Wspinaczka
Z Wikipedii
Wspinaczka - przemieszczanie się w terenie na tyle stromym, że wymaga on użycia rąk co najmniej do utrzymania równowagi.
Spis treści |
[edytuj] Wprowadzenie
W powyższej definicji mieszczą się tak różne działalności, jak wspinanie na kilkumetrowe kamienie (bouldering) i wchodzenie na ponad ośmiokilometrowe olbrzymy.
Wspinaczka niegdyś uważana była za sport przestrzenny, taki jak żeglarstwo czy szybownictwo. Upowszechnienie i popularyzacja sztucznych ścian wspinaczkowych i zawodów wspinaczkowych przesunęło nieco akcenty w stronę "boiskowości". W dalszym ciągu jednak dla znacznej części wspinających się, działalność ta to co najmniej pasja lub nawet sposób na życie.
[edytuj] Teren działania
Wspinacze najczęściej wspinają się na kamienie, skałki, czy góry zbudowane z różnego rodzaju skały: piaskowca, zlepieńca, wapienia, czy granitu.
W przypadku sztucznych obiektów przeznaczonych do wspinaczki, materiał konstrukcyjny zależy tylko od inwencji budowniczego. W razie braku takich obiektów w najbliższej okolicy, wspinacze działają na ściankach, murkach, mostach, pomnikach, drzewach itp., co nie zawsze jest legalne i jest nazywane bądź builderingiem bądź urban-climbingiem. Najbardziej efektowną i zarazem najbardziej niebezpieczną formą wspinanie miejskiego jest wspinanie solowe na wieżowce czy mosty. Największą ilością takich wspinaczek odbył francuz Alain Robert, a z Polaków David Kaszlikowski.
Teren wspinaczkowy może mieć nastromienie od połogiego, przez pionowy do przewieszonego, a nawet sufitu, czyli dachu.
Trudności pokonywanego terenu opisuje się skalą trudności, a przebieg drogi wspinaczkowej za pomocą opisu drogi.
Najczęściej wspinaczka odbywa się w górę, przemieszczanie się w poziomie nazywamy trawersowaniem, a wspinanie w dół zspinaniem.
[edytuj] Rodzaje wspinaczki
Działalność wspinaczkową można uprawiać w bardzo zróżnicowany sposób w zależności od terenu, pory roku i własnych preferencji.
Najbardziej podstawowym jest podział na:
- wspinaczkę klasyczną (możliwe są różne style) - wspinanie z wykorzystaniem tylko naturalnej rzeźby skalnej,
- wspinaczkę techniką sztucznych ułatwień (zwana też hakówką lub wspinaczką hakową) - wspinanie z czynnym wykorzystaniem (jako stopnie czy chwyty) do przemieszczania się osadzanych przez wspinacza punktów asekuracyjnych.
Rodzaje wspinania w zależności od terenu działania:
- wspinanie na sztucznych obiektach,
- buildering (urban-climbing) - wspinanie się na budynki, mosty itp.
- bouldering - wspinaczka bez asekuracji na niewysokich skałkach (slangowo buldering, baldering),
- wspinaczka skałkowa,
- wspinaczka piaskowcowa
- wspinaczka skalna,
- wspinaczka górska,
- taternictwo (letnie i zimowe),
- alpinizm - w górach lodowcowych,
- wspinaczka lodowa,
- wspinaczka mikstowa - styl wspinaczkowy wymagający wykorzystania technik zarówno skalnych jak i lodowych; wykorzystywany na przykład w Alpach
- drytooling (drajtuling),
- wspinaczka wielkościanowa (bigwall),
- wspinaczka wysokościowa (himalaizm).
Jeśli chodzi o ilość osób biorących udział w danym przedsięwzięciu, to wspinacze najczęściej prowadzą działalność w zespole dwuosobowym, czasami w trójkę. Na szczególną uwagę zasługuje wspinaczka samotna (zwana także solową), jako że wymaga ona posiadania specyficznych predyspozycji psychicznych oraz dużych umiejętności technicznych.
Biorąc pod uwagę asekurację, dzielimy wspinanie na:
- bez asekuracji (zwane potocznie żywcowaniem),
- z dolną asekuracją,
- z własną asekuracją - wspinanie tradycyjne,
- z wykorzystaniem stałych punktów przelotowych, takich jak spity, czy ringi) - wspinanie sportowe,
- z górną asekuracją,
- na drugiego,
- na wędkę.
