Περσική γλώσσα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
| (Fārsi) پارسی (Pārsi) Περσική |
|
|---|---|
| Ομιλείται σε: | Ιράν (Περσία), Αφγανιστάν, Τατζικιστάν και όμορες χώρες |
| Oμιλητές: | 71 εκατομμύρια |
| Κατάταξη: | 17η |
| Ταξινόμηση: | Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες Ινδοϊρανικές Ιρανικές Δυτικές Ιρανικές Νοτιοδυτικές Ιρανικές Περσική |
| Kατάσταση | |
| Επίσημη γλώσσα: | Ιράν, Αφγανιστάν, Τατζικιστάν |
| Ρυθμιστής: | Ακαδημία της Περσικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Ακαδημία Επιστημών του Αφγανιστάν |
| Κώδικες γλώσσας | |
| ISO 639-1 | fa |
| ISO 639-2/Β | per |
| ISO 639-3 | fas |
| SIL | |
Η Περσική είναι ινδοευρωπαϊκή γλώσσα που ομιλείται στο Ιράν, το Αφγανιστάν, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Μπαχρέιν, το Ιράκ, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία, την Γεωργία, τη νότιο Ρωσία, σε όμορες χώρες και αλλού. Προήλθε από την αρχαία περσική γλώσσα και είναι τμήμα του ιρανικού κλάδου της ινδοϊρανικής γλωσσικής οικογένειας. Είναι γνωστή ως
- فارسی (Fārsi) ή پارسی (Pārsi), τοπική ονομασία στο Ιράν, το Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν,
- Τατζικική, τοπική ονομασία στην κεντρική Ασία.
- Νταρί, ονομασία που αποδίδεται στην περσική ποίηση και την γλώσσα της αυλής, όπως και σε περσικές διαλέκτους που ομιλούνται στο Τατζικιστάν και το Αφγανιστάν.
Πριν τον βρετανικό αποικισμό, η Περσική χρησιμοποιείτο ευρέως ως δεύτερη γλώσσα στην Ινδική υποήπειρο. Κυριάρχησε ως γλώσσα πολιτισμού και εκπαίδευσης σε αρκετές ισλαμικές αυλές στην υποήπειρο κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα και έγινε η "επίσημη γλώσσα" υπό τη διακυβέρνηση των Μουγκάλ αυτοκρατόρων. Το 1832 η βρετανική αποικιοκρατική δύναμη άρχισε να χρησιμοποιεί την Αγγλική αντί της παραδοσιακής Περσικής.[1] Μαρτυρία για την εκτεταμένη χρήση της στη περιοχή αποτελεί η επίδρασή της στα Χίντι, τα Μπενγκάλι και τα Ουρντού, όπως και το γεγονός ότι παραμένει δημοφιλής στην περιοχή η περσική λογοτεχνία. Η Περσική και οι διάλεκτοί της έχουν status επίσημης γλώσσας στο Ιράν, το Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν. Σύμφωνα με το Βιβλίο της CIA, υπάρχουν 71 εκατομμύρια γηγενείς ομιλητές της Περσικής στο Ιράν [1], το Αφγανιστάν [2], το Τατζικιστάν [3] και το Ουζμπεκιστάν [4] και ο ίδιος αριθμός ανθρώπων που μπορούν να μιλήσουν την Περσική σε όλον τον κόσμο. Ανήκει στις Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες τύπου με σειρά των όρων της πρότασης υποκείμενο αντικείμενο ρήμα. Έγινε αίτηση στην ΟΥΝΕΣΚΟ να επιλέξει την Περσική ως μία από τις γλώσσες της το 2006.[5]
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ιστορία
Η Περσική ως μέλος της οικογένειας των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ανήκει στον Ινδοϊρανικό κλάδο των σάτεμ γλωσσών. Οι ακαδημαϊκοί πιστεύουν ότι ο υποκλάδος των Ιρανικών αναπτύχθηκε βάσει της παρακάτω χρονολογικής σειράς: Αρχαία Ιρανική (Αβέστα και Αρχαία Περσική) → Μέση Ιρανική (Παχλαβί Μέση περσική γλώσσα και αρκετές άλλες γλώσσες) → Σύγχρονη Ιρανική (Περσική, Παστού γλώσσα, Κουρδική, και αρκετές άλλες γλώσσες), περ. 900 έως σήμερα.
