Gardna Wielka

Z Wikipedii

Współrzędne: 54°38'15" N 017°09'57" E

Gardna Wielka
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Gmina	Smołdzino
Położenie	54° 38' 15'' N 17° 09' 57'' E
Populacja (2006)  - liczba ludności	803
Strefa numeracyjna (do 2005)	59
Kod pocztowy	76-213
Tablice rejestracyjne	GSL
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Gardna Wielka (kaszb. Garnô lub Wiôlgô Garnô, niem. Groß Garde) – wieś słowińska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Smołdzino nad jeziorem Gardno.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: historia Ustki, diecezja włocławska, Prusy, Pomorze Gdańskie.

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Księstwo Słupskie, Zakon krzyżacki.

Miejscowość powstała w XII w. jako nowe zasiedlenie w miejscu szczególnie niebezpiecznym. Niebezpieczeństwo istniało ze strony kupców żeglarzy. Powstanie zagrożenia, odsłonięcie się południowej skarpy jeziora Gardno (po otwarciu się przesmyku dla przepływu Łupawy bezpośrednio tworząc ujście do morza). Wikingowie (a konkretnie Duńczycy) mieli wówczas łatwą drogę do bezpośrednich ataków takich grodzisk jak: Smołdzino, Rumsko, Równo, Siodłonie, Wiatrowo, Żoruchowo... Informacja ta o zwiększonym zagrożeniu musiała dotrzeć do króla, Bolesława Krzywoustego. Król skierował tam jeńców wojennych z Prus, stworzył gardę - zaporę przed Wikingami dla istniejących wcześniej osad dorzecza Łeby i Łupawy.

Wojna prowadzona przez Bolesława Krzywoustego ma miejsce na przełomie roku 1110/1111.

Ten artykuł został umieszczony na liście stron do przeniesienia do Wikiźródeł.

Aby poznać powody umieszczenia go na tej liście i ewentualnie podjąć dyskusję nad pozostawieniem go na Wikipedii, przejdź do strony Artykuły do przeniesienia do Wikiźródeł.
Zobacz [[s:{{{1}}}|{{{1}}}]] w Wikiźródłach

Gall Anonim; KRONIKA POLSKA, KSIĘGA III, [24] Rozdział o spustoszeniu Prus przez Polaków.

„A niestrudzony Bolesław zimową porą bynajmniej nie zażywał wywczasów jak człowiek gnuśny, lecz wkroczył do Prus, krainy północnej, lodem ściętej, podczas gdy nawet władcy Rzymu, walcząc z barbarzyńskimi ludami, zimowali w przygotowanych [na to] warowniach, a nie wojowali przez całą zimę . Wkraczając do Prus, z lodu na jeziorach i bagnach korzystał jakby z mostu, bo nie ma do owego kraju innego dostępu, jak tylko przez jeziora i bagna. A przeszedłszy jeziora i bagna i dotarłszy do kraju zamieszkanego, nie zatrzymał się na jednym miejscu, nie oblegał grodów ani miast, bo ich tam nie ma, gdyż kraj ten jest broniony przyrodzonymi warunkami i naturalnym położeniem na wyspach wśród jezior i bagien, a ziemia podzielona na źreby dziedziczne między wieśniaków i mieszkańców. A zatem wojowniczy Bolesław, rozpuściwszy zagony wszerz i wzdłuż po owym barbarzyńskim kraju, zgromadził niezmierne łupy, biorąc do niewoli mężów i kobiety, chłopców i dziewczęta, niewolników i niewolnice niezliczone, paląc budynki i mnogie wsie; z tym wszystkim wrócił bez bitwy do Polski, choć właśnie bitwy ponad wszystko pragnął.”

Dzisiejsze badania archeologów mówią również o powstaniu osady w XII w., mówią też o sztucznie usypanym wzgórzu kościelnym. Są niemal do dzisiaj rozczytywalne obrzędy rodem ze starożytnych Prus.

Florian Ceynowa, naukowiec z Kaszub, (ur. w 1817r. koło Pucka), a właściwie jego publicystyka budzi polemiki u współczesnych. Mówi on m.in. o pewnych naleciałościach, rusycyzmach na Kaszubach.

A. Hilferding, naukowiec z Moskwy odbył po Kaszubach podróż naukową. Był on w 1856 roku również przez cały tydzień w Gardnie Wielkiej i Smołdzinie. Słyszał on np.: u Kaszubów wyraz cerkwiszcze zamiast polskiego cmentarz....

Pierwsza parafia w Gardnie Wielkiej - Ks. dr Stanisław Kujot także zastanawiał się nad powstaniem pierwszych parafii, daty przedstawione w poniższym fragmencie współgrają z daniem napływowej ludności opieki duszpasterskiej. Oto fragment autorstwa S. Kujota:

1. [...]... Zgadza się na to Małecki, choć w części tylko. Według niego nastąpiło nawrócenie okolicy Gdańska po r. 1112, w którym książę polski Nakło, Wyszogród i trzecią jakąś twierdzę, pewnie Świecie, na Pomorzanach zdobył . Po wyprawie tej można w rzeczy samej Pomorze gdańskie między Notecią i ujściem Brdy a morzem za podbite uważać. Twierdzi tedy Małecki, że „nadnoteckie powiaty, do ziem wielkopolskich od chwili ostatecznego podboju swego (1112) wcielone, od tego czasu już na łono Kościoła poprzechodziły, przyjmując wiarę z rąk misyonarzy z poznańskiej, gnieźnieńskiej i kruświckiej dyecezyi. Przypuszczać toż samo można i o gdańskich Kaszubach, o których milczy przynajmniej historya, żeby dopiero w tej porze (około r. 1124) nawróceni być mieli...[...]
2. [...]... Tak samo rozciągała stolica gnieźnieńska w XIII wieku dowodnie władzę swą aż do morza, na ziemię sławską, koło Sławna i Słupska. R. 1284 donosi Mściwój arcybiskupowi Jakóbowi, że Themo, pleban z Gardny, plebanii swej się zrzekł i że z daru księcia odtąd klasztory Premonstratensów w Belbuk i Słupsku patronat tegoż kościoła wykonywać miały . Na inne, mniej w oczy bijące ślady współdziałania stolicy gnieźnieńskiej i poznańskiej przy zaprowadzeniu wiary wskażemy przy wezwaniach kościołów...[...]^[1]

Wspomagana praktykami religii katolickiej i w czasie walk chroniona także flotą kaszubską przynależną do osad ujścia Łeby i Łupawy społeczność przyprowadzona z Prus dość szybko się zintegrowała ze społecznością miejscową. W latach 30- tych XXw. znaleziono pod Charbrowem kilka wraków tej słowiańskiej, starej (z IX/XIIIw.) floty- pisze o tym Otto Lienau.

Pierwsi niemieccy koloniści przybywają do ziemi słupskiej w XIII wieku. Jednak okoliczne bagna nie zachęcają do założenia tu w Gardnie Wielkiej i okolicy nowego domu. Znacznie częściej zachodzi osiedlanie się Kaszubów po wymuszonej przeprowadzce z lepszych miejsc, np. ze Słupska. Małym społecznościom niemieckim przewodzi niemiecka szlachta. Przybycie Władysława Łokietka na Pomorze daje nadzieję ale wcześniejsza tzw. "Zdrada Święców" na rzecz Brandenburgii (1306 - 1307) przesądza sprawy w ziemi słupskiej. Po okrzepnięciu w ziemi chełmińskiej, po podbiciu Prus... w 1308r. Krzyżacy uderzają na Gdańsk, palą ówczesne drewniane zabudowania miasta, zabijają polską, tam zgromadzoną na obrady szlachtę, dokonują rzezi mieszkańców. Pomorze Gdańskie przechodzi pod niemiecką, krzyżacką administrację na ok. 150 lat.

Wyniki badań archeologów mówią (patrz wyżej), że wzgórze kościelne stanowi nieznacznie wypukłą kulminację nieregularnie kulistego i niskiego wzniesienia o krótkich, dość stromych stokach. Pośrodku wzniesienia, zapewne w całości sztucznie uformowanego, znajduje się kościół, a w jego otoczeniu kilka nowożytnych grobów. Nie jest wykluczone, że pośrodku tego wzgórza wzniesiono zaraz po powstaniu parafii obronny, drewniany kościół. Wzgórze zaś usypano do postawienia tu maszyn miotających kamienie i strzały. Tak "ufortyfikowane" warownie i maszyny miotające kamienie (katapulty) są opisywane często głównie przez kronikarza duńskiego- Saxo Grammaticusa. Gdyby siła uderzenia załogi będącej na brzegu była mniejsza niż przybyszy np.: z Hedeby to pewnie wszyscy mieszkańcy z Gardny Wielkiej poszliby w niewolę. Tylko siła pozwalała na handel.