Z uwagi na szczególnie trudne warunki, wyróżniamy:
- wspinaczkę zimową,
- wspinaczkę nocną.
[edytuj] Wymagania psychofizyczne
Wspinacze powinni mieć dobre poczucie równowagi i gibkość.
Ze względu na konieczność częściowego przynajmniej przenoszenia ciężaru własnego ciała siłą rąk, predystynowani są osobnicy raczej szczupli, u których siła względna (stosunek siły do ciężaru ciała) jest jak największa, np: leptosomicy wg typologii Kretschmera. Stąd utrzymanie niskiej wagi jest przedmiotem ciągłej troski dla osób zajmujących się wspinaniem poważniej niż tylko rekreacyjnie.
Do wspinaczki skalnej potrzebne są silne palce i mięśnie obręczy barkowej.
Do wspinaczki górskiej, a w szczególności wysokościowej, wymagana jest doskonała wydolność fizyczna.
[edytuj] Etyka
"Wychodzimy razem - wracamy razem" - Andrzej Wilczkowski.
"Partnera nie zostawia się samego nawet jak jest już tylko zamarzniętą bryłą" - Wawrzyniec Żuławski.
Podczas wspinaczki, zwłaszcza górskiej, łatwo osiągnąć granice wydolności organizmu. Pomocna wtedy jest obecność partnera, wspierającego choćby tylko psychicznie. Opuszczenie członka zespołu (poza udaniem się po pomoc) jest najpoważniejszym wykroczeniem przeciwko etyce wspinaczkowej.
Poważnym uchybieniem etyce wspinaczkowej jest kłamanie o dokonanych przejściach. Specyfika działalności sprawia, że czasami nie ma świadków wejścia na szczyt czy pokonania drogi. Zasadą jest wtedy ufanie relacji autora dokonania.
Wspinacze powszechnie akceptują zasadę minimalizacji wpływu na środowisko naturalne.
[edytuj] Zwyczaje
Jak każde środowisko zajmujące się wysoko specjalizowaną działalnością, tak i wspinacze używają swego własnego slangu. Jego cechą charakterystyczną jest kult obsceny, silna wulgaryzacja komunikacji słownej.
Przyjęte jest, że w środowisku wspinaczkowym wszyscy są na "ty", niezależnie od różnicy wieku i doświadczenia.
Przeważnie wspinacze bardziej dbają o naturę od "niedzielnych turystów" - mniej śmiecą i mniej hałasują.
[edytuj] Sprzęt
Do tradycyjnych, szeroko rozpoznawanych atrybutów wspinacza należą: lina i czekan.
W rzeczywistości wspinacze używają bogatej gamy wyspecjalizowanego wyposażenia służącego im do wspinania, asekuracji, ubierania się i biwakowania.
[edytuj] Speleologia
Jednym z miejsc gdzie można uprawiać wspinaczkę są jaskinie. Mamy wtedy do czynienia ze speleologią. Działalność tę od wspinaczki powierzchniowej wyróżnia też znacznie intensywniejsze wykorzystanie sprzętu wspinaczkowego, głównie do zjazdów i wychodzenia po linie.
[edytuj] Zawody
Zawody wspinaczkowe najczęściej odbywają się w obiektach zamkniętych na sztucznych ścianach, aby zmiany pogody nie wpływały na wyniki.
Najpopularniejsze konkurencje to:
- zawody bulderowe,
- zawody "na czas",
- zawody "na trudność",
- zawody we wspinaczce lodowej.
W każdej z tych konkurencji, tak w Polsce jak i na świecie, rozgrywa się mistrzostwa, cykliczne zawody pucharowe i rozliczne zawody lokalne.
[edytuj] Ryzyko
W powszechnym (chociaż błędnym) mniemaniu, największe ryzyko we wspinaczce związane jest z ekspozycją. Wspinacze zabezpieczają się przed skutkami potencjalnego odpadnięcia za pomocą asekuracji, chyba że zdecydują się na wspinanie bez jej użycia. Ryzyko przy wspinaniu z asekuracją zależne jest też od jej rodzaju - używanie stałych punktów asekuracyjnych, takich jak spity i ringi - znaczenie je zmniejsza, gdyż wytrzymałość każdego prawidłowo utworzonego punktu wynosi ok. 2 ton. Natomiast wspinając się na własnej, używając do tego tzw. kości łączy się ze znacznie większym niebezpieczeństwem, gdyż nie wszędzie daje się osadzić dobrze asekurację i ryzyko wypadnięcia punktu jest dość znaczne.
