KONOPCZYŃSKI w biogramie Dmowskiego na [2]. lub Roman Dmowski - "czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu" - ENCYKLOPEDIA PWN
3. ↑ Hardly surprisingly, anti/Semitism became a key element in the ND ideology.” – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 174-175
4. ↑ The Jews were depicted not just as a prominently visible alien religious-cultural entity, but also as an economic and elemental threat, all the more menacing through the Polish intellectual life, to the creation of a strong integrated and ethnically based Polish nation.” – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 174-175
5. ↑ „Without abandoning the dream of independence, the National Democrats focused on pragmatic but effectively organized political action, and developed a nationalist ideology that owed much to the new ideas of Social Darwinism.“ - Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki, A Concise History of Poland, Cambridge University Press, 2001, str. 173
6. ↑ „The gulf between the militant PPS and pragmatic ND widened as a result, and then degenerated into mutual hatred.“ - Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 176
7. ↑ The appeal of fascism and of anti-Semitism was most pronounced among young radical NDs, who in 1934 formed the ‘National Radical Camp’ (ONR), from which emerged the distinctly totalitarian ONR-Falanga under Boleslaw Piaasecki – Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 217-218
8. ↑ „Po 13 grudnia narodowi demokraci rozpoznawali się przez stosunek do stanu wojennego. Kto go popierał, dawał dowód myślenia geopolitycznego. Ta postawa nas łączyła. Było to jeszcze, zanim » „Żołnierz wolności” zaczął drukować fragmenty broszury mojego ojca Jędrzeja Giertycha zawierającej poparcie dla stanu wojennego. Była to cicha, niedysponująca swoją trybuną siła wspierająca Pana Generała w tej trudnej chwili.” "Obserwujemy proces przechodzenia z opierania się o Wschód do opierania się o Zachód. Politycznie nie wolno nam rezygnować z oparcia o Rosję. Zachód o polski Gdańsk bić się nie będzie. Natomiast Związek Radziecki nas militarnie ochrania, jest też wypróbowanym partnerem gospodarczym. [Zwraca się do gen. Jaruzelskiego]: Potrzebny nam u steru ktoś, kto zapewni trwałość sojuszu ze wschodnim sąsiadem. Rolą prezydenta będzie pilnować, by nie przejść z deszczu pod rynnę, byśmy nie stracili tych pozytywów, które daje nam oparcie o Związek Radziecki. Tylko Pan, Panie Przewodniczący, może nam to zagwarantować". - wypowiedzi Macieja Giertycha na posiedzeniu Rady Konsultacyjnej przy gen. Jaruzelskim, 17 lipca 1989. Jak Giertych wspierał stan wojenny i ZSRR, Gazeta Wyborcza, 21/1 2005. [3]