Jaguar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
→ Başlığın diğer anlamları için Jaguar (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jaguar (Panthera onca) (Brezilya Portekizcesi: onça pintada), Felidae (Kedigiller) familyasından ve Panthera cinsinin dört büyük kedisinden biri olan bir Yeni Dünya memelisidir.. Diğer üç büyük kedi Eski Dünya’nın kaplan, aslan ve leoparıdır. Kaplan ve aslandan sonra en büyük üçüncü kedi olan jaguar Batı Yarımküresinin en büyük ve en güçlü kedisidir. Jaguar günümüzde Meksika’dan (ABD’nin güneybatısında bazen görülebilir) Orta Amerika’ya ve Paraguay’ın güneyi ile kuzey Arjantin’e kadar dağılan bir alanda bulunmaktadır.
Benekli kedi, fiziksel olarak daha çok leopara benzese de daha güçlü yapısı, davranışsal ve habitat özellikleri ile kaplana daha yakındır. Tercih ettiği habitat cengel olsa da, ormanlık araziden açık araziye kadar çeşitli alanlarda yaşar. Genel olarak su kenarlarında bulunur ve kaplanla birlikte yüzmekten hoşlanan kediler olarak dikkat çekerler.
Jaguar genel olarak yalnız dolaşan, avını izleyip pusuya düşüren bir avcıdır ve avını seçerken fırsatçı davranır. Aynı zamanda ekosistemi dengelemek ve av türlerinin nüfuslarını kontrol altında tutmak konusunda önemli rol oynayan hem süper hem de kilit avcıdır. Jaguar, diğer kedilere göre bile oldukça kuvvetli bir çeneye sahiptir. [1] Kuvvetli çeneleri sayesinde zırhlı sürüngenlerin kabuklarını deler ve memeliler arasında sıradışı olan bir öldürme yöntemi kullanır. Beyne ölümcül darbeyi indirmek için doğrudan avının kafatasını iki kulağının arasından ısırır. [2]
Konu başlıkları |
[değiştir] Etimoloji
Jaguar kelimesinin etimolojisi tam olarak belli değildir. Bazı kaynaklar Güney Amerika Tupi dilinden Portekizce’ye geçtiğini belirtir. [3] Başka bazı kaynaklar bu sözcüğün Guarani diline ait olduğunu savunur. Tupi dilindeki özgün ve tam isim jaguaradır ve aynı zamanda tüm etçil hayvanları tanımlamak için de kullanılır. [3][4] Birleşik hâli olan jaguareté sözcüğündeki -eté "gerçek" anlamına gelir.[4] Guarani dilindeki yaguareté sözcüğü de "gerçek yırtıcı hayvan",[5] , "köpek gövdeli",[6] ya da "yırtıcı köpek" diye farklı çevirilere sahiptir.[7] İlk etimolojik raporlara göre jaguara sözcüğü "avını bir kerede öldüren hayvan" anlamına gelir ve bu bilgi bir çok kaynakta bulunmaktadır. [8] Ancak bu bilginin doğru olmadığı öne sürülmüştür. [4] Birçok Orta ve Güney Amerika ülkesinde bu kediye el tigre ("kaplan") denir.
Panthera onca bilimsel adının ilk kısmının Yunanca pan- ("tüm") ve ther ("hayvan") sözcüklerinden türetildiği söylense de bu da halk arasında yayılmış doğru olmayan bir etimolojik yorumdur. Panthera büyük olasılıkla Doğu Asya kaynaklıdır ve "sarımsı hayvan" ya da "beyazımsı sarı" anlamlarına gelir.[9]
Onca sözcüğünün, hayvanın güçlü pençeleri nedeniyle "çengel" ya da "kanca" olduğu söylense de en doğru etimolojik yorum basitçe hayvanın Portekizce ismi olan onçadan (on-sa) geldiğidir.
[değiştir] Taksonomi
Jaguar Panthera onca, Panthera cinsinin Yeni Dünya’daki tek temsilcisidir. DNA araştırmalarıyla elde edilen kanıtlara göre aslan, kaplan, leopar, jaguar, kar leoparı ve bulutlu leopar ortak bir ataya sahiptir ve bu da yaklaşık altı ile on milyon yıl önceye dayanır. [10] Fosil kayıtları Panthera cinsinin 2 ile 3,8 milyon yıl önce ortaya çıktığını göstermektedir. [10][11] Bulutlu leopar (Neofelis nebulosa) genel olarak bu grubun başına konur. [10][12][13][14] Dİğer türlerin evrim ağacındaki konumu değişik çalışmalarda farklılık gösterir ve henüz çözülememiştir. Çalışmaların çoğu kar leoparını Panthera cinsine katar,[10][12][14] kar leoparının bilimsel adının Uncia uncia [15][16]mı Panthera uncia.[10][12][13][14] mı olması konusunda belirli bir ortak görüş de yoktur.