Η Αρχαία Περσική, η κύρια γλώσσα που απαντάται στις επιγραφές των Αχαιμενιδών, δε θα πρέπει να συγχέεται με την μη-Ινδοευρωπαϊκή Ελαμιτική (βλ επιγραφή του Μπεχιστούν). Σε αυτή την περίοδο η μορφολογία απλοποιήθηκε από το περίπλοκο κλιτικό σύστημα των ρημάτων και των ουσιαστικών της αρχαίας Περσικής στην σχεδόν πλήρως κανονικοποιημένη μορφολογία και αυστηρή σύνταξη της σύγχρονης Περσικής, με έναν τρόπο που συχνά παραλληλίζεται με την ανάπτυξη της Αγγλικής. Επιπροσθέτως, εισήχθησαν πολλές λέξεις από γειτονικές γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνονται η Αραμαϊκή και η Ελληνική σε αρχαιότερες περίοδους, αργότερα η Αραβική και σε μικρότερο βαθμό η Τουρκική. Σε πιο πρόσφατες περιόδους εισήχθησαν στη γλώσσα δάνειες λέξεις κυρίως από τη Γαλλική και την Αγγλική.
Η ίδια η γλώσσα αναπτύχθηκε στο πέρασμα των αιώνων. Εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης νέες λέξεις και εκφράσεις δημιουργήθηκαν και εισήχθησαν στην Περσική, όπως και σε κάθε άλλη γλώσσα. Στην Τεχεράνη η Ακαδημία της Περσικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας είναι ένα κέντρο που αξιολογεί τις νέες λέξεις και διαμορφώνει τις περσικές αντίστοιχες. Στο Αφγανιστάν, η Ακαδημία Επιστημών του Αφγανιστάν διαμορφώνει και αξιολογεί αναλόγως για την Περσική γλώσσα στο Αφγανιστάν.
Εκτός από το επίσημο status στο Αφγανιστάν, το Ιράν και -πρόσφατα- στο Τατζικιστάν- η Περσική επι μακρόν θεωρείτο η μόνη ή η επίσημη γλώσσα η κατάλληλη και για τους σκοπούς του Ισλάμ στο Πακιστάν σύμφωνα με το Κίνημα για τη Γλώσσα του Πακιστάν ως ενοποιητική δύναμη του Ισλαμικού ομοσπονδιακού συστήματος σε σχέση με τους δυτικούς γείτονές του σε ιστορική, γεωγραφική και πολιτισμική βάση. Αυτός είναι και ο λόγος που υιοθετήθηκε ως εθνική γλώσσα του Πακιστάν.
[Επεξεργασία] Ζητήματα ορολογίας
Ο όρος Περσικά, είναι ο ευρύτερα χρησιμοποιούμενος και προέρχεται από τον Λατινικό *Persianus < Λατινικά Persia < Ελλ. Πέρσης, ελληνοποιημένη λέξη της περσικής Parsa. Ο όρος Φαρσί είναι αραβοποιημένη μορφή του Παρσί, εξαιτίας της έλλειψης του φωνήματος /p/ στην πρότυπη αραβική. Οι γηγενείς ομιλητές την αποκαλούν τυπικά 'Φαρσί'. Ωστόσο, η γλώσσα είναι ιστορικά γνωστή ως Περσική. Μετά την ιρανική επανάσταση του 1979 πολλοί Ιρανοί μεταναστεύοντας στη Δύση συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο Φαρσί για τη γλώσσα τους σε σημείο που ο όρος έγινε κοινός τόπος σε αγγλόφωνες χώρες.