W rzeczywistości jednak poziom ryzyka zależy głównie od rodzaju uprawianej działalności oraz umiejętności wspinacza. Ryzyko wypadku na sztucznej ścianie, czy w skałkach jest niewielkie, o ile nie popełni się jakiegoś poważnego błędu. W górach, zwłaszcza wyższych, zagrożenia obiektywne w postaci nagłych zmian pogody, lawin kamiennych, śnieżnych czy lodowych sprawiają, że ryzyko wypadku jest niemałe.
Najistotniejsza różnica w niebezpieczeństwie pomiędzy wspinaczką a innymi dziedzinami działalności ludzkiej, leży nie w wielkości zagrożenia wypadkiem, ale w jego najczęściej bardzo poważnych, często terminalnych, konsekwencjach. Bardzo często w górach wysokich zespół albo samotny wspinacz jest zmuszony do długiego oczekiwania na ratunek albo wręcz na samego siebie, gdy najbliżsi ludzie są oddaleni o kilometry w "dzikich górach" lub, gdy pogoda uniemożliwia akcję ratowniczą.
[edytuj] Jak zacząć
Jeżeli masz ochotę zacząć się wspinać, to najrozsądniej będzie poszukać kontaktu z najbliższym klubem, czy sztuczną ścianą wspinaczkową. Odpowiednie adresy znajdują się w jednym z dwóch serwisów informacyjnych na końcu artykułu.
[edytuj] Ratownictwo
Udzielanie pomocy i ewakuowanie poszkodowanych wspinaczy z terenu wspinaczkowego wymaga specjalnych kwalifikacji i wyspecjalizowanego sprzętu. Na terenie Tatr ratownictwem zajmuje się Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, a w pozostałych rejonach górskich w Polsce - Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.
[edytuj] Organizacje
Organizacją zrzeszającą w Polsce wspinaczy i grotołazów jest Polski Związek Alpinizmu. Dokładniej rzecz ujmując, nie zrzesza on wspinaczy (osoby fizyczne), tylko zrzeszające ich organizacje (osoby prawne). Należą do nich m.in. Uczniowskie Kluby Sportowe, Kluby Wysokogórskie, Kluby Akademickie, Speleokluby i inne.
Samo PZA jest członkiem UIAA - Union Internationale des Associations d'Alpinisme - Międzynarodowej Federacji Związków Alpinistycznych oraz UIS - International Union of Speleology.
[edytuj] Podstawy prawne
Poniżej wyjątki z kilku obowiązujących w Polsce aktów prawnych dotyczących wspinaczki.
[edytuj] Sport
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 stycznia 2001 r. w sprawie wykazu dyscyplin i dziedzin sportu, w załączniku nr 2 zamieszcza WYKAZ DZIEDZIN SPORTU, a w nim dziedzinę sportu:
- Alpinizm
W jej skład wchodzą następujące dyscypliny sportu:
- Wspinaczka wysokogórska
- Wspinaczka sportowa
- Alpinizm jaskiniowy
- Narciarstwo wysokogórskie
[edytuj] Kwalifikacje
Ustawa o sporcie, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006, nie narzuca (jak poprzednia) na wspinaczy powierzchniowych obowiązku posiadania dokumentu potwierdzającego posiadanie specjalistycznych przeszkoleń. Zgodnie z postulatami środowiska, w taternictwie jaskiniowym dalej będzie wymagane potwierdzenia kwalifikacji za pomocą odpowiedniej karty.
[edytuj] Wspinaczka na terenach chronionych
- rezerwaty
- parki krajobrazowe
[edytuj] Linki zewnętrzne
Dwa najbardziej kompetentne serwisy informacyjne prowadzone przez wspinaczy dla wspinaczy:
Czasopisma:
- Alpinist (en)
- Climber (en)
- Climbing (en)
- Desnivel (es)
- Góry
- Góry i Alpinizm
- Gripped (en)
- Jamesak (sk)
- Klettern (de)
- Lezec (cz)
- Magazyn Górski
- n.p.m. Magazyn Turystyki Górskiej
- Montagnes (fr)
- Rock & Ice (en)
- Taternik
Ratownictwo:
Organizacje:
