Ząbkowice Śląskie
Z Wikipedii
Aby zapobiec konfliktom edycji inni użytkownicy proszeni są o niedokonywanie w nim zmian do czasu usunięcia tego komunikatu lub skontaktowanie się z wikipedystą Macdriver.
Współrzędne: 50°35' N 016°49' E
| Ząbkowice Śląskie | |||
|
|||
| Województwo | dolnośląskie | ||
| Powiat | ząbkowicki | ||
| Gmina - rodzaj |
Ząbkowice Śląskie miejsko-wiejska |
||
| Założono | 1287 | ||
| Prawa miejskie | 1298 | ||
| Burmistrz | Krzysztof Kotowicz (e-mail) |
||
| Powierzchnia | 13,63 km² | ||
| Położenie | 50° 35' N 16° 49' E |
||
| Wysokość | 280 m n.p.m. | ||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
16 326 1197,8 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
74 | ||
| Kod pocztowy | 57-200 do 57-201 | ||
| Tablice rejestracyjne | DZA | ||
| TERC10 (TERYT) |
5020124054 | ||
| Miasta partnerskie |  Wiesloch Bran Uchte Červený Kostelec |
||
Położenie na mapie Polski |
|||
|
Urząd miejski3
ul. 1 Maja 1557-200 Ząbkowice Śląskie tel. 74 815-18-81; faks 74 815-54-45 (e-mail) |
|||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||
| Strona internetowa miasta | |||
Ząbkowice Śląskie (niem. Frankenstein) – miasto w woj. dolnośląskim, siedziba powiatu ząbkowickiego i gminy miejsko-wiejskiej Ząbkowice Śląskie. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 16 326 mieszkańców.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Miasto Ząbkowice Śląskie położone jest w południowej części województwa dolnośląskiego w powiecie ząbkowickim którego jest stolicą. Miasto leży na Przedgórzu Sudeckim nad Budzówką, która jest lewym dopływem Nysy Kłodzkiej. Ząbkowice Śląskie leża na wysokości 280 m n.p.m. Na powierzchni 14 km² mieszka i pracuje 17 tysięcy Ząbkowiczan. Miasto leży na przecięciu ważnych szlaków. Są to:
- droga krajowa nr 8 (Warszawa – Piotrków Trybunalski – Wrocław – Kudowa-Zdrój)
- droga wojewódzka nr 382 (Paczków – Świdnica)
- droga wojewódzka nr 385 (Nowa Ruda – Ziębice)
- Drogi lokalne do Bobolic, Czerńczyc, Piławy Górnej.
Miasto leży w dość niewielkiej odległości od największych ośrodków regionu. Dogodne położenie komunikacyjne sprawia że do stolicy Dolnego Śląska można szybko i łatwo dojechać. Odległości do:
- Wrocławia – 67 km
- Wałbrzycha – 69 km
- Legnicy – 103 km
- Opola – 106 km
- Dzierżoniowa – 29 km
- Kłodzka – 23 km
- Jeleniej Góry – 129 km
- Nysy – 55 km
- Kudowa-Zdrój – Słone Przejście graniczne – 57 km
Do miasta można łatwo się dostać autobusami PKSu, czy też koleją. W mieście istnieje dworzec PKS-u i PKP.
zobacz więcej Ząbkowice Śląskie (stacja kolejowa).
zobacz więcej Ząbkowice Śląskie Dworzec Mały (stacja kolejowa).
[edytuj] Historia
[edytuj] Początki Ząbkowic Śląskich
Nie znamy dokładnej daty powstania Ząbkowic Śląskich, jednak z przekazów pośrednich wynika, że stało się to ok. 1280 r. Najstarszy dokument, w którym wymienia się "civitas Frankenstein" nosi datę 10 stycznia 1287 r.
Miasto powstało dokładnie w miejscu gdzie krzyżowały się ważne drogi handlowe: trakt z Wrocławia do Pragi z drogą biegnącą z biskupiej Nysy do Świdnicy. Ząbkowice (Frankenstein) ulokowano dokładnie w połowie drogi pomiędzy dwiema nieudanymi próbami wcześniejszych lokacji miejskich – Przyłękiem (Frankenberg) i Kozieńcem (Löwenstein). Nowo powstałe miasto, które z założenia miało przejąć po obu tych miastach funkcję bardziej znaczącego ośrodka miejskiego, przejęło również części ich nazw – od Przyłęku Franken-berg a od Kozieńca Löwen-stein tworząc miasto o nazwie Frankenstein.
[edytuj] Rozwój miasta w Średniowieczu
Miasto, oprócz korzystnego usytuowania na przecięciu ważnych szlaków, posiadało równie ważne świetne usytuowanie obronne, znalazło się ono bowiem na obszarze o stromo opadających zboczach, otoczonych mokradłami i rozlewiskami rzek Budzówki i Węży. Pierwsze obwarowania jakie otrzymało miasto były typu drewniano-ziemnego i najprawdopodobniej istniały aż do lat 30. XIV wieku, kiedy to zastąpiono je murem kamiennym. Najsłabsza militarnie była północna, od Wrocławia, strona miasta, z której to, jako jedynej, miasto nie miało naturalnej ochrony w postaci stromego zbocza. Wyrazem troski o rozwój miasta w średniowieczu były nadawane przywileje książęce. Ząbkowiccy mieszczanie już od momentu lokacji posiadali prawo wolnego połowu ryb we wszystkich rzekach i potokach w promieniu 1 mili. Już w 1298 r. Ząbkowice otrzymały prawo składu soli i ołowiu, polegające na obowiązku wystawiania tych artykułów w mieście przez przejeżdżających tędy kupców. W tym samym roku miasto otrzymało prawo mili, oznaczające zakaz zakładania w promieniu jednej mili od miasta kramów, jatek i karczem, monopolizując w ten sposób swoje interesy w okolicy. O tym, że Ząbkowice odgrywały w średniowieczu wszechstronnie ważną rolę świadczy również fakt ukształtowania się miasta jako ośrodka sądownictwa. Już od czasów lokacji w mieście funkcjonowały sądy wójtowskie i ławnicze. W 1325 r. ustanowiono w Ząbkowicach sąd dworski, a w 1351 r. miasto otrzymało wyższe prawa sądownicze. W Ząbkowicach, podobnie jak w innych miastach lokowanych na prawie niemieckim, władzę sprawował dziedziczny wójt, którego urząd był zbliżony pod względem społecznym do stanu rycerskiego. Ząbkowicki urząd wójta przez całe średniowiecze piastowała rodzina Reichenbach. Ostateczna likwidacja urzędu wójta i przejęcie władzy nad miastem przez radę miejską nastąpiło w 1536 r.
W XIV wieku, z powodu tarapatów finansowych, Bolko II książę ziębicki oddał miasto Ząbkowice w zastaw, po czym w 1351 r. jego następca Mikołaj ostatecznie sprzedał je czeskiemu królowi Karolowi IV, który utworzył w nim stolicę utworzonego wówczas dystryktu miejskiego, będącego pierwowzorem powstałego w XVIII wieku samodzielnego powiatu ząbkowickiego. Od tej pory, aż do wojen husyckich władza zwierzchnia w mieście należała do namiestników królewskich.
