Balkan

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Balkan je historijska i geografska regija jugoistočne Evrope te poluotok jugoistočne Evrope. Granice poluostrva su neodređene. Balkansko poluostrvo se nalazi između Jadranskog i Crnog mora, a jedna od granica je prostor južno od linije Bugarski zaljev - ušće Drima. Iako se danas pojam "Balkan" kao jedna od geografskih regija Evrope polahko napušta (regija je Jugoistočna Evropa), i dalje ga neku autori uzimaju kao regiju te postoji više definicija za ograničavanje, ali obično se smatra da Balkan sadrži barem dijelove Grčke, Albanije, Bugarske, Turske i nekih država bivše Jugoslavije, s ukupnom površinom od 550.000 km² i 53 miliona stanovnika.

Regija je dobila ime po planini Balkan (Bugari je zovu Stara Planina), koja ide kroz centralnu Bugarsku i prelazi u istočnu Srbiju, dok samo ime "Balkan" dolazi od turske riječi za planinu. Nekad se ta planina zvala Haemus Mons, što vjerovatno dolazi od tračke riječi Saimon, koja znači "lanac".

Sadržaj 1 Definicije i granice 2 Priroda i resursi 3 Prošlost i sadašnjost 4 Stanovništvo 5 Također pogledajte

[izmijeni] Definicije i granice

Geografska definicija Balkana zasniva se na planinskim lancima, u koje spadaju Dinaridi, planina Balkan, Rodopi, Šar planina i Pindus. Njome su isključeni cijela Slovenija i Rumunija, sjeverni i južni dijelovi Hrvatske i Srbije i Crne Gore, krajnji sjever Bugarske i južna Grčka.

Čitava kopnena masa ponekad se naziva Balkansko poluostrvo, jer je na jugu, jugozapadu i jugoistoku okružuje Jadransko, Jonsko, Egejsko, Mramorno i Crno more. Iako nije riječ o pravom poluostrvu, to se ime često koristi za širu regiju.

Sjeverna granica Balkana je upitna. Često se Dunavska i Panonska ravnica ne smatra dijelom Balkana. Dapače, mnogi smatraju da sve što je sjeverno od Save i Dunava - sjeveroistočna Slovenija, sjeverna Hrvatska (središnja Hrvatska i Slavonija), sjeverna Srbija (Vojvodina) i veći dio Rumunije - nije dio Balkana. Drugi opet kažu da i ta područja zajedno s jugom Rumunije (bez Transilvanije) spadaju u Balkan.

Zapravo, Balkan nije toliko cjelina zbog planinskih lanaca koliko zbog zajedničke i često nasilne historije. Tu historiju prvenstveno obilježavaju vijekovi potčinjenosti ili borbe s Osmanlijskim carstvom, kao i međusobni sukobi u 20. vijeku. Rec Balkan potice od dve reci iz turskog jezika, a to su bal - sto znaci med i kan - sto oznacava rec krv. Upravo ove dve reci i oslikavaju Balkan i njegovu istoriju.

Pojam Balkan obojen je negativnim značenjima: nasilje, vjerska i etnička nesnošljivost, sveopšta nazadnost i podjeljenost. U engleskom jeziku riječ balkanisation (balkanizacija) označava neizlječivu rascjepkanost i netrpeljivost između frakcija unutar neke skupine. Zato se ta riječ na rubnim područjima izbjegava i ponekad smatra pogrdnom. U nekim zemljama bivše Jugoslavije koristi se i pojam balkanska krčma, koji se proslavio zbog Krležine rečenice: "Kad se u balkanskoj krčmi pogase svjetla, onda sijevaju noževi."

Postoji i neutralniji izraz za Balkan, a to je Jugoistočna Evropa. To nije geografski pojam jer ne obuhvata Rumuniju i Ukrajinu. Taj se izraz koristi sve više, npr. inicijativa Evropske Unije iz 1999. godine zove se Pakt o stabilnosti za Jugoistočnu Evropu, a on-line novine Balkan Times preimenovale su se 2003. godine u Southeast European Times.

Zemlje koje se neslužbeno spominju kao dio Balkana:

• Albanija
• Bosna i Hercegovina
• Bugarska
• Grčka
• Makedonija
• Srbija i Crna Gora (uključujući Kosovo i Sandžak)
• Turska, ali samo njezin dio na evropskom kontinentu.

Ponekad se u okviru Balkana spominju i Rumunija, Hrvatska i Slovenija.

Mnoge regije u državama navedenim kao dio Balkana znatno se razlikuju od ostatka regije, pa zato rubne države ne vole da ih zovu balkanskim zemljama. To prvenstveno vrijedi za Rumuniju, Hrvatsku i Sloveniju, ali i za Grčku.

Druge zemlje koje ne spadaju u Balkan ali su blizu i/ili su igrale važnu ulogu u geopolitici, kulturi i historiju Balkana:

• Kipar
• Mađarska (vidi Austro-Ugarska)
• Austrija (vidi Austro-Ugarska)
• Italija (vidi Dalmacija, Istra)
• Rusija (vidi Historija Srbije)

[izmijeni] Priroda i resursi

Većinu regije pokrivaju planinski lanci. Glavni su lanci Dinaridi u Hrvatskoj i Bosni, koji se nastavljaju na masiv Šar-Pindus u Albaniji, Makedoniji i Grčkoj. Bugarska ima planinu Balkan i Rodope na granici s Grčkom. Najviši vrh je Musala u Bugarskoj (2925 m).

Klima je na obali mediteranska, dok je u unutrašnjosti umjereno kontinentalna. Sjever poluostrva i planine imaju snježne i mrazne zime, te vruća i suha ljeta. Na jugu su zime blaže.

Na jugu i na obali raste crnogorica. U unutrašnjosti su tipične srednjoevropske šume (hrast i bukva, u planinama bor i jela). Visinska granica šume je 1800-2000 m.

Tlo je opštenito loše, osim u ravnicama, gdje su prirodna trava, plodna zemlja i topla ljeta pogodni za oranice. U velikom dijelu regije zemljoradnja loše stoji zbog planina, vrućih ljeta i loše zemlje, što pogoduje samo nekim poljoprivrednim kulturama (na primjer, maslinama i vinovoj lozi).

Energetski izvori su rijetki. Ima uglja, pogotovo u Bugarskoj, Srbiji i Bosni. Raširenija su ležišta lignita. Nafta je rijetka, iako postoje mala ležišta u Srbiji, Albaniji i Hrvatskoj. Postoje brojne hidrocentrale.

Među sirovinama je najviše metalne rude. Željezo je rijetko, ali neke zemlje, npr. Bosna i Hercegovina, imaju znatne količine bakra, cinka, kositra, kroma, mangana, magnezita i boksita. Neki se metali izvoze.

[izmijeni] Prošlost i sadašnjost

Balkan je izravan kopneni put između Zapadne Evrope i jugozapadne Azije (Mala Azija i Bliski istok). Zato oduvijek ima vrlo veliku stratešku važnost.

Nekad je veći dio Balkana bio politički ujedinjen pod Bizantom i zatim Osmanlijskim carstvom, a središte oba carstva je ležalo u Anatoliji (koja danas spada u azijski dio Turske).

Iako je pod Bizantskim carstvom spadao u najnaprednije dijelove Evrope, zadnjih 550 godina Balkan je bio najmanje razvijen dio kontinenta, jer se evropska politika i trgovina okrenula Atlantskom okeanu, a Osmanlijsko carstvo je bilo relativno izolirano od glavnih ekonomskih tokova.

Balkanske su zemlje počele sticati nezavisnost u 19. vijeku, pa je Balkanski savez 1912-13. u Balkanskim ratovima odbacio Tursku do njenih današnjih granica.

