Nowa Ruda

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Przeprowadzana jest gruntowna przebudowa tego artykułu.

Aby zapobiec konfliktom edycji inni użytkownicy proszeni są o niedokonywanie w nim zmian do czasu usunięcia tego komunikatu lub skontaktowanie się z wikipedystą Macdriver.

Ten artykuł dotyczy Nowej Rudy, miasta w województwie dolnośląskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Współrzędne: 50°35' N 016°30' E

Nowa Ruda


Herb Nowej Rudy	Flaga Nowej Rudy

Gmina
- rodzaj

Nowa Ruda
miejska

Burmistrz

Tomasz Jacek Kiliński

Powierzchnia

37,04 km²

Położenie

50° 35' N
16° 30' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

24 697
666,8 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

57-400

Tablice rejestracyjne

DKL

TERC10
(TERYT)

5020108041

Położenie na mapie Polski

Urząd miejski³

Rynek 1
57-400 Nowa Ruda
tel. 74 872-03-15; faks 74 872-22-68

Ratusz w Nowej Rudzie

Nowa Ruda(niem. do 1945 r. Neurode) – miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.Obecnie miasto pełni funkcje ponadgminnego ośrodka administracyjno – edukacyjnego dla mikroregionu noworudzko – radkowskiego.

Spis treści

1 Położenie
2 Historia
3 Zabytki
- 3.1 Inne ciekawe miejsca
4 Kultura
5 Szkolnictwo
6 Opieka zdrowotna
7 Sport
8 Baza hotelowo-gastronomiczna
9 Gospodarka
10 Walory przyrodnicze
11 Inwestycje
12 Sąsiednie gminy
13 Transport
14 Miasta Partnerskie
15 Struktura powierzchni
16 Demografia
17 Zobacz też
18 Linki zewnętrzne

[edytuj] Położenie

Nowa Ruda położona jest w województwie dolnośląskim w powiecie kłodzkim nad Włodzicą. Miasto położone u podnóża Gór Sowich zamieszkuje ponad 25 tysięcy mieszkańców co czyni je drugim miastem pod względem liczby ludności w powiecie (po Kłodzku), oraz piętnastym w województwie dolnośląskim. Nowa Ruda jest ważnym węzłem komunikacyjnym krzyżują się tutaj ważne trasy wojewódzkie:

385 Droga wojewódzka nr 385 (Ząbkowice Śląskie – Tłumaczów)
381 Droga wojewódzka nr 381 (Wałbrzych – Kłodzko)

W mieście zlokalizowana jest stacja kolejowa, dworzec autobusowy dzięki czemu można do Nowej Rudy dotrzeć koleją lub autobusami PKSu. Dzięki dogodnemu położeniu komunikacyjnemu pdległości z miasta do ważnych ośrodków nie są duże:

Wałbrzych – 38 km
Kłodzko – 25 km
Wrocław – 86 km
Tłumaczów (Przejście graniczne) – 10 km
Opole – 119 km
Ząbkowice Śląskie – 27 km
Dzierżoniów – 29 km
Bielawa – 23 km
Świdnica – 47 km
Legnica – 106 km
Jelenia Góra – 98 km
Kudowa-Zdrój – 40 km
Poznań – 256 km

Miasto położone jest w Sudetach Środkowych. Podzielone jest na trzy dzielnice: Centrum, Drogosław i Słupiec.

Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 24 697 mieszkańców.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Herb Nowej Rudy.

Nowa Ruda miasto położone w dolinie rzeki Włodzicy swą historią sięga wieku XIII. Miasto założone zostało za czasów kolonizacji niemieckiej pod rządami króla czaskiego jakim był Przemysław Otokar II. Panował on w latach 1253-1278. Pierwsza pisana wzmianka o Nowej Rudzie datowana jest na rok 1337. Od 1347 roku dobra noworudzkie były własnością rodu Donynów. W latach 1350-1470 w mieście znacząco rozwinęło się rzemiosło takie jak tkactwo, szewstwo, oraz sukiennictwo. Poskutkowało to nadaniem cechu szewcom noworudzkim w 1404 roku oraz miejskim sukiennikom w roku 1416. Wojny husyckie w latach 1427-1429 zniszczyły doszczętnie miasto. Odbudowawyało się ono długo i powoli na podstawie nowo nadanych praw poprzez rodzinę Donynów, którzy prawa te nadali w 1434 roku. Rok ten to także rok w którym po raz pierwszy wzmiankowana była kopalnia węgla kamiennego w mieście. Nowa Ruda w 1472 roku przechodzi pod władanie Jerzego Stillfrieda jednego z rycerzy króla Czech, którym był Jerzy z Podiebradów. Jerzy Stillfried zaślubia także siostrę Donynów- Annę von Donyn. Wiek XVI zapisuje się w historii miasta najazdem hrabiego Bernarda Turna w 1622 roku. Z racji tego iż Anna i Jerzy byli orędownikami wyznania protestanckiego miasto zostaje zniszczone przez owego hrabiego w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Uwięzieni Stillfriedowie nawracają się jednak na katolicyzm w efekcie czego uzyskują wolność i ponowne prawo do dóbr noworudzkich. Miasto od 1742 roku zostaje właczone do Państwa Pruskiego na skutek zakupienia Ziemi Kłodzkiej przez króla Prus. Stillfriedowie w ciągu następnych lat stali się właścicielami 1/3 obszaru Ziemi Kłodzkiej. Jednakże w 1810 roku Nowa Ruda wraz z przyległościami przeszła na własność rodziny Magnisów. Pozostali oni właścicielami miasta aż do 1945 roku. Wcześniej bo już w 1855 roku Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, który obejmował dwa miasta- Nową Rudę i Radków, oraz 37 osad wiejskich. Miasto rozwijało się gospodarczo. Powstawały nowe zakłady włókiennicze, lecz przede wszystkim rozwijało się intensywnie górnictwo. Powstało wiele kopalni na terenie miasta m.in. kopalnia "Ruben" w Nowej Rudzie, "Johann Baptysta" w Słupcu, "Rudolph" w Przygórzu, oraz "Wenzeslaus" w Ludwikowicach Kłodzkich. Z rokiem 1871 miasto należało do II Rzeszy Niemieckiej. W 1879 roku doprowadzono do miasta kolej z Kłodzka, a w 1880 na stację w Nowej Rudzie wjechał pociąg z Wałbrzycha. Korzystny rozwój gospodarczy przerwał najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta który miał miejsce 23 maja 1884 roku. Spłonęła wówczas spora część śródmieścia, m.in. rynek i kościół parafialny. Działania wojenne podczas I wojny światowej szczęśliwie ominęły miasto, jednak nastąpiła stagnacja gospodarcza miasta, która pogłębiając się doprowadziła do odebrania statusu miasta powiatowego Nowej Rudzie w roku 1932. W 1937 roku obchodzono uroczyście 600-lecie miasta, a słynny mieszkaniec miasta-prof. Joseph Wittig wydał obszerną kronikę Nowej Rudy. II wojna światowa, jej zawieruchy, szczęśliwie ominęły miasto nie niszcząc jego zabudowy. Jednak okres ten to czas największej katastrofy górniczej w historii noworudzkiego górnictwa. W kopalni "Ruben" na skutek zawału zginęło 187 górników. Po wyzwoleniu miasta w maju 1945 roku, do Nowej Rudy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a czerwcu tegoż roku przybyli pierwsi Polacy. Początkowo prowadzone były spory z Czechami o to, do kogo ma należeć Ziemia Kłodzka. Jednak po ich rozwiązaniu Nowa Ruda znalazła się w granicach Polski. Wybrano pierwszego polskiego burmistrza, którym został Edward Miernik. Do miasta napływała ludność z Polski centralnej oraz wschodniej przesiedlani tutaj przymusowo. Pojawili się też polscy górnicy z Francji, oraz Polacy z innych krajów. Spowodowało to trudności integracyjne społeczeństwa Nowej Rudy. Miasto po wojnie znacznie się rozbudowało i odbudowało. Powstało wiele zakładów przemysłowych dających pracę mieszkańcom, głównie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstawały kopalnie (Kopalnia Węgla Kamiennego "Piast", dawny "Ruben", oraz Kopalnia Węgla Kamiennego "Słupiec", dawniej "Johann Baptysta"). Wybudowano Zakłady Przemysłu Jedwabniczego "Nowar" oraz oddział Dzierżoniowskich Zakładów Radiowych "Diora". W 1954 roku Nowa Ruda po raz drugi w swej historii została stolicą powiatu. Do 1975 roku, w którym ten status utraciła, była stolicą najmniejszego powiatu w ówczesnym województwie wrocławskim. W 1970 Noworudzianie otrzymali nowy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, w 1972 roku zorganizowano w mieście Festiwal Studentów Szkół Artystycznych, a w 1973 roku Nową Rudę połączono administracyjnie w jeden organizm miejski z sąsiednim miastem Słupiec (który niespełna kilka lat wcześniej uzyskał prawa miejskie). II połowa lat 70. XX wieku to okres kolejnych tragicznych wypadków górniczych. W 1976 roku w KWK "Nowa Ruda" zginęło 17 górników, a w 1979 roku zginęło kolejnych 7 górników. W okresie stanu wojennego w kopalni miał miejsce strajk, który zakończył się aresztowaniami i procesami. Okres transformacji gospodarki nie ominął miasta. Mieszkańcy aktywnie włączyli się w przemiany zachodzące w ich mieście. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali w czasie pierwszych wolnych wyborów samorządowych wszystkie 28 mandatów w Radzie Miejskiej Nowej Rudy. W 1991 ukazał się pierwszy numer "Gazety Noworudzkiej" oraz podpisano umowę o współpracy partnerskiej z niemieckim miastem Castrop-Rauxel. Rok później z czeskim miastem Broumov i francuskim Wallers-Arenberg podpisano podobne umowy. Transformacja niestety odbiła się głębokim echem na mieście. Skutkiem tego była likwidacja wszystkich większych zakładów w mieście. W 1992 w stan likwidacji postawiona została KWK "Nowa Ruda", w 1994 roku zamknięto także pole "Piast". Pole "Słupiec" działało do 2000 roku kiedy także uległo likwidacji. Los taki spotkał także pozostałe zakłady przemysłowe miasta. W 2001 roku upadły Zakłady Przemysłu Jedwabniczego "Nowar" a nieco wcześniej filia dzierżoniowskiej "Diory". Obecnie bezrobocie jest głównym problemem miasta. W latach 1945-1975 Nowa Ruda należała do starego województwa wrocławskiego, lata 1975-1999 to okres przynależności do województwa wałbrzyskiego, a od 1999 roku Nowa Ruda należy do powiatu kłodzkiego, województwa dolnośląskiego.

[edytuj] Zabytki

Zobacz więcej w osobnym artykule: Zabytki Nowej Rudy.

Rynek z Ratuszem z 1884 r. (jeden z najładniejszych w Polsce)
figura Jana Chrzciciela na rynku
Dom – muzeum Josepha Wittiga – kronikarza Nowej Rudy.
Muzeum Górnictwa z podziemną trasą i kolejką górniczą.
Kościółek (sanktuarium Matki Bożej Bolesnej) i wieża widokowa na Górze Wszystkich Świętych (dziel. Słupiec)
Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja (z okazałymi murami oporowymi i schodami od strony ul. Fredry)
Kościół św. Barbary w Drogosławiu (dzielnica Nowej Rudy)
Barokowa Kaplica Loretańska (ul. Cmentarna)
dawny zbór ewangelicki (obecnie kościół pw Bożego Ciała, ul. Kolejowa)
Most kamienny w ciągu ul. Piłsudskiego, nad ul. Podjazdową (jeden z najstarszych na Dolnym Śląsku)
Domy Tkaczy nad Włodzicą (ul. Zaułek)
Zamek Stillfriedów
Wiadukt kolejowy
Kościół św. Anny
Pomnik św. Jana Chrzciciela
Kościół św. Krzyża
Kościół Wniebowzięcia NMP
Pomnik św. Jana Nepomucena
Kamienice mieszczańskie

[edytuj] Inne ciekawe miejsca

Samolot MiG-21 z licytacji WOŚP (ustawiony obok stacji paliw Orlenu, pomiędzy dzielnicami Centrum i Słupiec)
Kompleks Sportowy-Rekreacyjny CTS w dzielnicy Słupiec (hala widowiskowo-sportowa, boiska, korty tenisowe, AQUA Centrum – basen z szeregiem atrakcji).

Latem warto zwiedzić okolice:

Wzgórza Włodzickie
Góry Sowie
Góry Stołowe
Wielką Sowę (1015 m n.p.m)
Podziemne hitlerowskie miasta Gór Sowich (Walim i Osówka)
Uzdrowiska Kotliny Kłodzkiej
Bazylikę w Wambierzycach, z ruchomą szopką

Zimą można wybrać się na narty do pobliskich ośrodków narciarskich:

[edytuj] Kultura

Nowa Ruda jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości i gmin. W mieście działa Miejski Ośrodek Kultury, Kino, Biblioteka Publiczna, Klub Literacki "Ogma", działają dwa Muzea: Górnictwa i Josepha Wittiga. Organizowane są imprezy zarówno plenerowe jak i salowe z zakresu teatru, muzyki, czy tańca.