Η Ακαδημία της Περσικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας ανήγγειλε επισήμως [6] ότι ο όρος "Περσική" είναι ο πλέον κατάλληλος, καθώς έχει την μεγαλύτερη παράδοση στις δυτικές γλώσσες ως ένδειξη πολιτισμικής και εθνικής συνέχειας. Από την άλλη, απαντάται συχνά στην γλωσσολογία ο όρος "Φαρσί" τόσο από Ιρανούς όσο και αλλοεθνείς συγγραφείς.[2] Η διεθνής προτυποποίηση ISO 639-1 χρησιμοποιεί τον κωδικό "fa", που βασίζεται σε τοπικές ονοματολογίες. Ο ISO 639-3 χρησιμοποιεί το "Περσική" (κωδικός "fas") για την ("μακρογλώσσα") που ομιλείται στο Ιράν και το Αφγανιστάν, αλλά "Ανατολική Φαρσί" και "Δυτική Φαρσί" για δύο από τις υποδιαιρέσεις τους (σχεδόν συμπίπτουν με τα ιδιώματα που χρησιμοποιούνται στο Αφγανιστάν και το Ιράν αντίστοιχα) [7]. Ο Εθνολόγος, με τη σειρά του, περιλαμβάνει τα "Ανατολικά Φαρσί" και "Δυτικά Φαρσί" ως δύο διακριτές καταχωρήσεις και καταλογογραφεί αντίστοιχα το "Περσική" και "Παρσί" ως εναλλακτικές ονομασίες, εκτός του "Ιρανί" για τη δυτική και "Νταρί" για την ανατολική μορφή αντίστοιχα ( [8], [9]). Παρόμοια ορολογία, αλλά με πολύ περισσότερες υποδιαιρέσεις υιοθετήθηκε από τον "Κατάλογο του Γλωσσολόγου", όπου η "Περσική" εμφανίζεται ως υποομάδα των "Νοτιοδυτικών Ιρανικών γλωσσών" ([10]). Επί του παρόντος στα ΜΜΕ που διαθέτουν υπηρεσίες στην Περσική γλώσσα (π.χ. VOA, BBC, DW, RFE/RL, κ.λπ.) χρησιμοποιείται το "Περσική" αντί του "Φαρσί". Τον ίδιο όρο χρησιμοποιεί η Αμερικανική Ένωση Διδασκάλων της Περσικής, το Κέντρο Προώθησης της Περσικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας και πολλοί λόγιοι που ασχολούνται με τη συγκεκριμένη γλώσσα. [11] [12]
[Επεξεργασία] Διάλεκτοι και συγγενείς γλώσσες
Η επικοινωνία και η αλληλοκατανόηση είναι γενικά δυνατή ανάμεσα στους Ιρανούς, τους Τατζίκους και τους Περσόφωνους Αφγανούς. Σε τοπικό επίπεδο ωστόσο:
- Νταρί είναι η τοπική ονομασία για την ανατολική διάλεκτο της Περσικής, μία από τις δύο επίσημες γλώσσες του Αφγανιστάν, στις οποίες περιλαμβάνονται η Χαζαρική γλώσσα — ομιλείται από τους Χαζάρους του κεντρικού Αφγανιστάν. Στην 'Νταρί' η προφορά διαφέρει από εκείνη της σύγχρονης περσικής γλώσσας. Στο Ιράν απαντώνται 'Νταρί' σε σχόλια ή λογοτεχνικά κείμενα.
- Η Τατζικική θα μπορούσε να θεωρηθεί ανατολική διάλεκτος της Περσικής, αλλά αντίθετα από την Ιρανική ή Αφγανική Περσική, γράφεται με Κυριλλικό αλφάβητο.
Ο Εθνολόγος χρησιμοποιεί διαφορετική ταξινόμηση για τις διαλέκτους της περσικής γλώσσας. Σύμφωναμε αυτή την πηγή, στις διαλέκτους αυτής της γλώσσας περιλαμβάνονται οι παρακάτω:[13]
- Δυτική Περσική (Ιράν)
- Ανατολική Περσική (Αφγανιστάν)
- Τατζικική (Τατζικιστάν)
- Χαζαρική (Αφγανιστάν)
- Αϊμάκ (Αφγανιστάν)
- Μπουχαρική (Ισραήλ, Ουζμπεκιστάν)
- Ντεβάρι (Πακιστάν)
- Νταργουαζί (Αφγανιστάν)
- Ντζιντί (Ισραήλ)
- Παχλαβί (Αφγανιστάν)
Οι γλώσσες που ακολουθούν είναι ορισμένες από τις αλληλοσυνδεόμενες γλώσσες των διάφορων ιρανικών λαών στο σύγχρονο Ιράν:
- Μαζανταρανί, ομιλείται στο βόρειο Ιράν, κυρίως στην επαρχία Μαζανταράν.
- Γκιλέκι (ή Γκιλάκι), ομιλείται στην επαρχία του Γκουϊλάν.
- Ταλύς (ή Tαλίσι), ομιλείται στο βόρειο Ιράν και νότια τμήματα της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.
- Λούρι (ή Λόρι), ομιλείται κυρίως στις νοτιοδυτικές ιρανικές επαρχίες Λορεστάν και Χουζεστάν.
- Τατ (επίσης Τατί ή Εστεχαρντί), ομιλείται σε τμήματα των ιρανικών επαρχιών του ανατολικού Αζερμπαϊτζάν, την επαρχία Ζανγιάν και την επαρχία Καζβίν.
- Νταρί (ζωροαστρική) ή Γκάμπρι, ομιλείται κυρίως στο Γυάζντ και το Κερμάν από τους Ζωροάστρες του Ιράν. Ενίοτε απόκαλείται και Γιαζντί.
