PZL.23 Karaś
Z Wikipedii
| PZL.23 Karaś | |
 |
|
| Dane podstawowe | |
| Państwo | Polska |
| Wytwórnia | Państwowe Zakłady Lotnicze |
| Typ | Lekki samolot bombowy i rozpoznawczy |
| Konstrukcja | całkowicie metalowa ze stałym podwoziem |
| Załoga | 3 (pilot, bombardier/strzelec, strzelec) |
| Historia | |
| Data oblotu | 1934 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | 1 × Bristol Pegasus VIII, gwiazdowy 9-cylindrowy |
| Moc | 720 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 13,95 m |
| Długość | 9,68 m |
| Wysokość | 3,3 m |
| Powierzchnia nośna | 26,80 m² |
| Masa | |
| Własna | 1980 kg |
| Startowa | 2893 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość max. | 319 km/h |
| Prędkość minimalna | 110 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 6,7 m/s |
| Pułap | 7300 m |
| Zasięg | 1260 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 × karabin maszynowy wz.33 kalibru 7,92 mm (zsynchronizowany) 2 × karabiny maszynowe Vickers F kalibru 7,7 mm (ruchome) 700 kg bomb (6 × 100 kg i 2 × 50 kg) |
|
PZL.23 Karaś (PZL P-23) – polski lekki bombowiec i samolot rozpoznawczy, zaprojektowany w połowie 1930 r. przez Państwowe Zakłady Lotnicze w Warszawie. Podstawowy lekki bombowiec lotnictwa polskiego w kampanii wrześniowej.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Projekt samolotu PZL.23 powstał w latach 1931 - 1932 pod kierunkiem inżyniera Stanisława Praussa. Koncepcyjnie maszyna ta wywodziła się z pozostałości francuskiej szkoły, gdzie istniało pojęcie "samolotu liniowego". Miała to być maszyna do przeprowadzenia rozpoznania w obszarze frontu z możliwością taktycznego zbombardowania wykrytych sił nieprzyjaciela. Samolot PZL-23 był następcą francuskich maszyn liniowych Breguet XIX i Potez XXV. Pierwszy prototyp oznaczony P-23/I "Karaś", wyposażony w angielski gwiazdowy silnik Bristol Pegasus IIM o mocy 590 KM (434 kW), został oblatany latem 1934 roku. Próby prototypu wykazały wiele problemów. Wnętrze samolotu było ciasne (bomby umieszczone wewnątrz kadłuba), widoczność dla pilota niedostateczna. W drugim poprawionym konstrukcyjnie prototypie P-23/II- obniżono silnik i przeprojektowano kadłub, umieszczając bomby pod płatem. Kolejny, trzeci prototyp P-23/III był z fotelem pilota zainstalowanym wyżej w celu poprawienia widoczności. Prototypy zostały skierowane do badań i prób poligonowych w 1935 roku. Podczas prób wykryto drgania ogona typu buffeting. Próbowano je zlikwidować poprzez ruchome sloty, jednak nie dało to rezultatu. Zmiana kąta zaklinowania statecznika poziomego okazała się skuteczna i na seryjnych maszynach tego zjawiska już nie było. Oba były wyposażone w produkowany na licencji brytyjskiej firmy Bristol silnik gwiazdowy PZL Bristol Pegasus IIM2 o mocy 670 KM. Drugi prototyp utracono podczas prób, doszło do przeciągnięcia i korkociągu po starcie - załoga zginęła. Trzeci prototyp stał się wzorcem dla pierwszej serii 40 samolotów PZL.23A dla polskiego lotnictwa wojskowego. W 1936 roku wyprodukowano 40 egzemplarzy PZL.23A, okazało się, że silnik typu IIM2 jest jednostką zawodną, dlatego wprowadzono nowy wariant Karasia, PZL.23B, wyposażony w nową jednostkę napędową PZL Bristol "Pegaz" VIII o mocy 720 KM. Od 1936 do 1938 roku wyprodukowano 210 sztuk samolotu w wersji PZL.23B, w które uzbrojono eskadry bombowe i rozpoznawcze (zwane w latach 30. "eskadrami liniowymi"), gdzie zastąpiły dotychczas używane samoloty Breguet XIX i Potez XXV. Jednocześnie egzemplarze serii PZL.23A przeniesiono do szkół lotniczych.