[edytuj] Pod różnymi koronami
Od roku 1454 aż do 1569 Ząbkowice były własnością czeskiego rodu Podiebradów. Karol I z Podiebradów, najpotężniejszy wówczas książę Śląska, w 1524 r. wybrał jako stolicę księstwa Ząbkowice, budując w nich swoją rezydencję – pierwszy renesansowy zamek na Śląsku. Od 1569 r., kiedy zakończyło się panowanie rodu Podiebradów, w imieniu cesarza Ząbkowicami administrował starosta. Wiek XVII nie był przyjazny w skutkach zarówno dla ząbkowickich mieszczan jak też dla miejskiej architektury, a wszystkiemu była winna wojna trzydziestoletnia, która w 1632 r. zawitała do bram Ząbkowic. W okresie do 1648 r. miasto było wielokrotnie szturmowane, plądrowane i podpalane. Wiek XVIII i XIX były okresem dynamicznego rozwoju miasta. Powstało wiele nowych kamienic i budowli, również o charakterze wojskowym, między innymi ok. 1763 r. powstał budynek komendantury wojskowej, w którym w 1778 r. posiadał przez kilka dni swoją kwaterę Fryderyk II Wielki, król pruski. Miasto liczyło wówczas ponad 4 tysiące mieszkańców i posiadało 444 domostwa plus 8 w wieżach. Również w 1778 r. wprowadzono numerację domostw położonych na terenie całego miasta. Pierwsze lampy naftowe w mieście zapłonęły już w 1815 r. ale problem oświetlenia nocnego rozwiązano generalnie dopiero po budowie gazowni miejskiej, co miało miejsce w 1863 r.
[edytuj] Rewolucja przemysłowa
Od 1806 r. Ząbkowice posiadały już własną drukarnię, w której od 1821 r. drukowano pierwszą gazetę miejską Frankensteiner Stadtblatt. Jeszcze na początku XIX w. Ząbkowice w całości były otoczone murami obronnymi z licznie zachowanymi wieżami i bastejami, a wokół miasta i zamku istniały fosy. Wieże bramne były wyższe od pozostałych, miały kształt kwadratowy a wybudowane były z cegły. Znajdowały się przy nich niewielkie domy bramnych, czyli ludzi odpowiedzialnych za otwieranie i zamykanie bram miasta. W innych wieżach murów obronnych miasta mieszkali biedacy i pospólstwo pozbawione dachu nad głową. W 1815 r. przystąpiono do rozbiórki fortyfikacji miejskich. Jako pierwszą rozebrano Bramę Ziębicką, kolejno zlikwidowano górną partię murów miejskich pomiędzy Bramą Ziębicką a Bramą Wrocławską, aby następnie zasypać na tym odcinku fosę i utworzyć w jej miejscu promenadę. Pomimo tych przemian, urbanistyczny i architektoniczny kształt Ząbkowic nie uległ na przestrzeni sześciu wieków zasadniczym przeobrażeniom. Nastąpiło to dopiero w wyniku największego w dziejach miasta pożaru, który wybuchł w sobotę 24 kwietnia 1858 r. o godz. 14.30. Ogień, który zaprószyły bawiące się dzieci, szybko rozprzestrzenił się spod Bramy Srebrnogórskiej na całe miasto a nawet na sąsiednią wieś Sadlno. W ciągu paru godzin zniszczeniu uległo właściwie całe miasto. Ogień strawił większość rynkowych kamienic, górną część krzywej wieży, doszczętnie zniszczył ratusz oraz pochłonął 27 ludzkich ofiar. W drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. nastąpił najdynamiczniejszy w historii rozwój Ząbkowic. W śródmieściu, w miejsce strawionych ogniem domostw, zbudowano wiele nowych kamienic, powstały również nowe szpitale i szkoły, np. obecny szpital rejonowy, szkoła podstawowa nr 1, gimnazjum nr 2. W tych samych latach wybudowano nowoczesne wodociągi miejskie (1894), a wkrótce potem nową kanalizację miejską. W 1858 r. miasto otrzymało bezpośrednie połączenie kolejowe z Jaworzyną Śląską, a w roku 1874 – z Kamieńcem Ząbkowickim. W 1932 r., w wyniku wielkiej reformy w Niemczech zlikwidowano powiat ziębicki a miasto Ziębice wraz z okolicami włączono do wielkiego powiatu ząbkowickiego, którego stolicą pozostały Ząbkowice. Powiat ten przetrwał okres wojny i w niezmienionych granicach funkcjonuje również dziś.
[edytuj] Po wojnie
Po II wojnie światowej Ząbkowice, przedwojenny Frankenstein, wraz z terenem Dolnego Śląska weszły w granice Polski. W okresie powojennym, między innymi dzięki zaangażowaniu indywidualnych osób, wiele uwagi poświęcono renowacji i zachowaniu zabytków miasta. W 1964 roku odrestaurowano Krzywą Wieżę, którą po 23 latach ponownie udostępniono zwiedzającym, a w 1972 utworzono Regionalną Izbę Pamiątek przy ul. Krzywej. Lata 90. XX wieku to przede wszystkim renowacja i zmiana wyglądu rynku, kompleksowe odrestaurowanie ratusza miejskiego, zabezpieczenie ruin zamku oraz odrestaurowanie jego podziemi.
[edytuj] 
Zabytki
zobacz więcej Krzywa Wieża.
Do najbardziej znanych zabytków Ząbkowic należy Krzywa wieża.
Inne z zabytków to m.in. Zamek, Ratusz Miejski, Mury obronne, Baszta Gołębia, Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Kościół pw. św. Jadwigi, Kościół parafialny pw. św. Anny, Kościół podominikański pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Kaplica pw. św. Jerzego.
W opracowaniu;)
[edytuj] Kultura
zobacz więcej Biblioteka Publiczna w Ząbkowicach Śląskich zobacz więcej Izba Pamiątek Regionalnych im. J. Glabiszewskiego zobacz więcej Ząbkowicki Ośrodek Kultury Ząbkowice Śląskie są centrum kulturalnym i rozrywkowym dla powiatu ząbkowickiego. W mieście istnieje kilka instytucji, które są animatorami życia kulturalnego miasta. Najważniejszą instytucją z dziedziny kultury w mieście jest Ząbkowicki Ośrodek Kultury. ZOK zajmuje się edukacja artystyczną, organizowaniem imprez rozrywkowo-kulturalnych w mieście, jest aktywatorem działań artystycznych w mieście. ZOK prowadzi również sekcje i koła zainteresowań, które zrzeszają mieszkańców miasta. Ząbkowicki Ośrodek Kultury prowadzi również kino. Do stałych imprez, organizowanych przez ośrodek należą m.in.:
- Weekend z Frankensteinem
- FOLKovaFIESTA
- Polsko-Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej
- Debiuty u Danuty
- Biesiada Wielkanocna
- Konkurs Piosenki "Wiosenna Nutka"
W mieście działa także Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, oraz Izba Pamiątek Regionalnych im. J. Glabiszewskiego.
[edytuj] Gospodarka
W opracowaniu;)
[edytuj] Sport
zobacz więcej Ośrodek Sportu i Rekreacji Ząbkowice Śląskie.
W Ząbkowicach Śląskich istnieje Ośrodek Sportu i Rekreacji, który jest organizatorem wielu imprez stałych lub okazjonalnych. Posiada on w swych strukturach Halę widowiskowo-sportową, zespół boisk sportowych, siłownię, solarium czy saunę. W mieście ponadto istnieją kluby sportowe: piłkarski "Orzeł", jeździecki "Galop", Ludowe Zrzeszenia Sportowe "Rolnik", klub "Polonia".
1. Klub jeździecki "Galop" prowadzi, prócz sekcji jeździeckiej, również sekcje gimnastyczno-woltyżerską. Zawodnicy tej sekcji odnoszą sukcesy nie tylko w kraju ale również na arenach światowych. Klub zajmuje się aktywną edukacją jazdy konnej. Prowadzi zajęcia w stopniach od podstawowego do zaawansowanego w różnych działach takich jak:
- ujeżdżanie,
- skoki
- woltyżerka
Klub zajmuje się także hipoterapią, organizuje przejazdy bryczką, a zimą skiring i kuligi. Klub zdobył tytuł wielokrotnego Mistrza Polski w woltyżerce. Tytuł zdobył Adam Sułowski. Zajął on także trzecie miejsce w Amatorskich Zawodach w Ujeżdżaniu, i brał udział w Mistrzostwach Świata w 2000 roku czy Mistrzostwach Europy w 1999 roku.