Prvi svjetski rat je izbio 1914. zbog atentata na nadvojvodu Franza Ferdinanda u Sarajevu. Nakon Drugog svjetskog rata, Sovjetski Savez i komunizam jako su uticali na Balkan.

Tokom hladnog rata, većina zemalja Balkana bila je pod komunistima. Ipak, Jugoslavija (1948.) i Albanija (1961.) raskinuli su sa Sovjetskim Savezom. Jugoslavija se više približila Zapadu i osnovala pokret nesvrstanih. Albanija se u početku okrenula Kini, a kasnije se posve izolirala. Jedine nekomunističke zemlje su bile Grčka i Turska, koje su tada (kao i danas) bile članice saveza NATO.

Regija je početkom 1990-ih godina bila teško pogođena ratovima na prostoru bivše Jugoslavije, zbog čega je NATO intervenisao u Bosni i Hercegovini, na Kosovu i u Makedoniji. Danas (2005.) su sve balkanske zemlje u dobrim odnosima s EU i SAD. Pitanje Kosova i Albanaca opštenito je još dijelom otvoreno.

članstvo u Evropskoj Uniji
Grčka je članica Evropske Unije još od 1981. godine, a Slovenija, Mađarska i Kipar su to postali 2004. godine. Bugarska i Rumunija namjeravaju ući 2007. godine. Hrvatska i Makedonija su potpisale preliminarne sporazume s Evropskom komisijom, ali nisu na popis službenih kandidata i ne zna se kad će biti primljene. Turska se prijavila za članstvo još 1963., ali ni danas (2005.) nije članica, iako su sklopljeni određeni carinski sporazumi. I ostale zemlje su izrazile želju da uđu u EU, ali još se ne zna kad će doći u obzir. Bosna i Hercegovina će u decembru početi pregovore sa Briselom o uslovima članstva u EU.

[izmijeni] Stanovništvo

Glavni narodi regije:

• Grci (10.8 miliona)
• Turci (9.2 miliona u evropskom dijelu Turske)
• Srbi (8.5 miliona)
• Bugari (7 miliona)
• Albanci (6 miliona, od čega oko 3.3 miliona u Albaniji)
• Bošnjaci (2.4 miliona)
• Makedonci (1.9 miliona).
• (Hrvati (4.5 miliona))
• (Rumuni (22 miliona))
• (Slovenci (1.9 miliona))

Glavne religije su kršćanstvo (pravoslavlje, katoličanstvo) i islam.

Pravoslavlje prevladava u ovim državama:

• Bugarska
• Grčka
• Rumunija
• Srbija

Katoličanstvo prevladava u ovim državama:

• Hrvatska
• Slovenija

Islam prevladava u ovim državama:

• Albanija
• Turska

Države s izraženom mješavinom vjera:

• Bosna i Hercegovina: islam, pravoslavlje, katoličanstvo
• Kipar (ostrvo): pravoslavlje i islam. Grci su uglavnom pravoslavci (70-72% otoka), Turci su uglavnom muslimani (28-30% otoka).
• Makedonija: Makedonci su uglavnom pravoslavci, Albanci su uglavnom muslimani.

Kosovo, regija koja je službeno dio Srbije, ima većinsko albansko stanovništvo, koje je uglavnom muslimansko. I Makedonija ima velik broj Albanaca. Sjeverna Grčka i jugozapadna Bugarska imaju makedonsku manjinu. Tračka (pokrajina u istočnoj Grčkoj) ima muslimansku manjinu. Grčka ima albansku manjinu, koja se uglavnom sastoji od Albanaca koji su se doselili u 1990-ima, i pravoslavnu skupinu zvanu Arvaniti, koja se naselila u Grčkoj tokom srednjeg vijeka. Južna Albanija ima grčku pravoslavnu manjinu u pokrajini Sjeverni Epir.

Mnoge balkanske zemlje imaju velik broj ateista zbog pola vijeka komunizma.

[izmijeni] Također pogledajte

• Osmanlijsko carstvo na Balkanu