Na potrzeby eksportowe opracowano lepiej uzbrojoną i szybszą wersję PZL.43 napędzaną mocniejszym silnikiem Gnome-Rhone pozwalający rozwinąć prędkość 365 km/h i uzbrojoną nie w jeden, ale dwa karabiny maszynowe strzelające do przodu. Bułgaria zakupiła najpierw 12 egzemplarzy PZL.43 z silnikiem Gnome-Rhone 14 Kfs o mocy nominalnej 900 KM i maksymalnej 930 KM, a później kolejne 42 egzemplarze z mocniejszym silnikiem Gnome-Rhone 14N01 o mocy nominalnej 950 KM i maksymalnej 1020 KM oznaczone jako PZL.43A, z których przed wojną dostarczono 36 sztuk.
W międzyczasie opracowywano nowy lekki bombowiec PZL.46 Sum będący rozwinięciem "Karasia" PZL.42 z podwójnym usterzeniem pionowym oraz chowaną w kadłubie gondolą bombardiera (zwaną kołyską).
[edytuj] Udział w walce
W 1939 r. "Karaś" był konstrukcją dopracowaną, ale ustępującą w osiągach samolotom niemieckim. Prędkość samolotu była zbyt mała a manewrowość niewystarczająca. Również ciężki był start z lotniska polowego z pełnym ładunkiem bomb, z resztą tylko w czasie ataku 24 eskadry rozpoznawczej na kolumny pancerne wroga (pod wsią Jabłonki) załogi zabrały pełen ładunek 700 kg bomb. W innych atakach zabierano 600 kg (6x100 kg) a niekiedy tylko 400 kg. Było to m.inn. wynikiem niezbyt dużej mocy silnika a także faktem pewnego już zużycia silników podczas normalnej służby. Do strat przyczynił się też brak opancerzenia dla załogi a także forma ataku bombowego z lotu na niskiej wysokości na dobrze uzbrojone w obronę p.lotn. niemieckie kolumny pancerne . W chwili agresji III Rzeszy na II RP w lotnictwie polskim służyło 118 samolotów PZL.23B zgrupowanych w 5 eskadr bombowych po 10 samolotów w każdej, tworzących brygadę bombową. Ponadto po 10 samolotów przydzielono do każdej z 7 armii do zadań rozpoznawczych. Brały one aktywny udział w walkach kampanii wrześniowej wykonując 130 lotów bojowych i zrzucając od 52 do 60 ton bomb. W walkach wzięło udział pięć z dziewięciu egzemplarzy zamówionych przez Bułgarię maszyn w wersji PZL.43A, których nie zdążono wysłać do odbiorcy. Weszły one w skład 41 eskadry rozpoznawczej. W rezerwie i naprawach znajdowało się dodatkowo ok. 50 maszyn.
2 września 1939 jeden PZL.23B z 21 eskadry bombowej zbombardował fabrykę w Oławie, dokonując pierwszego ataku bombowego na terytorium Niemiec w II wojnie światowej. "Karasie" wykonywały ataki na niemieckie kolumny wojskowe oraz wykonywały misje rozpoznawcze. Najpotężniejszy nalot wykonały samoloty PZL.23 4 września atakując niemieckie kolumny pancerne w rejonie Radomska i Wielunia. Pozbawione osłony myśliwskiej ponosiły jednak ciężkie straty. Ponadto 20 maszyn rozbiło się podczas startów i lądowań w trudnych warunkach lotnisk polowych. Znaczna część maszyn rezerwowych została zniszczona podczas bombardowania lotnisk w Krakowie i Poznaniu w pierwszych dniach wojny. Łącznie zniszczeniu uległo prawie 90% "Karasi".
11 PZL.23B i około 20 PZL.23A zostało ewakuowanych do Rumunii, gdzie internowane przez tamtejsze władze, a później przejęte przez lotnictwo rumuńskie w szeregach którego wzięły udział w walkach przeciwko ZSRR. Żaden z samolotów nie powrócił do kraju po wojnie, a wszystkie ocalałe maszyny zostały złomowane.
