Βαλκάνια
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Τα Βαλκάνια είναι περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία από το μακρινό παρελθόν λειτούργησε και λειτουργεί ως σταυροδρόμι πολιτισμών, ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή και την Ασιατική ήπειρο. Η διακριτή ταυτότητα και ο τεμαχισμός της βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς απότοκο της ορεινής γεωγραφίας της, της συγκέντρωσης πολλών εθνοτήτων σε έναν γεωγραφικά περιορισμένο χώρο και της εξαιρετικά βίαιης ιστορίας της, που είναι γεμάτη πολέμους, επιδρομές, εξεγέρσεις. Η ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων καλύπτει 550.000 χλμ² και ο πληθυσμός της αγγίζει τα 53 εκατομμύρια. Το όνομα της περιοχής αντλείται από τα Βαλκάνια όρη ή οροσειρά του Αίμου που διατρέχουν την περιοχή από το κέντρο της Βουλγαρίας έως την ανατολική Σερβία.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ορισμοί και σύνορα
[Επεξεργασία] Χερσόνησος
Τα Βαλκάνια αναφέρονται ως βαλκανική χερσόνησος ή χερσόνησος του Αίμου , καθώς περιβάλλονται από την Αδριατική, το Ιόνιο, το Αιγαίο, τον Μαρμαρά και τη Μαύρη θάλασσα, νοτιοδυτικά, νότια και νοτιοανατολικά.
Ενώ δεν είναι ένα πρότυπο χερσονήσου δεδομένου ότι δεν έχει κάποιο ισθμό να τη συνδέει με την ηπειρωτική Ευρώπη, τούτος ο ορισμός χρησιμοποιείται συχνά για να υποδείξει την ευρύτερη βαλκανική περιοχή.
[Επεξεργασία] Νοτιοανατολική Ευρώπη
Εξαιτίας των υποδηλώσεων που προαναφέρθηκαν για τον όρο "Βαλκάνια", πολλοί προτιμούν αντ' αυτού τον όρο Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η χρήση αυτού του όρου ως γεωγραφικού προσδιορισμού αυξάνεται σταδιακά. Μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1999 ονομάστηκε Σύμφωνο σταθερότητας για τη νοτιοανατολική Ευρώπη, και η δικτυακή εφημερίδα Balkan Times μετονομάστηκε σε Southeast European Times το 2003.
Η χρήση αυτού του όρου για τη βαλκανική χερσόνησο (και μόνο αυτήν) τεχνικά αγνοεί τη γεωγραφική παρουσία της Ρουμανίας και Ουκρανίας, οι όποιες βρίσκονται επίσης στο νοτιοανατολικό τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου.
[Επεξεργασία] Αποσαφηνίσεις και αντιπαραθέσεις
Τα βόρεια σύνορα της βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται γενικά ότι ευθυγραμμίζονται με τη γραμμή που διαμορφώνεται από τους ποταμούς Δούναβη, Σάβα και Κούπα και ένα τμήμα που συνδέει τις πηγές του Κούπα με τον κόλπο Κβάρνερ.
Υπάρχουν επίσης και άλλοι ορισμοί των βόρειων συνόρων των Βαλκανίων:
- η γραμμή Κρκά (Krka), (ποταμός στη Σλοβενία) – Βιπάνα (Vipava) - βόρειο όριο του κόλπου της Τεργέστης
- η γραμμή Δνείστερος - Τιμισοάρα - Ζάγκρεμπ – όρος Τρίγκλαβ (Triglav).
- η γραμμή Σάβα (Sava) - Λιούμπλιάνσκο πόλιε (Ljubljansko polje) – ποταμός Ίντριτσκα (Idrijca) – ποταμός Σόκα (Soca).
Το συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο βόρειο σύνορο Δούναβης-Σάβα-Κούπα είναι αυθαίρετο ως προς τα φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του, όμως μπορεί να αναγνωριστεί εύκολα στο χάρτη. Είναι ιστορικά δικαιολογήσιμο επειδή η περιοχή που καθορίζεται έτσι (μαζί με τη Ρουμανία, αποκλείοντας το Μαυροβούνιο, τη Δαλματία και τα Επτάνησα) αποτελούσε τον μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής επικράτειας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα τέλη του 15ου έως τον 19ο. Ο ποταμός Κούπα σχηματίζει ένα φυσικό σύνορο μεταξύ της νοτιοανατολικής Σλοβενίας και της Κροατίας, ο Σάβα διχοτομεί την Κροατία, τη Σερβία και τον Δούναβη, ο όποιος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ευρωπαϊκός ποταμός (μετά τον Βόλγα) και διαμορφώνει ένα φυσικό σύνορο μεταξύ της Βουλγαρίας, της Σερβίας και της Ρουμανίας. Βόρεια αυτής της γραμμής βρίσκεται η Παννόνια πεδιάδα και (στην περίπτωση της Ρουμανίας) τα Καρπάθια όρη.
[Επεξεργασία] Τρέχουσα σύνθεση
Οι χώρες που περιλαβάνονται στη γεωπολιτική σφαίρα των Βαλκανίων είναι:
- Αλβανία
- Βοσνία και Ερζεγοβίνη
- Βουλγαρία
- Κροατία
- ΠΓΔΜ
- Ελλάδα
- Σερβία
- Μαυροβούνιο
- Τουρκία, μόνον το ευρωπαϊκό τμήμα της Ανατολικής θράκης.
Στον κατάλογο ενίοτε περιέχονται η Ρουμανία και η Σλοβενία.
[Επεξεργασία] Φυσικοί πόροι
Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής των Βαλκανίων καλύπτεται από οροσειρές που την διατρέχουν από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Οι κύριες οροσειρές είναι οι Δειναρικές Άλπεις στην Σλοβενία, την Κροατία και τη Βοσνία, το ορεινό σύμπλεγμα Σαρ που ξεκινά από την Αλβανία προς την FYROM και την οροσειρά της Πίνδου ως την κεντρική Ελλάδα. Στην Βουλγαρία υπάρχουν οροσειρές που διατρέχουν την περιοχή από ανατολάς προς δυσμάς, όπως τα Βαλκάνια όρη και τα Ροδόπεια όρη στα σύνορά της με την Ελλάδα. Η υψηλότερη κορυφή είναι η Μουσάλα, (2925 μ) στο όρος Ρίλα, στη νοτιοδυτική Βουλγαρία.
Στις ακτές το κλίμα των Βαλκανίων είναι μεσογειακό ενώ στην ενδοχώρα είναι ήπιο ηπειρωτικό. Στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου και στις ορεινές περιοχές, ο χειμώνας είναι συνήθως παγωμένος με συχνές χιονοπτώσεις, ενώ το καλοκαίρι ξηρό και θερμό. Στις νότιες περιοχές ο χειμώνας είναι συνήθως ηπιότερος.
Στο πέρασμα των αιώνων πολλά δάση καταστράφηκαν και αντικαταστάθηκαν με θάμνους και πόες. Στις νότιες περιοχές και κοντά στις ακτές υπάρχει σημαντική αειθαλής βλάστηση. Στην ενδοχώρα υπάρχουν τα τυπικά δάση της Ευρώπης με Οξιά και Δρυ ή Έλατο και Πεύκο στα ορεινά. Η δενδρογραμμή ή "όριο βλάστησης" στους ορεινούς όγκους αναπτύσσεται περίπου στο ύψος των 1800-2300 μ.
Οι καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων εκτιμούνται γενικώς ως μη παραγωγικές, εκτός από τις πεδιάδες όπου το θερμό κλίμα και οι γόνιμες αλλουβιανές αποθέσεις δίνουν τις ευκαιρίες για μια ικανοποιητική παραγωγή. Οι καλλιέργειες στα ορεινά εδάφη είναι μικρές και έχουν συνήθως τοπική εμβέλεια, εκτός από τις καλλιέργειες της αμπέλου και της ελιάς που παρουσιάζουν εξαγωγικές δραστηριότητες.
Οι ενεργειακές πηγές περιορίζονται σε κοιτάσματα λιγνίτη, στην Βουλγαρία, την Σερβία, τη Βοσνία και την Ελλάδα. Υπάρχουν, επίσης, μικρά αποθέματα πετρελαίου στην Σερβία την Αλβανία, την Κροατία και την Ελλάδα (Αιγαίο). Το φυσικό αέριο κατά το πλείστον εισάγεται ελλείψει εντοπίων ικανοποιητικών αποθεμάτων και χρησιμοποιούνται κυρίως υδροηλεκτρικοί σταθμοί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός από την περίπτωση της Βουλγαρίας που χρησιμοποιεί και πυρηνικό αντιδραστήρα για την οκανοποίηση των αναγκών της και της Ελλάδας που χρησιμοποιεί λιγνίτη.
Όσον αφορά στον ορυκτό πλούτο, υπάρχει αρκετός χαλκός, ψευδάργυρος, χρώμιο, μαγγάνιο, βωξίτες, χρυσός και ουράνιο. Ορισμένα από τα μέταλλα -κυρίως οι βωξίτες- είναι τμήμα της βαλκανικής εξαγωγικής δραστηριότητας, κυρίως στην ελληνική επικράτεια.
[Επεξεργασία] Σύνθεση πληθυσμών ανά εθνικότητα και θρησκεία
Στις κύριες εθνικότητες της περιοχής περίλαμβάνονται οι Έλληνες (10.8 εκατ.), οι Τούρκοι (9.2 εκατ. στο ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας), οι Σέρβοι (8.5 εκατ.), οι Βούλγαροι (7 εκατ.), οι Αλβανοί (6 εκατ., με τα 3.3 εκατ. να κατοικούν στην Αλβανία), οι Κροάτες (4.5 εκατ.), οι Βόσνιοι (2.4 εκατ.), οι Σλαβομακεδόνες (1.4 εκατ.) και οι Μαυροβούνιοι (0.265 εκατ.). Αν συμπεριληφθεί στον κατάλογο η Σλοβενία και η Ρουμανία, τότε προστίθενται οι Ρουμάνοι (26 εκατ.) και οι Σλοβένοι (2 εκατ.). Σχεδόν σε όλη την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων απαντώνται μειονότητες Ρομ. Άλλες μικρότερες ομάδες είναι οι Γκαγκόζ, οι Γκορανί, οι Καρακατσάνοι, οι Βλάχοι και οι Αρβανίτες.
Οι κύριες θρησκείες της περιοχής είναι ο ανατολικός ορθόδοξος Χριστιανισμός, ο Καθολικισμός και ο Ισλαμισμός. Επίσης ασκείται μια ποικιλία διαφορετικών παραδόσεων της κάθε πίστης, με κάθε μία από τις ορθόδοξες χώρες να έχει την εθνική της εκκλησία.
Η Ορθοδοξία είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες:
- Βουλγαρία
- Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας
- Ελλάδα
- Ρουμανία
- Σερβία και Μαυροβούνιο
Ο Καθολικισμός είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες:
- Κροατία
- Σλοβενία
Ο Ισλαμισμός είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες:
- Αλβανία
- Τουρκία
- Βοσνία και Ερζεγοβίνη
Το γεγονός ότι υφίσταται μία κύρια θρησκεία δε σημαίνει ότι οι παραπάνω πληθυσμοί είναι θρησκευτικά αμιγείς, ενώ υπάρχουν σημαντικά προβλήματα ανεξιθρησκείας στην Τουρκία, την Ελλάδα και εν μέρει στην Βουλγαρία, όπου οι ετερόδοξοι δεν έχουν το τυπικό δικαίωμα δημιουργίας χώρων λατρείας ή ναών.