Morfolojik kanıtlara dayanan Britanyalı zoolog Reginald Pocock, jaguarın daha çok leopar ile bağlantılı olduğu sonucuna varmıştır. [14] Ancak DNA kanıtları yetersizdir ve çalışmadan çalışmaya jaguarın konumu değişiklik gösterir. [10][12][13][14] Avrupa jaguarı (Panthera gombaszoegensis) ve Amerikan aslanı (Panthera atrox) gibi soyu tükenmiş Panthera türlerinin fosilleri incelendiğinde hem aslanların hem de jaguarların özelliklerini gösterdikleri görülür. [14] Jaguar mitokondriyal DNA’sının analizi, türün ortaya çıkışını fosillerin belirttiğinden daha yeni bir tarih olan 280.000 ile 510.000 yıl öncesine dayandırmaktadır. [17]
[değiştir] Coğrafi değişiklik
Jaguar alttürlerinin en son betimlemesi 1939 yılında Pocock tarafından yapılmıştır. Coğrafi orijin ve kafatası morfolojisine dayanarak sekiz alttürü belirlemiştir. Ancak tüm alttürleri dikkatle inceleyebilmek için yeterli sayıda örneğe sahip değildi ve önerdiği alttürlerin bir kısmı için şüphelerini belirtmiştir. Daha sonraları çalışmalarının değerlendirilmesi sonucu yalnızca 3 alttür önerilmiştir: P. o. onca, P. o. paraguensis ya da P. o. palustris, P. o. hernandesii[18]
Son yıllarda yapılan çalışmalar da çok iyi tanımlanmış alttürler oluşturmak konusunda başarısız olmuştur ve artık kabul görmemektedir. [19] Larson (1997) jaguarın morfolojik değişikliklerini inceledi ve güney ile kuzeyde yaşayanlar arasında bir değişiklik olduğunu gösterdi ancak varolduğu ileri sürülen alttürler arasında alttür olacak kadar büyük farklılıklar bulmadı.[20] Eizirik ve arkadaşlarının 2001 yılında yaptıkları genetik bir çalışma belirgin bir coğrafi alttür dağılımının olmadığını gösterdi ancak Amazon Nehri gibi büyük coğrafi engellerin farklı popülasyonlar arasındaki gen alışverişini sınırladığını da ortaya koydular. [17] Sonraki daha detaylı bir çalışma Kolombiya’daki jaguarların tahmini popülasyon yapısını doğruladı. [21]
Pocock'un alttür sınıflandırması hâlâ kedinin genel tanımları arasında belirtilmektedir.[22] Seymore bunları üç alttürde gruplamıştır[18]
- Panthera onca onca: Venezuela’dan, Brezilya’nın Rio Grande do Sul nehrinin güney ve doğusuna kadar ve
- P. onca peruviana: Peru sahili dahil olmak üzere.
- P. onca hernandesii: Batı Meksika ve ayrıca
- P. onca palustris ya da P. onca paraguensis: Paraguay ve kuzeydoğu Arjantin [23][18]
[değiştir] Biyoloji ve davranış
[değiştir] Fiziksel karakteristikler
Jaguar güçlü kaslara sahip bir hayvandır. Vücut ölçüleri önemli değişiklikler gösterir: vücut ağırlığı genellikle 56–96 kilogram arasında dolaşsa da 131–151 kilogram gelen daha iri jaguarlarla (dişi aslan ve kaplanların ortalam ağırlığına erişir) 36 kilogram gelen daha küçük jaguarlar da kaydedilmiştir. Dişiler genelde erkeklerden %10–20 daha küçüktür. Kedinin boyu 1,62–1,83 metre arasında değişir ve bu boya kuyruk 75 santimetre daha ekler. Omuz yükseklikleri 67–76 santimetre arasındadır. [24]
Bölgeler ve habitatlar arasında boyut farklılıkları da ortaya çıkarılmıştır. Kuzeyden güneye gidildikçe boyut büyür. Meksika’nın pasifik sahilinde Chamela-Cuixmala Biyosfer Rezervi’nde jaguarlar üzerine yapılan bir çalışma yaklaşık bir puma boyutlarında yalnızca 30–50 kilogramlık jaguarların varlığını gösterdi. [25] Buna karşın Brezilya’da Pantanal bölgesinde yapılan bir çalışmada da ortalama jaguar ağırlığı olarak 100 kilogram bulunmuştur. [26] Orman jaguarları açlık alanda bulunan jaguarlara göre daha koyu renklerde ve daha küçüktürler. Bunun nedeni büyük bir ihtimalle ormanlık alanlarda büyük otçul avların daha az olmasıdır. [27]
Kısa ve kalın bacak yapısı jaguarın iyi tırmanmasını, sürünerek ilerlemesini ve yüzmesini sağlar. [24] Kafa sağlamdır ve çene aşırı bir şekilde güçlüdür. Jaguarların tüm kedigiller içinde en güçlü ve memeliler içinde de ikinci en güçlü çeneye sahip olduğu önerilmiştir. Bu güçlülüğün nedeni jaguarların kaplumbağa kabuklarını bile delecek kadar güçlü olmak için adaptasyonudur. [2] Vücut oranına göre ısırma gücünün karşılaştırması jaguarı aslan ve kaplanın önünde, bulutlu leoparın yanında en üst sıraya oturtmuştur.[1] National Geographic dergisinin özel bir sayısı da jaguarın dünyanın en kuvvetli kedisi olduğunu önermiştir. [28] "Bir tek jaguarın 300 kg.’luk bir boğayı çenesiyle 8 metre sürükleyebileceği ve en ağır kemikleri bile ezebiliceği" bildirilmiştir.[29] Jaguar cengel içinde 300 kilograma kadar olan hayvanları avlar, kısa ve kalın fiziksel yapısı avına ve çevresine göre geçirdiği adaptasyonun bir sonucudur.