[Επεξεργασία] Ορθογραφία
Η μεγάλη πλειοψηφία των σύγχρονων ιρανικών κειμένων είναι γραμμένη σε μια μορφή του αραβικού αλφαβήτου. Στη σύγχρονη εποχή το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τεχνολογικούς ή λόγους διεθνοποίησης. Η Τατζικική, που θεωρείται από πολλούς γλωσσολόγους ως περσική διάλεκτος επηρεασμένη από τη Ρωσική, γράφεται με Κυριλλικό αλφάβητο στο Τατζικιστάν.
[Επεξεργασία] Περσικό αλφάβητο
Πρότυπο:Κύριο άρθρο Η σύγχρονη περσική γλώσσα γράφεται με μια τροποιημένη εκδοχή του αραβικού αλφάβητου, με διαφορετική προφορά των γραμμάτων.
[Επεξεργασία] Υιοθέτηση της γραφής
Με την μεταστροφή της Περσίας στο Ισλαμ, χρειάστηκαν περίπου 150 χρόνια για να υιοθετήσουν οι Πέρσες το αραβικό αλφάβητο έναντι των αρχαιότερων χρησιμοποιούμενων. Προγενέστερα χρησιμοποιούντο δύο διαφορετικά αλφάβητα η Παχλαβί γραφή (Μέση Περσική, τροποποιημένη εκδοχή του αραμαϊκού αλφάβητου, και το γηγενές Ιρανικό αλφάβητο (Ντινταπιράκ>Ντιν Νταμπίρε (κυριολεκτικά: θρησκευτική γραφή).
[Επεξεργασία] Προσθέσεις
Εξαιτίας του γεγονότος ότι υπάρχουν τέσσερις φθόγγοι που δεν υφίστανται στην Αραβική λόγω διαφορετικών γλωσσικών οικογενειών, στην περσική εκδοχή του έχουν προστεθεί τέσσερα γράμματα. Ορισμένοι αποκαλούν το τροποποιημένο αλφάβητο Περσοαραβικό. Τα τέσσερα επιπρόσθετα γράμματα είναι:
| φθόγγος | σχήμα | Unicode ονομασία |
| [p] | پ | Πεχ (Peh) |
| [tʃ] (ch) | چ | Τσεχ (Tcheh) |
| [ʒ] (zh) | ژ | Ζεχ (Zheh) |
| [g] | گ | Γκαφ (Gaf) |
[Επεξεργασία] Διαφοροποιήσεις
Πολλές περσικές λέξεις με αραβική ρίζα προφέρονται διαφορετικά από την αρχική αραβική λέξη. Το Άλεφ με κάτω χάμζα ( إ ) αλλάζει πάντα σε άλεφ ( ا ). Το τεχ μαρμπούτα ( ة ) συνήθως, αλλά όχι πάντα, αλλάζει σε τεχ ( ت ) ή χεχ ( ه ), ενώ λέξεις που χρησιμοποιούν διαφορετικά χάμζα συλλαβίζονται με ένα άλλο είδος χάμζα (έτσι το مسؤول γίνεται مسئول).
Τα διαφορετικά ως προς το σχήμα γράμματα είναι:
| φθόγγος | αρχικό αραβικό γράμμα | τροποποιημένο περσικό γράμμα | ονομασία |
| [k] | ك | ک | Καφ (Kaf) |
| [j] (y) και [iː], ή σπάνια [ɑː] | ي or ى | ی | Γιέχ (Yeh) |
Τα διακριτικά σημεία που χρησιμοποιούνται στην αραβική γραφή, χαρακάτ, χρησιμοποιούνται και στην Περσική, αν και ορισμένα από αυτά έχουν διαφορετική προφορά. Για παράδειγμα το αραβικό Ντάμμα προφέρεται /u/, ενώ το περσικό προφέρεται /o/.
Η περσική εκδοχή, επίσης, προσθέτει ένα ψευδοδιάστημα στην αραβική γραφή, που ονομάζεται [[Zero-width non-joiner (ZWNJ) στην προτυποποίηση Unicode. Λειτουργεί ως διάστημα που ξεχωρίζει δύο συνδεόμενα γράμματα, αλλά δεν έχει οπτικό εύρος.
[Επεξεργασία] Βλ. επίσης
- Ακαδημία της Περσικής γλώσσας και Λογοτεχνίας
- Περσική λογοτεχνία
- Μέση περσική λογοτεχνία
- Περσική φωνολογία
[Επεξεργασία] Παραπομπές
- ↑ Clawson, Patrick. Eternal Iran, 2005, ISBN 1-4039-6276-6, Palgrave Macmillan, p.6
- ↑ Για παράδειγμα: A. Gharib, M. Bahar, B. Fooroozanfar, J. Homaii, and R. Yasami. Farsi Grammar. Jahane Danesh, 2nd edition, 2001.