[edytuj] Edukacja
W Ząbkowicach Ślaskich można uzyskać wykształcenie na poziomach przedszkolnym, szkolnym podstawowym, szkolnym gimnazjalnym, średnim oraz wyższym. W mieście istnieją szkoły podstawowe, przedszkola, szkoły średnie, gimnazja oraz punkt konsultacyjny Akademii Ekonomicznej z Wrocławia.
1. Szkoły podstawowe:
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
- Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Przedszkolnymi w Ząbkowicach Śl.z filią w Olbrachcicach
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika
2. Gimnazja:
- Gimnazjum Publiczne nr.1
- Gimnazjum Publiczne nr.2
3. Szkoły średnie:
- III Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Jagiełły (dyr. Wiesława Kurzyńska)
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Stanisława Staszica
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
4. Szkoły wyższe:
- Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
[edytuj] Współpraca zagraniczna
Miasto Ząbkowice Śląskie współpracuje z kilkoma miastami partnerskimi m.in. z Czech, Niemiec, czy Rumunii. Kontakty partnerskie z Miastem Cerveny Kostelec opierają się na wymianie doświadczeń w zakresie edukacji, kultury, sportu czy turystyki. Z miastem Wieloch Ząbkowice wymieniaja się doświadczeniami w zakresie edukacji, kultury a także w sferze gospodarki. Od 2001 roku (jeszcze nieoficjalnie) Ząbkowice Śląskie nawiązały kontakt z rumuńską gminą Bran.
| Miasta partnerskie | ||
| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Červený Kostelec | Czechy |
1993 |
| Wiesloch | Niemcy |
6 września 1998 |
| Uchte | Niemcy |
2005 |
| Bran |  Rumunia |
2001 |
[edytuj] Przyroda
zobacz więcej Skałki Stoleckie. Gmina Ząbkowice Śląskie, tak jak i miasto, nie są zbyt zalesione. Jedynie niecałe 8% powierzchni gminy jest pokryte lasami. W okolicy miasta istnieją rezerwaty przyrody takie jak "Skałki Stoleckie" w okolicach wsi Stolec czy "Muszkowicki Las Bukowy" w okolicach wsi Sieroszów. W okolicach miasta występują złoża magnezytu, niklu, chryzoprazy czy gabry. Wydobywany jest także sjenit i materiały ilaste, które służą do wyrobu materiałów budowlanych.
[edytuj] Media
W mieście działa telewizja kablowa, wydawane SA liczne gazety. Dociaraja tutaj wszystkie stacje radiowe ogólnopolskie (Radio Zet, RMF FM, Polskie Radio, Radio Maryja) jak i regionalne (Polskie Radio Wrocław, RMF Maxxx z Wałbrzycha, Polskie Radio Opole, Radio Eska, Radio Blue FM).
- Telewizja Kablowa "TELE-RAJ"
- "Wiadomości Powiatowe"
- "Informator Samorządowy"
- "Powiatowy Tygodnik Regionalny"
[edytuj] Zobacz też
- powiat ząbkowicki
- województwo wałbrzyskie
- Gmina Ząbkowice Śląskie
- Nysa Kłodzka
- Frankenstein
- Johann Konrad Dippel
[edytuj] Bibliografia
- "Ząbkowice Śląskie" 2005 folder wydany staraniem UMiG Ząbkowice Śląskie wyd. I&KA
- "Dolny Śląsk na weekend" 2005 C. Skała, W. Brygier wyd. Pascal ISBN 83-7304-420-5