Jaguarın postu asıl sarımsı kahverengi renkteyse de kızıl-kahverengiden siyaha kadar çeşitlilik gösterir. Kedinin kürkü cengel habitatında kamufle olabilmek için gül tarzı beneklerle kaplıdır. Jaguardan jaguara post üstündeki benekler farklılık gösterir, gül şeklindeki benekler farklı tipte bir ya da birkeç benek içerebilir. Genellikle kafa ve boyundaki benekler dolu boşluk olmayan beneklerdir. Kuyruk bölgesinde de aynı şeklde olan benekler birleşerek bir kuşak haline gelir. Göbek, boyunaltı ve ayakların dış yüzleri ile aşağı yanlar beyazdır. [24]
Bu türde melanizm diye bilinen durum oluşur. Melanizme sahip tip benekli tipten daha az yaygındır. Güney Amerika bölgesinde yüzde altılık bir oran bildirilmiştir. [30] Melanizm baskın allelin sonucudur.[31] Melanizm olan jaguarlar tamamen siyah görünseler de yakından incelendiğinde benekler hâlâ görülebilir. Melanizmi olan jaguarlar halk arasında kara panter olarak bilinse de ayrı bir tür oluşturmazlar. Bazen beyaz panter diye adlandırılan nadir görülen albino bireyler, diğer kedilerde olduğu gibi jaguarlar arasında da görülür.[27]
Jaguar leopara çok benzer ama daha kısa ve kalın yapısı vardır. İki hayvan postlerinin üzerindeki gül şeklindeki beneklerden ayırtedilebilirler. Jaguarın benekleri sayıca daha az ve büyüktür. Genelde koyu renklidir ve kalın çizgili beneklerin ortasındaki küçük benekler leoparda bulunmaz. Jaguarın kafası daha yuvarlaktır, daha kısa ama kalın bacakları vardır. [32]
[değiştir] Üreme ve yaşam çevrimi
Dişi jaguarlar cinsel olgunluğa yaklaşık iki yılda gelirken erkek jaguarlar üç ya da dört yıl sonra ulaşırlar. Doğal ortamında kedinin yıl boyınca çiftleştiği sanılmaktadır ancak av arttığında doğumların sayısı da artış gösterir. [33] Esaret altındaki erkek jaguarlarda yapılan çalışma yıl boyunca çiftleşme varsayımını destekler. Semen özellikleri ve boşalma kalitesinde mevsimsel değişikliklere raslanmamıştır ancak esaret altında üreme başarısının düşük olduğu gözlemlenmiştir. [34] Dişilerin adeti 37 günlük çevrimin içinde 6–17 gün sürer ve dişiler idrar ile bıraktıkları koku ve daha yüksek ses tonu ile çiftleşmeye hazır olduğunu bildirir. [33]
Eşler çiftleştikte sonra ayrılır ve yavruların bakımını dişi yapar. Hamilelik 93-105 gün arası sürer ve dişi sıklıkla iki ama bazen de dörde kadar varan sayıda yavrular. Yavrular doğduktan sonra anne erkeklerin etrafta dolaşmasına izin vermez. Kaplanlarda da görülen bu davranış yavru yamyamlığını önlemek içindir. [35]
Gözü kapalı doğan yavrular iki hafta sonra gözlerini açar. Üç ayda sütten kesilen yavrular anneleriyle birlikte ava çıkmadan önce altı aylığa kadar inlerinen ayrılmaz. [36] Yavrular bir ile iki yıl arasında anneleriyle birlikte kaldıktan sonra kendilerine ait bir bölge oluşturmak için ayrılırlar. Genç erkekler önceleri göçmendir ve yaşlı erkeklerle kendilerine ait bir bölge oluşturana kadar itişipkakışırlar. Doğal yaşam alanlarında jaguarların yaşam süresi 12 yıl civarındadır. Esaret altında 23 yıl kadar yaşadıkları görülmüştür ki bu onları en uzun yaşayan kedilerin arasına sokar. [26]
[değiştir] Sosyal yapı
Kedilerin çoğunluğu gibi, anne-yavru gruplarının dışında jaguar tek başına dolaşır. Erişkinler genelde kur yapmak ve çiftleşmek için biraraya gelir [35]) ve kendilerine geniş bölgeler ayırırlar. Dişilerin 25 ile 40 kilometrekarelik bölgeleri birbirini kesebilir ama hayvanlar genellikle yüzyüze gelmekten kaçınır. Erkeklerin bölgeleri av ve yeterli alan durumuna göre yaklaşıkiki katı yer kaplar ve birbirini kesmez. [35][37] Pençe izleri, idrar ve dışkı bölgeyi belirlemek için kullanılır. [38]
Diğer büyük kediler gibi jaguar da kükreyebilir ve bölge ile eş için rakiplerini uyarmak için de kükrerler. Doğal yaşam yerlerinde bireyler arasında karşılıklı kükremeler gözlemlenmiştir. [39] Kükremeleri tekrar eden bir öksürüğe benzer ve bazen miyavlama ile homurdanma sesleri de çıkarırlar. [26] Çok nadir de olsa erkekler arasında çiftleşme nedeniyle kavga çıkabilir ama genellikle saldırgan davranışlarda bulunmadıkları gözlemlenmiştir. [38] Kavga çıktığında anlaşmazlık genellikle bölge nedeniyledir: Bir erkeğin bölgesi içinde iki ya da üç dişinin bölgesi yer alır ama başka bir erkeğin girmesine tahammül edemezler. [35]
Jaguar genellikle gece hayvanı olarak tanımlar ama daha çok yarı karanlıkta (gündoğuşundan önce ve günbatışından sonra) aktiftir. Erkekler de dişiler de avlanır ama erkekler daha büyük bölgede olduklarında her gün daha büyük yol katederler. Av olduğu takdirde jaguar gündüzleri de avlanabilir. Zamanının %50-60’ını aktif olarak geçiren jaguar oldukça enerjik bir kedidir. [27] Bulunması zor olan jaguarın doğal yaşam alanları da kolay erişilemediği için gözlemlemek için oldukça zor bir hayvandır.
[değiştir] Avlanma ve beslenme
Tüm kediler gibi jaguar yalnızca et ile beslenen bir etçildir. Fırsatçı bir avcıdır ve 85’e yakın türü avlar. [27] Jaguar büyük avları tercih eder ve geyik, tapir, pekari, köpek ve hatta cayman timsahlarını bile avlar. Ancak kedi, kurbağa, fare, kuş, balık, ve evcil hayvan gibi yakalayabildiği her türlü hayvanı yiyebilir. [40]
Jaguar Panthera cinsinde yaygın olan derin ısırık ve boğma tekniğini kullansa da kediler arasında istisna teşkil eden kendine has bir öldürme yöntemini tercih eder: köpekdişleriyle avının kulakları arasından şakak kemiklerini ısırarak doğrudan beynini deler. Emmons (1987) bu tekniğin Pleistocene dönemin sonunda türlerin yokloması nedeniyle jaguarların temel avlarının kaplumbağa olması nedeniyle kaplumbağa kabuklarını kırarak açabilmek için bir adaptasyon olduğunu önermiştir. [39][27] Kafatası ısırığını memeliler için uygulayan jaguar cayman gibi avlarda ise arkaya sıçrayarak omuriliğine zarar verdiği avını hareketsizleştirir. Kaplumbağa kabuğunu kırabilecek bile olsa jaguar basitçe kabuğun içindeki etleri sıyırarak da yiyebilir. [35] Köpek gibi avlarda ise kafatasını kırabilecek bir pençe darbesi yeterli olur.
Jaguar sürek avındansa, avını izleyip pusuya düşürür. Kedi orman patikalarında yavaşça dolanarak pusuya düşürmeden ve saldırmadan önce avı dinler ve izler. Jaguar saklandığı yerden ve genelde hedefinin ölü noktasında çevik bir sıçrayışla saldırır. Türün pusu yetenekleri hem yerliler hem de saha araştırmacıları tarafından hayvanlar dünyasında eşine benzerine raslanmaz bir yetenek olarak görülür. Pusu yeteneği büyük bir ihtimalle çok farklı ortamlarda süper avcı olmanın geliştirdiği bir yetenektir. Pusuda avın arkasından suya sıçramak da yer alır. Yüzerlerken çok rahat bir şekilde avlarını öldürebilirler. Öyle kuvvetlidirler ki genç bir inek ölüsünü ağacın üzerine çıkarabilirler. [35]
Avını öldürdükten sonra jaguar cesedini çalılığa ya da gözden uzak başka bir noktaya taşır. Avının karnından değil de boyun ve göğsünden yemeye başlar. Kalp ve ciğerlerden sonra omuzlarını yer. [35] Türün 34 kilogramlık en zayıf üyelerinin günlük besin gereksinimlerinin 1,4 kilogram olduğu tahmin edilmiştir. [41] 50-60 kilogeam arasında esaret altındaki hayvanlar için 2 kilogramdan fazla et günlük besin miktarı olarak önerilmektedir. [42] Doğal ortamlarında bu değer değişkenlik gösterir çünkü avının yakalanması ve öldürülmesinde önemli ölçüde enerji harcayan yırtıcı kedi bir kerede 25 kilogram et yedikten sonra açlık dönemine girer. [43]
[değiştir] Ekoloji
[değiştir] Dağılım ve habitat
