Homofobia
Z Wikipedii
Homofobia (od słów "homoseksualizm" i "fobia") - lęk przed zetknięciem się z osobami o orientacji homoseksualnej, wstręt, niechęć, nienawiść wobec osób o orientacji homoseksualnej lub potępianie takich osób.
Termin w konotacji zbliżonej do obecnej zaczął funkcjonować w języku angielskim od 1969 roku, kiedy to został użyty przez amerykański tygodnik Time.
Parlament Europejski 18 stycznia 2006 w rezolucji "w sprawie homofobii w Europie" zdefiniował homofobię jako "nieuzasadniony lęk i niechęć wobec homoseksualizmu oraz osób homoseksualnych, biseksualnych i transseksualnych, oparte na uprzedzeniach podobnie jak rasizm, ksenofobia, antysemityzm i seksizm" (Patrz: Homofobia w Europie)
Spis treści |
Kontrowersje znaczeniowe
Termin "homofobia" używany jest - głównie przez ludzi rozważających zjawisko uprzedzenia i dyskryminacji wobec osób LGBT - jako równoległy wobec rasizmu, seksizmu czy antysemityzmu. Używanie go w takim sensie bywa krytykowane przez ludzi sprzeciwiających się rozwiązaniom prawnym czy kulturowym wychodzącym naprzeciw postulatom osób LGBT; argumentują oni, że stosowanie tego terminu wywołuje nieuzasadnione skojarzenia z fobią w sensie medycznym, co w debacie publicznej sugeruje, że każda osoba nie zgadzająca się z postulatami środowisk LGBT cierpi na zaburzenia psychiczne, co dyskredytuje ją w oczach obserwatorów.
W związku z tą krytyką w rozważaniach akademickich stosuje się wyrażenia takie jak "heteroseksizm", "heterocentryzm" czy "heteronormatywność", niezawierające cząstki "fobia". W codziennym użyciu jednak zakres terminu "homofobia" obejmuje homofobię w sensie medycznym, heteroseksizm, heterocentryzm, heteronormatywność oraz - szerzej - wszelkie przejawy sprzeciwu wobec politycznych czy obyczajowych postulatów osób LGBT oraz wszystkie formy agresji skierowanej wobec tych osób.
Słowo "homofobia" bywa również używane rozmyślnie jako oznaczające lęk przed zetknięciem się z osobami homoseksualnymi bądź wstręt wobec nich. Takie rozmyślne użycie słowa "homofobia" wiąże się z uznawaniem przez użytkowników tego terminu, że powodem istnienia uprzedzeń wobec ludzi należących do mniejszości seksualnych jest brak znajomości osób otwarcie homo- lub biseksualnych; niektórzy stawiają mocniejszą tezę, że wszelkie uprzedzenia mają swe źródła w jakimś lęku przed obcymi (patrz: ksenofobia).
Termin ten niektórzy uznają za slogan służący uogólnieniu wszelkich postaw krytycznych wobec homoseksualizmu - zarówno zbrodniczego postępowania nazistów, jak i znajdującej się na drugim biegunie krytyki homoseksualizmu z pozycji psychologicznych, biologicznych, filozoficznych (jako sprzecznego z prawem naturalnym) i teologicznych. Takie uogólnienie może powodować, że zacierana jest granica między wyważoną krytyką, a rzeczywiście zbrodniczymi działaniami.
Termin ten sugerować też może, że krytyka homoseksualizmu wynika z lęku i nieświadomości, a nie z racjonalnych argumentów. Określanie jakichś poglądów jako "homofobicznych" oznaczać może prymitywny zabieg retoryczny uniemożliwiający polemikę, gdyż z góry nadaje im pejoratywny wydźwięk.
Homofobia i psychologia
Termin homofobia zinternalizowana odnosi się do prezentowanego przez część gejów i lesbijki braku akceptacji wobec swojej własnej orientacji seksualnej. Stan zinternalizowanej homofobii może prowadzić do silnego stłumienia pragnień seksualnych. Napięcie wytworzone w ten sposób może prowadzić do depresji. Zinternalizowanej homofobii przypisuje się często niezwykle wysoki odsetek samobójstw wśród homoseksualnych nastolatków, choć z pewnością opinia i zachowanie otoczenia również się do tego przyczyniają.
Homoseksualizm
Niektórzy psychologowie, w tym Zygmunt Freud i większa część szkoły psychoanalitycznej głosiło tezę, iż większość homofobów to osoby homoseksualne, których pociąg do tej samej płci jest stłumiony. W roku 1996 przeprowadzono eksperyment [1], który wykazał, że mężczyźni cechujący się homofobią, reagują podnieceniem seksualnym na homoseksualną pornografię. Jednak jego wyniki można było dwojako interpretować. Z jednej strony można było uznać, że homofobiczni mężczyźni ujawnili w ten sposób pociąg do płci męskiej. Z drugiej strony homoseksualna pornografia mogła u nich wywołać wstręt oraz agresję, która również prowadzi do podniecenia.
Strach przed odrzuceniem
Niektórzy teoretycy, np. Judith Butler, rozważają możliwość wpływu na homofobię strachu ludzi przed byciem postrzeganymi jako osoby homo- lub biseksualne. Zwolennicy tej teorii wskazują, że wyrażanie homofobicznych emocji i poglądów może nie tylko służyć ekspresji sądów o osobach LGBT, ale również być czynną próbą zdystansowania się od tej kategorii ludzi i przypisywanego jej statusu społecznego. Zachowując się w sposób homofobiczny dana osoba utwierdza swoją rolę jako reprezentant/ka heteroseksualności, zabezpieczając się zarazem przed byciem postrzeżonym - i w konsekwencji naznaczonym i traktowanym - przez resztę grupy jako osoba homo- bądź biseksualna.
W powyższej interpretacji ważką rolę gra wyraziste przeciwstawienie się "Innemu" jako środek ustanawiający tożsamość jednostki jako część większości, która jest dowartościowana w grupie; jasne naznaczenie "Innego" pomaga zbudować tę tożsamość w heteronormatywnej społeczności.
Homofobia a stereotypy
Bardzo istotnym źródłem homofobii w określonym społeczeństwie są stereotypy na temat osób homoseksualnych, rodzące często nieuzasadniony strach, niechęć, a nawet nienawiść do osób o odmiennej orientacji seksualnej.
Z najważniejszych stereotypów należy tu wymienić kilka:
- przekonanie o powiązaniu gejów z pedofilią i utożsamianie ich z pedofilami [2][3] (stereotyp ten nie znalazł potwierdzenia w danych prokuratury krajowej[4])
- stereotyp homoseksualisty wyłącznie jako maniaka seksualnego [5]
- wyobrażenie, że wszyscy geje uprawiają seks analny (statystyki wykazują, że spora część gejów zupełnie odrzuca taki rodzaj seksu). [6]
Różne perwersje i pomysły na "ostry seks", istniały zawsze i istnieją zarówno wśród partnerów homo- jak i heteroseksualnych. Homofobia jednak nie zgadza się z powszechną w cywilizowanym świecie zasadą niezaglądania komuś pod kołdrę. Dlatego też bujna wyobraźnia homofobów i ich często nadmierne zainteresowanie seksem analnym powoduje absurdalne oskarżenia gejów o praktyki zoofilne, koprofilne, nekrofilne itp. [7] Takie stereotypy łatwo rozpowszechniać zwłaszcza wśród osób o niskim wykształceniu, dlatego już biorą się za ich propagandę politycy. Jest to szkodliwe, gdyż wywołuje nie tylko wewnętrzne kłótnie w społeczeństwie, ale może służyć nienawiści, co już się w historii zdarzało (warto przypomnieć sobie znany plakat z czasów okupacji, na którym hitlerowcy informowali po polsku, że Żydzi roznoszą wszy i tyfus plamisty).
- jeszcze jednym istotnym stereotypem, pod który usiłuje się gejów i lesbijki, jest przypisywanie im skrajnie lewicowych poglądów politycznych. Faktem jest, że partie lewicowe i centrowe są bardziej liberalne i popierają legalizację związków partnerskich, ale nieprawdą jest, że orientacja płciowa generuje poglądy polityczne, które u osób homo są tak samo zróżnicowane jak u osób hetero. Dlatego takie wymysły jak "gejolewactwo" czy "gejokomuna" [8]
należy dorzucić do wywołanych przez wściekłość różnych partii sloganów takich jak: "reakcyjna burżuazja", "zapluty karzeł reakcji", "syjoniści" [9] itp.
Skutki homofobii
Niezależnie od tego, czy postrzegać nastawienie homofobiczne (niechętne osobom LGBT) jako nieugruntowane przesądy, czy jako uprawnione opinie moralne, mają one znaczący wpływ na polityczną debatę wokół prawa obywatelskie osób LGBT. Homofobia skutkuje także przemocą wobec osób LGBT, zarówno indywidualną, jak i państwową.
Wiele religii ma negatywny stosunek do homoseksualizmu jako orientacji, a niektóre z nich mogą być opisane jako homofobiczne. Patrz: Religie a homoseksualizm.
Zwalczanie homofobii
Afirmacja mniejszości
Społeczność LGBT w walce z homofobią przede wszystkim stara się dać poznać reszcie społeczeństwa, wychodząc z założenia, że homofobia wynika głównie z niewiedzy. Dlatego aktywiści LGBT urządzają wydarzenia takie jak parady dumy (w Polsce - Parady Równości; patrz też: Marsz Równości), a na co dzień część osób LGBT manifestuje swoją przynależność do dyskryminowanej grupy. Niektóre aspekty tych manifestacji są krytykowane zarówno wewnątrz społeczności LGBT, jak i na zewnątrz. Społeczność LGBT wskazuje na takie elementy manifestacji, które umacniają stereotypy dotyczące ich grupy: obecność drag queens, przewaga koloru różowego, atmosfera seksualności, która z kolei zwraca uwagę na problem AIDS (uwagi te nie dotyczą polskich Parad). Z drugiej strony parady są okazją do przełamania stereotypów: są na nich obecne organizacje religijne, polityczne i pozarządowe broniące praw człowieka, wspierające prawa gejów i lesbijek i przeciwstawiające się homofobii, a także rodziny osób LGBT oraz osoby LGBT z dziećmi.
17 maja 2005 po raz pierwszy obchodzono Międzynarodowy Dzień Walki z Homofobią (ang. International Day Against Homophobia - IDAHO); do obchodów przyłączyły się organizacje z 40 krajów, w tym z Polski.
Ochrona prawna
Poza działaniami w przestrzeni publicznej w wielu krajach przedsięwzięto kroki legislacyjne zabraniające mowy nienawiści i karzące zbrodnie nienawiści oraz zabraniające dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. W Polsce działa ostatnie z tych praw i jest wpisane do Kodeksu pracy. Propozycję wprowadzenia zakazu mowy nienawiści skierowanej przeciwko osobom homoseksualnym przedstawiła SdPl.
Przeciwdziałaniem homofobii w Polsce od 25 czerwca 2002 do 3 listopada 2005 zajmował się z urzędu Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Jedną z pierwszych decyzji premiera Marcinkiewicza była likwidacja tej instytucji.
Z polskich organizacji pozarządowych zajmujących się zwalczaniem homofobii wymienić należy zajmującą się sprawami krajowymi Kampanię Przeciw Homofobii oraz zajmującą się monitorowaniem sytuacji światowej sekcję LGBT Amnesty International Polska.
Homofobia w Europie
18 stycznia 2006 Parlament Europejski wystąpił z rezolucją potępiającą homofobię w Europie - między innymi wezwał Państwa Członkowskie i Komisję Europejską do stanowczego potępienia nienawistnych wypowiedzi, do zwiększenia wysiłków na rzecz walki z homofobią poprzez edukację, na przykład kampanie przeciwko homofobii w szkołach, do propagowania i stosowania zasady równości w swoich społeczeństwach i porządkach prawnych, do przyjęcia przepisów prawnych w celu zlikwidowania dyskryminacji, jakiej doświadczają partnerzy tej samej płci w takich dziedzinach jak prawo spadkowe, kwestie własności, prawo najmu, emerytury, podatki i ubezpieczenia społeczne, poparł obchody Międzynarodowego Dnia Walki z Homofobią 17 maja, ponadto zaś z osobna wezwał Komisję Europejską do przedstawienia propozycji gwarantujących swobodę przemieszczania się obywateli Unii i członków ich rodzin oraz zarejestrowanych partnerów bez względu na płeć, a Państwa Członkowskie, aby w końcu w pełni uznały homoseksualistów za cele i ofiary nazistowskiego reżimu[10].
Homofobia w Polsce
Zakazane marsze
25 listopada 2005 Międzynarodowy Sekretariat Amnesty International, po raz pierwszy od ośmiu lat, wydał oświadczenie w sprawie łamania praw człowieka w Polsce[11]. Oświadczenie dotyczyło rozbicia Marszu Równości w Poznaniu, lecz AI wyraziła również zaniepokojenie zakazami Parad Równości, likwidacją urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, a także wypowiedziami:
- Kazimierza Marcinkiewicza: "jeżeli [osoba homoseksualna] próbuje swoim homoseksualizmem "zarażać" innych, to państwo w takie naruszenie wolności musi wkraczać",
- Kazimierza Michała Ujazdowskiego, który zapowiedział, że rządy PiS będą dla osób LGBT "czarną nocą",
- Wojciecha Wierzejskiego, który nawoływał: "Zero tolerancji dla zboczeńców i homoseksualistów!"
AI wezwała polskie władze do wypełniania polskich zobowiązań międzynarodowych. Wskazała również, że członkowie rządu oraz inni czołowi politycy powinni nie tylko powstrzymywać się od wypowiedzi homofobicznych, ale dawać przykład aktywnego promowania podstawowych praw człowieka.
Reakcja na rezolucję
15 lutego 2006 organizacja Human Rights Watch wystosowała list do Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, wyrażając zaniepokojenie narastającą w Polsce atmosferą zagrażającą podstawowym prawom osób LGBT.[12]. HRW wezwała Kaczyńskiego, by polski rząd oraz urząd Prezydenta pozytywnie, szybko i skutecznie zareagowały na rezolucję Parlamentu Europejskiego z 18 stycznia 2006. Organizacja przypomniała homofobiczne wypowiedzi:
- Lecha Kaczyńskiego, gdy zasiadał jeszcze na fotelu Prezydenta Warszawy,
- Jarosława Kaczyńskiego, który powiedział: "Jest zupełnie oczywiste - homoseksualista nie powinien być nauczycielem",
- Kazimierza Marcinkiewicza, przywoływane też w oświadczeniu Amnesty International,
- Janusza Kochanowskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, który powiązał pedofilię z homoseksualnością, mówiąc: "istnieje związek między homoseksualizmem a pedofilią - pedofile to w wielkiej części właśnie homoseksualiści".
HRW wyraziła głębokie zaniepokojenie tym, że Polska gwałci międzynarodowe standardy praw człowieka. Wezwała też Prezydenta do zapewnienia, że nie można odmówić swobody wypowiedzi, zrzeszenia i zgromadzeń z powodu orientacji seksualnej ani tożsamości płciowej.
Wypowiedzi posłów koalicji rządowej
5 czerwca 2006 Human Rights Watch skierowała do premiera Marcinkiewicza list, w którym potępiła "oficjalną państwową homofobię". W liście przypomniała i potępiła działania i wypowiedzi:
- Prokuratora Krajowego Janusza Kaczmarka, który skierował do podległych mu prokuratur zapytanie Wojciecha Wierzejskiego o powiązania oficjalnych organizacji pozarządowych mających status organizacji pożytku publicznego ze światem przestępczym, w tym z czynami pedofilskimi i mafijnymi,
- wiceministra w Ministerstwie Edukacji Mirosława Orzechowskiego, potępiającego legalne i zatwierdzone przez polski rząd działania szkoleniowe Kampanii Przeciw Homofobii finansowane z programów unijnych,
- Ministra Edukacji Narodowej Romana Giertycha za stwierdzenie: "Dopóty, dopóki będę miał cokolwiek do powiedzenia w Ministerstwie Edukacji Narodowej, nie będzie propagandy homoseksualnej w polskich szkołach".
Human Rights Watch wezwało premiera do potępienia nienawistnych wypowiedzi posła Wierzejskiego, powstrzymania inwigilacji polskich stowarzyszeń broniących praw osób należących do mniejszości seksualnych oraz do potwierdzenia, że w Polsce wszyscy ludzie powinni korzystać ze swych praw bez względu na orientację seksualną[13]. W szczególności premier Marcinkiewicz wezwany został do zapewnienia bezpieczeństwa zaplanowanej na 10 czerwca Parady Równości.
Oskarżenie o homofobię
15 czerwca 2006 Parlament Europejski przyjął rezolucję, w której wyraził poważne zaniepokojenie wzrostem nietolerancji powodowanej rasizmem, ksenofobią, antysemityzmem i homofobią w Polsce. Wskazał Radio Maryja jako główne medium głoszące takie treści. Wzrostowi nietolerancji sprzyja także, zdaniem parlamentu, obecność przywódców Ligi Polskich Rodzin w rządzie. Parlamentarzyści wezwali Polskę do ponownego rozpatrzenia decyzji o likwidacji urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Zagrozili też sankcjami wobec Polski[14].
Zobacz też
Bibliografia
Literatura polska
- Amnesty International Polska, Przełamać milczenie. Łamanie praw człowieka ze względu na orientację seksualną, Gdańsk 2003
- Z. Sypniewski, B. Warkocki (red.), Homofobia po polsku, Sic!, Warszawa 2004 (ISBN 8388807552)
- T. Basiuk, D. Ferens, T. Sikora, Parametry pożądania. Kultura odmieńców wobec homofobii, Universitas, Kraków 2006 (ISBN 8324205020)
Literatura obcojęzyczna
- W. J. Blumenfeld, Homophobia: How We All Pay the Price, 1992.
- B. R. S. Fone, Homophobia: A History, 2000.
- P. B. Jung, R. F. Smith, Heterosexism: An Ethical Challenge, 1994.
- M. Kantor, Homophobia, 1998.
- K. J. Peterson, Health Care for Lesbians and Gay Men: Confronting Homophobia and Heterosexism, 1996.
- E. D. Rothblum, L. A. Bond, Preventing Heterosexism and Homophobia, 1996.
- J. T. Sears, W. L. Williams, Overcoming Heterosexism and Homophobia: Strategies that Work, 1997.
- Ch. Stewart, Sexually Stigmatized Communities: Reducing Heterosexism and Homophobia: An Awareness Training Manual, 1999.
Linki zewnętrzne
- Kampania Przeciw Homofobii
- Grupa LGBT Amnesty International Polska
- Strona Koła Naukowego Gender Studies NIC TAK SAMO
- Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami
- Homofobia - strona z aktualnościami w serwisie Kobiety-kobietom
- Lesbijka.org - Niezależny wortal społeczno-kulturalny lesbijek i biseksualistek
- „Homofobia”, czyli cynizm Parlamentu Europy
- Ksenofobia,homofobia
Przypisy
- ↑ Adams HE, Wright LW Jr, Lohr BA., "Is homophobia associated with homosexual arousal?", Journal of Abnormal Psychology 1996 Aug; 105(3) pp. 440-5; abstrakt. Eksperyment wykazał, że jedynie homofobiczni mężczyźni osiągali erekcję podczas oglądania homoseksualnych filmów pornograficznych; por. opinię American Psychological Association (w j. Ang).
- ↑ "Wierzejski: 'Przeciwnik Giertycha to gej, a gej to pedofil'", gazeta.pl, 15 maja 2006
- ↑ "Działacz PiS: Homoseksualiści promują pedofilię", gazeta.pl, 7 czerwca 2006
- ↑ "Prokuratura Krajowa: homoseksualiści to nie pedofile", wp.pl, 16 czerwca 2005)
- ↑ Jak zwalczać stereotypy o gejach
- ↑ Kobiety - kobietom - Po konferencji: Gej, lesbijka - mity i stereotypy funkcjonującej w społeczeństwie
- ↑ Wypowiedź Przemysława Alexandrowicza z PiS "Nie: nekrofilii, zoofilii"
- ↑ "Zboczeńcy, lewactwo zgniłe - wywiad z W. Wierzejskim
- ↑ Żydzi, geje i wolna cywilizacja
- ↑ Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie homofobii w Europie P6_TA-PROV(2006)0018, punkt A, Środa, 18 stycznia 2006 r. - Strasburg [1]
- ↑ Oświadczenie Amnesty International w związku z wydarzeniami dotyczącymi Marszu w roku 2005: oryginał
- ↑ List Human Rights Watch do Prezydenta Kaczyńskiego (oryginał)
- ↑ List Human Rights Watch do Premiera Marcinkiewicza: oryginał i tłumaczenie
- ↑ Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie nasilenia przemocy powodowanej rasizmem i homofobią w Europie