1. W Nowej Rudzie życie kulturalne toczy się głównie wokół Miejskiego Ośrodka Kultury którego początki sięgają 1971 roku. MOK organizuje wiele imprez kulturalno-rozrywkowych, festynów, prowadzi zajęcia z dziedziny plastyki, muzyki, czy teatru. Ośrodek dysponuje dwiema salami. Jedną większą na 451 miejsc, która jest jednocześnie salą kinową. Prowadzone tutaj Kino MOK wyświetla seanse filmowe dla mieszkańców miasta i nie tylko. Druga sala, mniejsza, może pomieścić około 200 widzów. Używana jest podczas imprez estradowych, teatralnych i muzycznych licznie organizowanych w Nowej Rudzie. Spośród najważniejszych imprez organizowanych w mieście wyróżniamy:

Międzynarodowe Noworudzkie Spotkania z Folklorem
Dni Nowej Rudy
Turniej Tańca Towarzyskiego

2. Historia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Nowej Rudzie sięga 1949 roku. W 1999 roku MBP obchodziła uroczyście 50-lecie swej działalności. Biblioteka znajduje się przy ul. Bohaterów Getta 10. Biblioteka dysponuje pokaźnym księgozbiorem w którym znajduje się ponad 130 tysięcy woluminów. Biblioteka prenumeruje około 70 tytułów czasopism i gazet. Uzupełnieniem tychże zasobów są zbiory audiowizualne w którym znajduje się ponad 2,5 tysiąca pozycji. Biblioteka jest współorganizatorem kilku imprez a mianowicie:

Noworudzkie Spotkania z Poezją
Polsko-Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej

Przy Miejskiej Bibliotece Publicznej działa aktywnie Klub Literacki "OGMA" który patronuje i zrzesza lokalnych poetów i twórców. Wydawane są tomiki poezji oraz antologia poetycka.

3. Muzeum Górnictwa:

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podziemna Trasa Turystyczna Nowa Ruda.

4. Muzeum Josepha Wittiga:

Zobacz więcej w osobnym artykule: Muzeum Josepha Wittiga.

Z Nowej Rudy pochodzi wiele znanych osób, takich jak:

poeta Karol Maliszewski,
piosenkarka Edyta Geppert,
aktor Krzysztof Tyniec,
aktorka Maria Ołowiak,
aktor Robert Więckiewicz ("Vinci", "Ciało", "Samo życie"),.
kompozytor Franz von Eckert, autor hymnu Japonii.

Ponadto z miastem jest silnie związana pisarka Olga Tokarczuk, akcja jej książki Dom dzienny, dom nocny dzieje się w Nowej Rudzie, oraz sportowcy: Dorota Idzi (z domu Nowak), wielokrotna medalistka, jedna z naszych najlepszych pięcioboistek, Jan Jankiewicz, kolarz, olimpijczyk z Moskwy laureat Plebiscytu Przeglądu Sportowego w 1979 r.

[edytuj] Szkolnictwo

W Nowej Rudzie znajdują się następujące placówki edukacyjne:

Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Henryka Sienkiewicza w Nowej Rudzie
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Nowej Rudzie [1]
Polsko-Czeska Wyższa Szkoła Biznesu i Sportu Collegium Glacense w Nowej Rudzie
Centrum Szkoleniowo-Usługowe KaeRtur – Niepubliczna Placówka Kształcenia Ustawicznego, Niepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli
Powiatowa Centrum Doskonalenia Kadr – Biblioteka Pedagogiczna w Nowej Rudzie

[edytuj] Opieka zdrowotna

W opracowaniu

[edytuj] Sport

W opracowaniu

[edytuj] Baza hotelowo-gastronomiczna

W opracowaniu

[edytuj] Gospodarka

W Nowej Rudzie wydobywany był węgiel kamienny. Kopalnia Węgla Kamiennego (pole Piast i Słupiec) została zamknięta w ramach restrukturyzacji górnictwa. W Słupcu pracuje odkrywkowa kopalnia gabra – kamieniołom.