Fosil incelemelerine göre jaguar iki milyon yıllık bir yaşa sahiptir[22] ve Pleistocene döneminde Bering kara köprüsünden geçtiğinden beri bir Amerikan kedisidir. Panthera onca augusta adı verilen en yakın atası günümüzdeki kediden daha büyüktür. [21] Günümüzdeki dağılımı Meksika’dan Orta Amerika’ya ve Breziya Amazonu’nun büyük bir kısmı dahil olmak üzere Güney Amerika’ya uzanır. [44] Bu dağılım içinde kalan ülkeler ABD, Arjantin, Belize, Bolivya, Brezilya, Ekvador, Fransız Guyanası, Guatemala, Guyana, Honduras, Kolombiya,Kosta Rika, Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Surinam, ve Venezuela yer alır. El Salvador ve Uruguay’daki jaguar soyu tükenmiştir. [15]
Listeye ABD’nin eklenmesinin sebebi güneybatıda özellikle Arizona, New Mexico ve Texas görüldüğü bildirilen jauarlardır. 1990’ların başında jaguarlar Güney Kaliforniya ve batı Teksas kadar kuzeye uzanıyordu.[41] Jaguarlar, “Tehdit altındaki türler yasası” ile ABD’de koruma altına alınmış ve postu için hayvanların avlanması yasaklanmıştır. 2004 yılında doğal yaşamı koruma memurları Arizona’nın güneyinde jaguarları görüntülediler. Arizona’da sürekli bir popülasyonun yaşaması için yeterli bir av miktarı, öldürülmekten korunmaları ve Meksika’daki popülasyon ile bağlantılarının sağlanması gereklidir. [45]
Türün tarihsel dağılımına Amerika Birleşik Devletleri’nin güney kısmının tamamına yakınının dahildir ve güneyde de hemen hemen Güney Amerika kıtasının tamamına yayılmıştı. Toplamda kuzey sınırı 1.000 km, güney sınırı da 2.000 km. gerilemiştir. 40 milyon ile 11,5 milyon yıl öncesine ait Buz Çağı’ndan kalma jaguar fosilleri Missouri kadar kuzeydeki bazı kazı alanları da dahil olmak üzere farklı yerlerde günyüzüne çıkarılmıştır. Fosiller, günümüzdeki ortalama ağırlıktan oldukça fazla olan 190 kilogramlık jaguarların varlığını ortaya ççıkarmıştır. [46]
Kedinin habitatına Güney ve Orta Amerika’nın yağmur ormanları, kısmen sel altında kalan açıklık sulak araziler, ve kuru otlaklar dahildir. Bunların arasında kedi en çok yoğun orman alanını tercih eder.[27] Kedi Arjantin pampaları, Meksika’nın kurak düzlükleri ve güneybatı ABD gibi kuru habitattaki yerini çok hızlı kaybetmiştir. [15] Kedi tropik,subtropik ve kuru yaprakları dökülen ormanlara yayılmıştır. Su ile birarada düşünülen jaguar genellikle nehir kenarlarında, bataklıklarda ve avlarını izlemeye yarayan yoğun yağmur ormanlarında yaşarlar. Jaguarlar 3.800 metre kadar yüksek rakımlarda da bulunur ama genellikle dağ ormanlarını tercih etmezler ve orta Meksika’nın yüksek platoları ile And dağlarında bulunmazlar. [27]
[değiştir] Ekolojik rolleri
Jaguar bir süper avcıdır, yani besin zincirinin en üstünde yer alır ve onu avlayan başka bir tür yoktur. Jaguar ayrıca kilit tür olarak otçul ve tanecil hayvanların popülasyonlarını kontrol ederek orman sistemini yapısal bütünlüğünü sağlar. [25][47] Ancak tam olarak jaguar gibi türlerin ekosistemler üzerinde ne gibi bir etkisi olduğunu belirlemek oldukça zordur çünkü türün olmadığı ve bulunduğu bölgelerden data toplamak ve insan aktivitesinin etkisini dikkate almak gerekir. Genel olarak kilit türlerin eksikliğinde orta büyüklükteki avcı türlerinin popülasyonunun arttığı ve bunun da birbirini izleyen negatif etkileri olduğu düşünülür, [48] ancak saha çalışmaları bunun doğal bir değişiklik olacağını ve popülasyon artışlarının sürreklilik arzetmeyeceğini göstermiştir. Dolayısıyla kilit tür varsayımı tüm bilimadamları tarafından desteklenmez. [49]
Jaguarların diğer avcılar üzerinde de etkisi bulunur. Jaguar ve Amerika kıtasındaki ikinci büyük kedi puma, sıklıkla simpatriktir (aynı bölgeyi paylaşan birbiriyle bağlantılı türler) ve sıklıkla beraber incelenmişlerdir. Jaguar ile simpatrik olan pumalar genelde daha küçüktürler çünkü büyük avları jaguar, küçük avları da puma aldığından, bu pumalar normalden küçük kalırlar. [50] Bu durum pumaların yararınadır. Küçük avlar dahil olmak üzere daha geniş av seçenekleri olan pumalar insanların değiştirdiği doğada jaguarlara karşı daha dayanıklıdırlar;[25] Her iki türde neredeyse tehdit altında tür olarak ilan edilmelerine rağmen puma önemli ölçüde daha büyük bir dağılıma sahiptir.
[değiştir] Korunma durumu
Jaguar Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik tarafından neredeyse tehdit altında tür olarak değerlendirilmiştir,[15] yani yakın gelecekte soyu tükenme tehdidi altına girebilir. Hemen hemen tarihselkuzey yerleşim alanlarını kaybetmesi, şu anda bulunan yerlerde bölünmelerin artması bu durumun seçilmesine etken olmuştur. Jaguar popülasyonu günümüzde azalmaktadır. Vahşi Yaşamın Korunması Topluluğu (Wildlife Conservation Society) tarafından yaptırılan detaylı çalışmalar sonucunda jaguarın tarihsel yaşam alanlarının ;%37’sini kaybettiği, %18’inde durumunun ne olduğunun bilinmediği ortaya çıkarılmıştır. Ancak umut verici şekilde geriye kalan yaşam alanlarında, özellikle Amazon havzasında ve buraya komşu olan Gran Chaco ile Pantanal’da uzun dönem hayatta kalma olasılığı %70 olarak belirlenmiştir. [44]
Jaguar için önemli riskler habitatının olduğu ormanların yokedilmesi, insanlarla yiyecek için olan rekâbet, [15] ve besledikleri hayvanları avlayan kedileri öldüren çiftçilerdir. Bir kere alıştıktan sonra jaguarların beslenmesinin önemli bir kısmını büyükbaş hayvanlar oluşturur. Otlak yapmak için arazi açılması tür için tehdit unsuru olsa da Güney Amerika’ya ilk kez büyükbaş hayvanlar getirildiğinde bu yeni avdan faydalanan jaguarların başlangıçta popülasyonu artmış olabilir. Beslenen hayvanları çok sık avlamaları nedeniyle çiftlik sahipleri sürekli çalışan jaguar avcıları kiralamıştır ve jaguarlar görüldükleri yerde öldürülürler.[26]
Jaguar Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme’nin 1. maddesi ile korunmaktadır: Jaguar ya da herhangi bir parçasının uluslararası ticareti yasaklanmıştır. ABD, Arjantin, Fransız Guyanası, Honduras, Kolombiya, Nikaragua, Panama, Paraguay, Surinam, Uruguay ve Venezuela’da avlanmaları yasaklanmıştır. Brezilya, Guatemala, Kosta Rika, Meksika ve Peru’da avlanma yalnızca sorun çıkaran hayvanlarla sınırlandırılmış iken Bolivya’da jaguar avı hâlâ serbesttir. Ekvador ve Guyana’da tür herhangi bir koruma altında değildir. [22]
Süregelen korunma çabalarının içinde çiftçilerin bilgilendirilmesi ve ekoturizmin gelişmesine yardımcı olunması yer alır. [51] Jaguar genel olarak "şemsiye tür" olarak tanımlanır yani yaşadığı yer ve habitat gereksinimi öyle geniştir ki onun korunma altında olmasıyla birçok küçük tür de korunacaktır. [52] Korunma örgütleri jaguara birbirine bağlı habitat sağlamaya çelışarak diğer türlerin de bu korunmadan yararlanması için çalışır. [51]
Türün yaşadığı alanların tamamına ulaşılamadığı için (orta Amazon bölgesi gibi) sayılarını tahmin etmek zordur. Araştırmacılar genel olarak özel biyobölgeler üzerine yoğunlaşırve tür genelinde bir analize pek raslanmaz. 1991 yılında Belize’de 600 ile 1.000 hayvanın yaşadığı tahmin edilmiştir. Bir yıl öncesinde Meksika’nın 4.000 kilometrekarelik Calakmul Biyosfer Rezervi’nde 125 ile 180, Chiapas eyaletinde de 350 hayvanın yaşadığı tahmin edilmiştir. Guatemala’daki 15.000 kilometrekarelik komşu Maya Biyosfer Rezervi’nde 465 ile 550 hayvan olabilir. [53] GPS-telemetrisi kullanılan 2003 ve 2004 yıllarındaki çalışmalarında kritik Pantanal bölgesinde 100 kilometrekareye altı ile yedi jaguar olduğu bulunmuştur. Geleneksel yöntemlerle bu sayı on ile onbir olarak hesaplanmıştı. Buradan anlaşılan çoğunlukla kullanılan örnekleme yöntemlerinin kedilerin gerçek sayısını abarttığıdır. [54]
[değiştir] Mitolojide ve kültürde
[değiştir] Mezoamerikan kültürü
Uzun zamandır jaguar Orta ve Güney Amerika’da gücün ve kuvvetin sembolü olmuştur. KolomböncesiMezoamerika kültürünün kaynaklandığı Olmek kültüründe belirgin bir "jaguaradam" kavramı gelişmiştir. Stilize jaguar ve jaguara benzeyen insan figürünleri ve heykelleri bulunur. Daha sonraki Maya uygarlığında jaguarın ölüler ile yaşayanlar arasındaki iletişimi kolaylaştırdığına ve kraliyet ailesini koruduğuna inanılırdı. Mayalar bu güçlü kedileri ruhsal dünyadaki dostları olarak görmüş ve krallarına içinde jaguar sözcüğü geçen resmî adlar vermiştir. Aztek uygarlığı, yönetenlerin ve savaşçıların sembolü olarak jaguar imajını paylaştı ve jaguar güçlü tanrı Tezcatlipoca’nın totem hayvanı olarak görüldü.
[değiştir] Çağdaş kültür
Jaguar çağdaş kültürde sıklıkla karşılaşılan bir semboldür. Guyana’nın resmî hayvanıdır ve ülke armasında yer alır. [55] Çok sıklıkla ürün adı olarak kullanılan jaguar en çok lüks araba markası olarak tanınır. 1960’ların başında Fender Müzik Aletleri sörf müziği yapanlara yönelik Jaguar adını verdikleri bir elektrogitar modelini üretti.
[değiştir] Notlar
- ↑ 1,0 1,1 Stephen Wroe, Colin McHenry, and Jeffrey Thomason (2006). "Bite club: comparative bite force in big biting mammals and the prediction of predatory behaviour in fossil taxa". Proceedings of the Royal Society B Online. 2006-08-07 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 2,0 2,1 Hamdig, Paul. Sympatric Jaguar and Puma. Ecology Online Sweden. August 30 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ 3,0 3,1 "Jaguar". Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. 2006-08-06 tarihinde erişildi.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 "Word to the Wise". Take our word for it, basım 198, pg. 2. The Institute for Etymological Research and Education. August 11 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ "Yaguareté - La Verdadera Fiera". RED Yaguareté. September 27 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Breve Vocabulario. Faculty of Law, University of Buenos Aires. September 29 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Eduardo Acevedo Díaz. Nativas. URL erişim tarihi 2006-09-29.
- ↑ Hemen hemen burada sözedilen tüm sanal bilgi kaynakları büyük olasılıkla yanlış olan bu etimolojik bilgiyi kullanır.
- ↑ "Panther". Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. 2006-10-26 tarihinde erişildi.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O'Brien, S.J. 2006. The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment. Science 311: 73-77
- ↑ Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319–347
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Yu L & Zhang YP (2005). Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores. Molecular Phylogenetics and Evolution 35(2): 483-495.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Johnson WE & Obrien SJ (1997). Phylogenetic reconstruction of the Felidae using 16S rRNA and NADH-5 mitochondrial genes. dergi of Molecular Evolution 44: S98-S116.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 Dianne N. Janczewski, William S. Modi, J. Claiborne Stephens, and Stephen J. O'Brien (1996). "Molecular Evolution of Mitochondrial 12S RNA and Cytochrome b Sequences in the Pantherine Lineage of Felidae". Molecular Biology and Evolution 12 (4): 690. 2006-08-06 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4
- ↑ Felid Taxon Advisory Group: Alan H. Shoemaker (1996) Taxonomic and Legal Status of the Felidae
- ↑ 17,0 17,1 Eizirik E, Kim JH, Menotti-Raymond M, Crawshaw PG Jr, O'Brien SJ, Johnson WE. (2001). "Phylogeography, population history and conservation genetics of jaguars (Panthera onca, Mammalia, Felidae)". Molecular Ecology 10 (1): 65. 2006-08-07 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Seymore, K.L. 1989. Panthera onca. Mammalian Species 340: 1-9
- ↑ Ronald M. Nowak (1999) Walker's Mammals of the World, 6th edition. The Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland ISBN 0801857899
- ↑ Larson, Shawn E. (1997). "Taxonomic re-evaluation of the jaguar". Zoo Biology 16 (2): 107. 2006-08-07 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 21,0 21,1 Ruiz-Garcia M, Payan E, Murillo A & Alvarez D (2006). DNA microsatellite characterization of the jaguar (Panthera onca) in Colombia. Genes & Genetic Systems 81(2): 115-127.
- ↑ 22,0 22,1 22,2 "Guidelines for Captive Management of Jaguars," Taxonomy, pp. 5-7, Jaguar Species Survival Plan
- ↑ İlkinin tanımı fosil temel alınarak, diğerlerinin ise yaşayan bireyler temel alınarak yapılmıştır.
