De Haach
De Haach (Nederlânsk: Den Haag; eartiids 's-Gravenhage) is in stêd en gemeente yn de Nederlânske provinsje Súd-Hollân, dêr't it de haadstêd fan is. De gemeente hie op 1 jannewaris 2005 468.421 ynwenners en hat in gebiet fan 85,65 km2. Nei grutte is De Haach de tredde stêd fan Nederlân (efter Amsterdam en Rotterdam), en de stêd is foaral wichtich as machtssintrum; de keninginne, de ministerrie en de Steaten-Generaal (Earste en Twadde Keamer) hawwe hjir har residinsje.
[bewurkje seksje] Stêdsbyld
Rillatyf hat it sintrum fan De Haach fanâlds net in soad âlde gebouen, om't de stêd mar let stêdsrjochten krige. In pear histoaryske gebouwen binne der al, it Binnenhof, it Mauritshús (tsjinwurdich yn gebrûk as museum), mar de measte monuminten binne boud yn de njoggentjinde en tweintichste ieu; it Panorama Mesdag, it Lange Voorhout, en resinter it nije stêdhús, binne dêr foarbylden fan.
De Haach hat troch syn besûndere lizzing krekt efter de dúnen altiid in soad rike minsken oanlutsen.
[bewurkje seksje] Skiednis
Yn 1248 fêstige de Hollânske greve Willem II op it plak fan De Haach syn residensje, it hjoeddeiske Binnenhof. Dit barren wurdt no beskôge as de stifting fan de stêd. It plak hjitte doe Die Haghe; de namme 's-Gravenhage waard earst yn de santjinde ieu optocht, en is dus nét de âldste namme. Willem syn soan Floris V liet de Ridderseal bouwe. Hoewol't it de neikommende ieuen woeks ta in plak fan in paar tûzen ynwenners, krige De Haach gjin stêdsrjochten, om't de greven harren residinsje leaver sels bestjoere woenen.
Ek yn de tiid fan de Republyk bleau De Haach in doarp, ek al waard it wichtiger as regearingssintrum doe't de Steaten-Generaal en de stêdhâlder har dêr fêstigen. Tusken 1600 en 1800 woeks de stêd fan 15.000 nei 40.000 ynwenners, en benammen doarpen as Scheveningen, Wassenaar en Ryswyk waarden ta bûtewiken foar de elite. In 1806 krige de stad fan it Franske bewâld stêdsrjochen, wat lykwols sûnt de grûnwet fan 1848 gjin steatkundige betsjutting mear hat. Yn 1870 hie de stêd al 100.000 ynwenners, yn 1900 - it De Haach fan Louis Couperus - al 200.000. Yn de stêd, dy't altiten mei de elite assosearre waard, festige him yn dy tiid in soad arbeiders, yn nijbouwiken lykas de Skilderswyk en it Laakkertier. De Haachske Skoalle makke yn dy tiid namme mei in soad bekinde skilders. Ek krige de stêd net minder as twa haadstasjons, fan twa spoarweibedriuwen: ien oan it spoar nei Utert en ien oan it spoar fan Amsterdam nei Rotterdam. De gemeente anneksearre in de tweintichste ieu in tal lytsere gemeenten, lykas Loosduinen en Scheveningen. Resint is foarsteld ek Ryswyk en Voorburg troch De Haach anneksearje te litten. Yn de Twadde Wrâldkriich wie De Haach in Dútske festingstêd.
