Тор

Од Википедија, слободна енциклопедија

Тор

Содржина

1 Геометрија
2 Топологија
3 n-торот
4 Видете исто така
5 Надворешни врски

[уреди] Геометрија

Кај геометријата, a тор е ротациона површина со форма на варен ќеврек која се создава со ротација на една кружница околу оска која е копланарно (на иста тамнина) со кружницата . Топката е специјален случај на тор кој се добива кога оската на ротација е дијаметарот на кругот. Доколку оваа оска на ротација не го сече кругот, тогаш торот има дупка во средината и личи на варен ќеврек, кулахоп или напумпана гума. Во другиот случај, кога оската на ротација е тетивата на кружницата, тогаш ова чини кратка, сплескана топка налик на округла перница. Тор (torus) е латинскиот збор за таквата перница.

Торот се дефинира параметрално на следниов начин:

$x(u, v) = (R + r\cos{v}) \cos{u} \,$

$y(u, v) = (R + r \cos{v}) \sin{u} \,$

$z(u, v) = r \sin{v} \,$

каде

u, v ∈ [0, 2π),

R е растојанието од центарот на цевката до центарот на торот,

r е радиусот на цевката.

Равенката во Декартови координати за тор азимутно симетрична околу z-оската е

$\left(R - \sqrt{x^2 + y^2}\right)^2 + z^2 = r^2$

Плоштината на внатрешниот волумен на овој тор е дадена како

$A = 4\pi^2 Rr = \left( 2\pi r \right) \left( 2 \pi R \right) \,$

$V = 2\pi^2R r^2 = \left( \pi r^2 \right) \left( 2\pi R \right). \,$

Според пошироката дефиниција, генераторот не мора да биде кружница, туку може да биде и елипса или било кој друг конусен пресек.

[уреди] Топологија

Торот е приозвод на две кружници

Топологички, тор е затворена површина која се дефинира како производ од две кружници: S¹ × S¹. Гореопишаната површина, со оглед на релативната топологија од R³, е хомеоморфична на тополошкиот тор сѐ додека не се пресекува со својата оска.

Торот исто така може да се опише како количникот на една Декартова рамнина под единките

(x,y) ~ (x+1,y) ~ (x,y+1)

Или, еквивалентно, како количникот на единичната кружница со спојување на спротивните рабови заедно, опишан како фундаментален полигон $A B A - 1 B - 1$ .

Фундаменталната група на торот е само директен производ од финдаменталната група на кружницата со самата себе:

$\pi_1(\mathbb{T}^2) = \pi_1(S^1) \times \pi_1(S^1) \cong \mathbb{Z} \times \mathbb{Z}$

Интуитивно речено, ова значи дека затворената патека која кружи околу „дупката“ на торот (како да речеме, кружница која исцртува некој меридијан) и потоа кружи околу „телото“ на торот (како да речеме, кружница која исцртува некој напоредник) може да се деформира во патека која кружи околу телото, а потоа околу дупката. Затоа, стриктно ,меридијански' и стриктно ,напореднички' патеки се менуваат. Ова може да се замисли како две врвки за чевли кои минуваат една низ друга, потоа се одмотуваат, па се замотуваат.

Првата хомолошка група на торот е изоморфична на фундаменталната група (бидејќи финдаменталната група е абелова).

[уреди] n-торот

Можеме лесно да го генерализираме торот со произволни димензии. n-тор се дефинира како производ од n кружници:

$\mathbb{T}^n = S^1 \times S^1 \times \cdots \times S^1$

Горенаведениот тор е 2-тор. 1-торот е само кружница. 3-торот е прилично тежок да се претстави. Како и 2-торот, n-торот може да се опише како количник од Rⁿ по динтегрални промени во било која координата. Тоа знали дека n-торот е Rⁿ модул на дејствие на целиот број решетката Zⁿ (со тоа што дејствието се зема како векторски додаток). Еквивалентно, n-торот се добива од n-коцка со залепување на спротивните страни заедно.

n-торот е пример за n-димензионален компактно многуобразие. Исто така е пример за компактна абелова Лиева група. Ова следи од фактот што единичната кружница е компактна абелова Лиева група (кога ќе се идентификува со единичните комплексни броеви по пат на множење). Групното множење кај торот потоа се дефинира со координатно множење.

Тородијалните групи играат важна улога во теоријата на компактните Лиеви групи. Ова делумно се должи на фактот што во секоја компактна Лиева група one can секогаш можеме да најдеме маскимален тор; т.е. затворена подгрупа која е тор со најголемите можни димензии.

Фундаменталната група на еден n-ор е слободна абелова група од ранг n. k-тата хомолошка група на еден n-тор е слободна абелова група од ранг n избор k. Следи дека Ојлеровата карактеристика на n-торот е 0 за сите n-ови. Кохомолошкиот прстен H^•(Tⁿ,Z) може да се дефинира со екстериерна алгебра врз Z-модулот Zⁿ чии генератори се дуалите од n нетривијалните кружници.