- ↑ 24,0 24,1 24,2 "All about Jaguars: ECOLOGY". Wildlife Conservation Society. August 11 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 Rodrigo Nuanaez, Brian Miller, and Fred Lindzey (2000). "Food habits of jaguars and pumas in Jalisco, Mexico". dergi of Zoology 252 (3): 373. 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 "Jaguar Fact Sheet". Jaguar Species Survival Plan. August 14 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 Nowell, K. and Jackson, P. (compilers and editors) 1996. Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland. (PDF link; see Panthera Onca, pp 118–122)
- ↑ "Search for the Jaguar". National Geographic Specials. Alabama Public Television. August 11 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ McGrath, Susan. "Top Cat". National Audubon Society. August 11 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Dinets, Vladmir. ilk documentation of melanism in the jaguar (Panthera onca) from northern Mexico. September 29 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Meyer, John R. "Black jaguars in Belize?: A survey of melanism in the jaguar, Panthera onca", biological-diversity.info, Belize Explorer Group, 1994.
- ↑ "Jaguar (panthera onca)". Our animals. Akron Zoo. August 11 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ 33,0 33,1 "Guidelines," Reproduction, pp. 28-38
- ↑ Ronaldo Gonçalves Morato, Marcelo Alcindo Barros de Vaz Guimaraes, Fernando Ferriera, Ieda Terezinha do Nascimento Verreschi, Renato Campanarut Barnabe (1999). "Reproductive characteristics of captive male jaguars". Brazilian dergi of Veterinary Research and Animal Science 36 (5). 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 "Guidelines," Natural History & Behavior, pp. 8–16
- ↑ "Jaguars: Magnificence in the Southwest". Newsletter, Spring 2006. Southwest Wildlife Rehabilitation & Educational Foundation. August 14 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ George B. Schaller, Peter Gransden Crawshaw, Jr. (1980). "Movement Patterns of Jaguar". Biotropica 12 (3): 161. 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 38,0 38,1 Rabinowitz, AR., Nottingham, BG Jr (1986). "Ecology and behaviour of the Jaguar (Panthera onca ) in Belize, Central America". dergi of Zoology 210 (1): 149. 2006-08-11 tarihinde erişilmiştir.. Overlapping male ranges are observed in this study in Belize. Note the overall size of ranges is about half of normal.
- ↑ 39,0 39,1 Emmons, Louise H. (1987). "Comparative feeding ecology of felids in a neotropical rainforest". Behavioral Ecology and Sociobiology 20 (4): 271. 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ Defenders of Wildlife. Jaguar -- Kids' Planet -- Defenders of Wildlife.
- ↑ 41,0 41,1 Determination That Designation of Critical Habitat Is Not Prudent for the Jaguar. Federal Register Environmental Documents (2006).
- ↑ "Guidelines," Hand-rearing, pp. 62-75 (see table 5)
- ↑ "Guidelines," Nutrition, pp. 55-61
- ↑ 44,0 44,1 Eric W. Sanderson, Kent H. Redford, Cheryl-Lesley B. Chetkiewicz, Rodrigo A. Medellin, Alan R. Rabinowitz, John G. Robinson, and Andrew B. Taber (2002). "Planning to Save a Species: the Jaguar as a Model". Conservation Biology 16 (1): 58. 2006-08-09 tarihinde erişilmiştir.. Detailed analysis of present range and terrain types provided here.
- ↑ Jaguar Management. Arizona Game & Fish,. 2006-08-08 tarihinde erişildi.
- ↑ "Jaguars". The Midwestern United States 16 000 yıls ago. Illinois State Museum. August 20 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Jaguar (Panthera Onca). Pheonix Zoo. August 30 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Structure and Character: Keystone Species. mongabay.com. Rhett Butler. August 30 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Wright, SJ; Gompper, ME; DeLeon, B (1994). "Are large predators keystone species in Neotropical forests? The evidence from Barro Colorado Island". Oikos 71 (2): 279. 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ J. Agustin Iriarte, William L. Franklin, Warren E. Johnson, and Kent H. Redford (1990). "Biogeographic variation of food habits and body size of the America puma". Oecologia 85 (2): 185. 2006-08-09 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ 51,0 51,1 Jaguar Refuge in the Llanos Ecoregion. World Wildlife Fund. September 1 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ Glossary. Sonoran Desert Conservation Plan: Kids. Pima County Government. September 1 tarihinde erişildi, 2006.
- ↑ "Guidelines," Protection and Population Status, pg. 4.
- ↑ Marianne K. Soisalo, Sandra M.C. Cavalcanti. (2006). "Estimating the density of a jaguar population in the Brazilian Pantanal using camera-traps and capture–recapture sampling in combination with GPS radio-telemetry". Biological Conservation 129: 487. 2006-08-08 tarihinde erişilmiştir..
- ↑ "Guyana," RBC Radio
[değiştir] Diğer dillerde
[değiştir] Dış bağlantılar
 |
Wikimedia Commons'da Jaguar ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
- Jaguar hakkında kısa ve yorumlu video (İngilizce)
- ARKive - (Panthera onca) jaguar resim ve videoları
- NHNZ bir cayman yiyen jaguarın videosu Pantanal: Land of water adlı belgeselin altında bulunabilir.
- Arjantin’de jaguar Red Yaguareté Argentina
