زبانهای ایرانی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
زبانهای ایرانی‌تبار یکی از شاخه‌های زبانهای هندوایرانی از خانواده بزرگ زبانهای هندواروپایی هستند.
زبانهای ایرانی از نظر تاریخی به سه دسته تقسیم میشوند:
- زبانهای ایرانی باستانی
- زبانهای ایرانی میانه
- زبانهای ایرانی نو
دوره باستان که از آغاز تا انقراض شاهنشاهی هخامنشی، تقریبا از شده بیستم تا حدود چهارم و سوم پیش از میلاد را دربرمی‌گیرد. از زبانهای ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده است: مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان یا فارسی. از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی درآثار دیگران برجای مانده است. اما از زبان های اوِستایی و فارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زبان اوِستایی، گویش مردم اطراف دریاچه هامون در سیستان بوده و زرتشت کتاب خود را به این زبان نوشته است.
پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نبشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد بر‌می گردد. درهمین زمان لهجه های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می پیموده است، مانند زبان های بلخی، سغدی، پارتی و خوارزمی.
زبانهای ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند و خود به دو دسته بخش میشوند:
- شرقی
- غربی
زبانهای ایرانی نو با این که اساساً در ایران، افغانستان و تاجیکستان متمرکز شده‌اند اما حقیقتاً گستره جغرافیایی بسیار وسیع تری را در بر می‌‌گیرند شامل مناطقی در قفقاز، آسیای میانه،ترکستان چین، پامیر، ترکیه، سوریه، عراق وشبه قاره هند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] زبانهای ایرانی‌تبار شرقی
نمونه زبانهای شرقی ایرانی تبار این‌ها هستند:
- پشتو
- آسی
- زبانهای پامیر
- پاشایی
- یغنابی
[ویرایش] زبانهای ایرانی‌تبار غربی
زبانهای غربی ایرانی تبار به دو گروه دسته بندی میشوند:
- غربی شمالی
- غربی جنوبی
نمونه‌های غربی شمالی:
- تالشی
- تاتی (همچون زبان آذری)
- مازندرانی
- گیلکی
- زبانهای کردی‌تبار
- بلوچی
- لکی
- زازاکی
- ديلمی
- زازا-گورانی
- سنگسری
بیشتر زبانشناسان شاخه زازا-گورانی از زبانهای شمال غربی ایرانی تبار را نیز زیرشاخه‌ای از زبان کردی می‌‌گیرند اما برخی با این دیدگاه همداستان نیستند و زازا-گورانی را شاخه مستقلی از زبانهای شمال غربی می‌‌دانند.
- زبانهای ایران مرکزی
نمونه‌های زبانهای شاخه جنوب غربی:
زیرشاخه فارسی به سه دسته عمده بخش می‌شود: فارسی ایران، فارسی دری افغانستان، فارسی تاجیکی
زیرشاخه لری هم شاخه‌هایی دارد مانند لری، لکی و بختیاری
کومزاری در شبه جزیره مسندام عمان صحبت می‌شود و تاتی آران در پیرامون باکو. تاتی آران را نباید با زبانهای تاتی تبار شمال غربی ایران اشتباه گرفت. زیرا آن زبان‌ها از تبار زبان مادی هستند ولی تاتی آران از تبار فارسی است و تنها همانندنی نامگذاری دارند.
