Hanes yr Undeb Ewropeaidd
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Y Dechrau
Ganwyd yr Undeb Ewropeaidd fel cydffederasiwn wledydd er mwyn ail-adeiladu Ewrop ar ôl yr Ail Rhyfel y Byd ac er mwyn rhwystro hunllef rhyfel arall.
Roedd llawer o bobl yn cefnogi'r syniad o furfio rhyw fath o Gydffederasiwn Ewropeaidd neu Llywodraeth Ewropeaidd ac yn ystod araith ym Mrhifysgol Zürich ar 19 Medi, 1946 roedd Winston Churchill yn awgrymu "Unol Daleithiau Ewrop", rhwybeth fel yr Unol Daleithiau America (Testun yr araith). O ganlyniad ganwyd y Council of Europe (-> Cymraeg?), cywerthydd leol y Cenhedloedd Unedig.
[golygu] Tair cymunedau
Cymuned cyntaf roedd y Cymuned Ewropeaidd Glo a Dur (ECSC) a sefydlwyd ym 1951 gan chwech aelod-gwladwriaethau: Gwlad Belg, Yr Iseldiroedd a Lwcsembwrg (megis y gwledydd Benelwcs), yr Almaen Gorllewin, Ffrainc a'r Eidal. Pwrpas y cymuned roedd cydgyfrannu glo a dur ei aelod-gwladwriaethau er mwyn rwystro rhyfel arall yn Ewrop. Planwyd gan Jean Monnet, gwas sifil yn Ffrainc, a cyhoeddwyd gan Robert Schuman, gweinidog tramor Ffrainc. Ar 9 Mai, 1950 roedd Schuman yn cyflwyno ei awgrym o godi Ewrop newydd ac yn pwysleisio fod cymuned hyn yn anhepgor i greu Ewrop newydd heddychol (Datganiad Schuman; gweler Testun y datganiad). Fel hynny roedd hanes yr Undeb Ewropeaid yn dechrau.
Roedd y chewch aelod ECSC eisiau fod Prydain yn cydweithio hefyd, ond roedd y llywodraeth yn anghytuno er mwyn cadw ei sofraniaeth cenedlaethol.
Ar ôl sefydlu yr ECSC, roedd y chwech wlad yn ceisio sefydlu Cymuned Amddiffyn Ewropeaidd (EDC) a Chymuned Gwleidyddol Ewropeaidd (EPC). Roedden yn bwriadu codi byddin Ewropeaidd er mwyn diogelu yr Almaen Gorllewinol rhag y wledydd tu hwnt yr Llen Haearn yn ystod y Rhyfel Oer, ond doedd hi ddim yn bosib gwneud hynny am fod Ffrainc ddim yn cadarnhau (? ratify) y cytundeb.
Er fod ddim yn llwyddiannus codi'r EDC a'r EPC, mae ymdrechau felly heddiw, megis yr Cydweithredu Gwleidyddol Ewropeaidd (gan yr un talfyriad, EPC), y Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin (CFSP) mewn y Cytundeb Maastricht a European Rapid Reaction Force (-> Cymraeg?) (ERRF) sy'n cael ei ffurfio ar hyn o bryd.
Er fod y EDC a'r EPC yn ffaelu, roedd y chwech aelod-gwladwriaethau yr ECSC yn ceisio cydweithu mwy agos ac yn sefydlu y Gymuned Ewropeaidd Economaidd (EEC) a'r Gymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (EAEC). Pwrpas yr EEC roedd undeb tollau seiliedig ar "pedwar rhyddid": rhyddid symud nwyddau, gwasanaethau, cyfalaf a phobl. Sefydlwyd ar 1 Ionawr, 1958 ar ôl y chwech wlad arwyddo Cytundeb Rhufain ym 1957 a roedd hi'r cymuned pwysicaf y tair.
Roedd yr un aelod-gwladwriaethau yn pob cymuned a roedd adeiladwaith eu sefydliadau yn tebig at ei gilydd. Roedd Llys Cyfiawnder a Senedd gan nhw a roedd Cynghor a Comisiwn gan pob un, ond fod y Merger Treaty (-> Cymraeg?) yn eu cyfuno i fod yn un Cyngor ac yn un Comisiwn.
[golygu] Ehangu'r Cymuned Ewropeaidd
Doedd yr DU ddim eisiau ymuno â'r tair gymunedau am fod yn bryderus am masnach gan gwledydd y Gymanwlad a felly sefydloedd Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop (EFTA). Roedd EFTA yn ardal masnach rydd yn bennaf, a nid yn undeb tollau. Ar wahân y DU ei aelod-gwladwriaethau roedd Iwerddon, Denmarc, Norwy, Sweden, Awstria, Y Ffindir, Y Swistir, Portiwgal, Liechtenstein a Gwlad yr Iâ.
Beth bynnag, roedd masnach gan y Gymanwlad yn lleihau a masnach gan Ewrop yn gryfhau a roedd y DU yn sylweddoli fod hi'n dda ymuno â'r cymuned er mwyn cryfhau ei economeg. Roedd Iwerddon a Denmarc, wledydd yn masnachu'n cryf gan y DU, yn penderfynu ymuno beth bynnag bydd y DU yn gwneud. Roedd y DU yn ymgeisio ymuno o dan llywodraeth Tori Harold Macmillan ym 1961, ond roedd yn ffaelu o achos feto Ffrainc o dan Charles de Gaulle. Llywodraeth nesaf y DU roedd yn llywodraeth llafur o dan Harold Wilson, ond roedd de Gaulle yn rhoi ffeto eto ar ail ymgais ymuno y DU. Ond roedd y DU yn lwyddiannus ar 1 Ionawr, 1973 o dan lywodraeth Edward Heath, ar ôl de Gaulle gadael ei swydd. Ar yr un pryd, roedd Iwerddon a Denmarc yn ymuno, hefyd.
Roedd llywodraeth Norwy yn ceisio ymuno hefyd, ond roedd pobl y wlad yn gwrthod ymuno trwy refferendwm ym 1972. Roedd y llywodraeth Norwy yn bwriadu cais arall ymuno â'r un pryd a Awstria, Sweden a'r Ffindir, ond roedd y pobl yn gwrthod eto.
Ymunodd Gwlad Groeg ar 1 Ionawr, 1981 pryd fod Constantine Caramanlis yn arlywydd y wlad.
Ym 1986 roedd Sbaen a Portiwgal yn ymuno a arwyddwyd Y Single European Act (-> Cymraeg?), cam cyntaf i sefydlu'r masnach sengl.
[golygu] Sefydlu'r Undeb Ewropeaidd
Ym 1992 arwyddwyd y Cytundeb Maastricht sy'n addasu'r Cytundebau Rhufain a newidwydd y Cymuned Ewropeaidd i'r Undeb Ewropeaidd ym 1993.
[golygu] Sefydlu'r European Economic Area (-> Cymraeg?)
Roedd Awstria, Sweden a'r Ffindir yn ymuno ym 1995 a doedd dim ond Norwy, Gwlad yr Iâ, Y Swistir a Liechtenstein yn aelod-gwladwriaethau EFTA.
Arwyddwyd Cytundeb Amsterdam ym 1997, yn aru Cytundeb Maastricht ac yn gwneud yr Undeb Ewropeaidd yn mwy democrataidd.
[golygu] Arian Sengl Ewropeaidd
Ym mis Ionawr 1999 roedd dauddeg gwlad yn cytuno derbyn yr Ewro yn le eu arian eu hunain. Ers 1 Ionawr, 2002 mae darnau arian a pahpur Ewro.
[golygu] Ehangu'r Undeb Ewropeaidd (2004)
Yn ei adroddiad strategol (9 Hydref, 2002 Roedd y Comisiwn Ewropeaidd yn cymeradwyo ddeg wledydd i ymuno â'r UE yn ystod 2004: Estonia, Latfia, Lithwania, Gwlad Pŵyl, Y Weriniaeth Tsiec, Hwngari, Slofacia, Slofenia, Malta a Cyprus. Cyfanswm eu poblogaeth yw 75 miliwn, cyfanswm eu CMC yw 840 biliwn Dolar (purchasing power parity; CIA World Factbook 2003).
Ar ôl trafodaethau rhwng yr aelod-gwladwriaethau a'r gwledydd sydd eisiau ymuno, cyhoedwyd penderfyniad gwahoddiad y ddeg gwledydd ar 13 Rhagfyr, 2002 yn Copenhagen. Roedd y Senedd Ewropeaidd yn cytuno ar 9 Ebrill, 2003.
Arwyddwyd y Treaty of Accession (-> Cymraeg?) ar 16 Ebrill, 2003 gan y 15 aelod-gwladwriaeth a'r 10 wledydd sydd eisiau ymuno. (Testun y Cytuneb).
Ar ôl hynny roedd rhaid y wledydd cadarnhau (? ratify) y cytundeb. Roedd y senedd yn gwneud hynny yn y aelod-gwladwriaethau, ond yn y wledydd sy'n ymuno roedd refferendwm hefyd (ar wahân i Cyprus, ble doedd ddim ond ratification (? Cymraeg?) trwy y senedd). Dyddiadau a chanlyniadau refferendwm 2003 y wledydd yw:
- Malta - 54% yn cytuno (8 Mawrth)
- Slofenia - 90% yn cytuno (23 Mawrth)
- Hwngari - 83% yn cytuno (12 Ebrill)
- Lithwania - 91% yn cytuno (10 Mai - 11 Mai)
- Slofacia - 92% yn cytuno (16 Mai - 17 Mai)
- Gwlad Pwyl - 77% yn cytuno (7 Mehefin - 8 Mehefin)
- Y Weriniaeth Tsiec - 77% yn cytuno (13 Mehefin - 14 Mehefin)
- Estonia - 67% yn cytuno (14 Medi)
- Latfia - 67% yn cytuno (20 Medi)
Fel hynny, roedd y 10 wledydd yn dyfod aelod-gwladwriaeth newydd yr Undeb Ewropeaidd ar 1 Mai, 2004.
| Gwlad | Poblogaidd | Maint | CMC | CMC y pen |
|---|---|---|---|---|
| Estonia | 1.4 | 45226 | 15.5 | 11000 |
| Latfia | 2.3 | 64589 | 21.0 | 8900 |
| Lithwania | 3.5 | 65200 | 30.0 | 8400 |
| Glad Pŵyl | 38.6 | 312685 | 373.2 | 9700 |
| Y Weriniaeth Tsiec | 10.2 | 78866 | 157.1 | 15300 |
| Hwngari | 10.0 | 93030 | 134.0 | 13300 |
| Slofacia | 5.4 | 48845 | 67.3 | 12400 |
| Slofenia | 1.9 | 20253 | 37.1 | 19200 |
| Malta | 0.4 | 316 | 6.8 | 17200 |
| Cyprus | 0.8 | 9250 | 9.4 | 15000 |
| Cyfanswm | 74.6 | 738260 | 851.4 | 11413 |
| EU-15 | 380.3 | 3238692 | 9570.8 | 25166 |
| EU-25 | 454.9 | 3976952 | 10422.2 | 22911 |