[edytuj] Opis konstrukcji
Jednosilnikowy wolnonośny dolnopłat o całkowicie metalowej konstrukcji ze stałym (osłoniętym owiewkami) podwoziem dwukołowym, z amortyzacją olejowo-powietrzną. Golenie podwozia osłonięte owiewkami, które zdejmowano w okresie słot - chodziło o to, aby błoto nie zamarzło w owiewkach na większej wysokości i nie zablokowało koła podwozia podczas lądowania. Kadłub półskorupowy, skrzydło konstrukcji kesonowej inż. Misztala. Podwozie, mimo solidnego wyglądu, słabo sprawdzało się w warunkach lotnisk polowych. Załoga 3-osobowa: pilot, obserwator i strzelec. Podczas bombardowania stanowisko bojowe obserwatora-bombardiera znajdowało się w gondoli (zwanej potocznie kołyską) pod kadłubem, dodatkowo wyposażone w karabin maszynowy do osłony tylnej dolnej półsfery. Bomby podczepiano pod skrzydłami. Maksymalny ciężar ładunku bomb wynosił 700 kg (6x100kg i 2x50 kg). W różnych wersjach "Karasia" wykorzystywano silniki: Bristol Pegasus IIM2 (moc normalna: 570 KM, maksymalna: 670 KM); Pegasus VIII (moc normalna: 650 KM, maksymalna: 720 KM); Gnome-Rhone 14N01 (moc normalna: 950 KM, maksymalna: 1020 KM).
Samolot wymagał od pilota dobrego przeszkolenia, w początkowym okresie służby (rok 1937) doszło do kilku wypadków śmiertelnych, a spowodowane to było w zasadzie dwoma czynnikami: dużym przyrostem (w stosunki do maszyn Breuget XIX i Potez XXV) obciążenia powierzchni płata oraz zbyt małą statecznością boczną (w ślizgu). Skorygowanie błędu pilotażu wiązało się przeważnie ze sporą utratą wysokości. W razie jej braku (lub dopuszczenie do przeciągnięcia na małej wysokości)- dochodziło do wypadków.
Przy pełnym udźwigu bomb (700 kg) zbyt duże było obciążenie mocy, co owocowało słabym wznoszeniem. Wychylenie klap do lądowania sprawiało, iż maszyna stawała się ciężka na łeb i wymagało to od pilota użycia trymera.
Czasami PZL.23 występuje pod nazwą "PZL P.23" co jest błędnym oznaczeniem, litera "P" była rezerwowana dla konstrukcji autorstwa inżyniera Zygmunta Puławskiego (np. PZL P.11).
[edytuj] Wersje
- PZL.23/I – lekki bombowiec, pierwszy prototyp
- PZL.23/III – lekki bombowiec, trzeci prototyp (poprawki konstrukcyjne)
- PZL.23A – lekki bombowiec
- PZL.23B – lekki bombowiec, wersja z nowym silnikiem
- PZL.42 – lekki bombowiec, prototyp z podwójnym usterzeniem pionowym i chowaną gondolę
- PZL.43A – lekki bombowiec, wersja eksportowa
- PZL.43B – lekki bombowiec, wersja eksportowa z mocniejszym silnikiem
| Polskie samoloty wojskowe z 1939 roku | ||
| Samoloty myśliwskie | Samoloty bombowe | |
|---|---|---|
| PZL P.7 | PZL P.11 | PZL.23 Karaś | PZL.37 Łoś | PZL.43 Karaś | |
| Samoloty rozpoznawcze | Samoloty lotnictwa morskiego | |
| Lublin R.XIII | RWD-14 Czapla | LWS-3 Mewa | Lublin R.VIII | Lublin R.XIII | CANT Z-506 | |
| Samoloty łącznikowe | ||
| PWS-26 | RWD-8 | RWD-13 | RWD-17 | ||
| Samoloty szkolne i transportowe | ||
| Fokker F.VII | Potez 25 | PWS-26 | RWD-8 | LWS-4 Żubr | PWS-10 | PWS-16 | ||
| Konstrukcje prototypowe i doświadczalne | ||
| PWS-33 Wyżeł | PZL.38 Wilk | PZL.42 | PZL.46 Sum | PZL.50 Jastrząb | Nikol A-2 | ||