Następnym etapem walk Krzyżaków to stworzenie "swoich" dróg handlowych: stare ośrodki handlu w pojęciu zakonu nie mają racji bytu. W pierwszej kolejności następuje atak na Gotlandię. Powstaje związek miast do prowadzenia handlu, Hanza. Bez wyjątku wszystkie porty i warownie wzdłuż linii brzegu morskiego i porty rzeczne (Gdańsk, Darłowo, Gniew, Grudziądz, Toruń, Chełmno,..) podlegają szczególnej kontroli. Gardna Wielka i Łeba podlegają również spejalnym prawom. To chyba Krzyżacy "budują" tu pierwszy murowany kościół rękoma Kaszubów, wieża tego kościółka jest dziennym znakiem nawigacyjnym, światło w oknach tego kościoła jest nocnym znakiem nawigacyjnym, dopiero w XVw. powstaje kaplica na Rowokole, zastępuje w swej "funkcji" znaku nawigacyjnego kościółek w Gardnie Wielkiej.

Zdaje się, że głównym powodem niepowstania ze Smołdzina i z Gardny Wielkiej ośrodków miejskich ze średniowieczną zabudową była płytkość jezior: Gardno i Łebsko oraz kiepskie zaplecze tych miejscowości. Łodzie Wikingów miały nieporównanie mniejsze zanurzenie niż kogi Hanzy. Jest bardzo dużo literatury fachowej, głównie niemieckojęzycznej mówiącej o jednolitości języka kaszubskiego w tym miejscu. Oznacza to, że dość szybko nastąpiło ujednolicenie języka.

Krzyżacy opuszczają Skandynawię w 1408r. ze względu na coraz to bardziej napięte stosunki z Polską. Zbliżała się bitwa pod Grunwaldem.

Wieś trapiły przez całe lata takie klęski jak: pożary, głód- na skutek wojen... Malarze uwietrznili życie codzienne wioski. Motywem były głównie połowy ryb i prace rolne rolne a i zabawa. Wspaniałe obrazy. Wszystkie te elementy są opisane w książce Andrzeja Czarnika, oto fragment z tej książki: [...]Pod wpływem procesu germanizacyjnego zasięg terytorium zamieszkanego przez Kaszubów na ziemi słupskiej stale się pomniejszał. Po wiekach doszło do otoczenia miejscowej ludności znad jezior Gardno i Łebsko pierścieniem ludności niemieckiej i wytworzenia tu swego rodzaju „rezerwatu". W 1582 r. superintendent słupski D. Croll stwierdził, że słowińscy Wendowie zajmują jeszcze „hinter Pommerlandt" przez co rozumiał ówczesne ziemie darłowską, sławieńską i słupską. W połowie XVII w. język kaszubski był żywy jeszcze we wschodniej i południowej części ziemi sławieńskiej, ziemi miasteckiej i prawie całej (z wyjątkiem północno-zachodniej części) ziemi słupskiej. Z Szultka (Język...) pisze, że „w latach czterdziestych XVIII w. zachodnia granica zasięgu kaszubszczyzny biegła do Bałtyku na zachód od Objazdy przez Słupsk, Kobylnicę Słupską na Wrzącą, stąd lasami na południe do przecięcia rzeki Wieprzy".[...]^[2]

Późniejsze losy Gardna Wielka podziela z losami regionu, czytaj historia Ustki.

W XVII wieku wieś na krótko uzyskała prawa miejskie. W miejscowości znajduje się kościół, którego fundamenty i najstarsza część nawy pochodzi z XIV wieku.

Kościół pw. św. Stanisława, widok od zachodniej strony

Kościół pw. św. Stanisława połozony jest na wzgórzu. Neogotycka wieża zwodzi i nie pokazuje (bo wybudowana później) faktycznego wieku kościoła.

[edytuj] Zobacz też:

• Gardna Mała

[edytuj] Literatura:

1. Marian Biskup, Gerard Labuda; DZIEJE ZAKONU KRZYŻACKIEGO W PRUSACH, Gospodarka- Społeczeństwo- Państwo- Ideologia, WYDAWNICTWO MORSKIE GDAŃSK, 1988
2. Brückner A.: Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, WYDAWNICTWO POJEZIERZE, OLSZTYN 1984
3. Brückner A.; Początki i rozwój języka polskiego, PWN, W- wa 1974
4. Buske N.; Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, „Baltische Studien”N. F. Hamburg 1970
5. Czarnik Andrzej; Gardna Wielka; Słupsk 2001
6. Gall Anonim; KRONIKA POLSKA; OSSOLINEUM, 2003
7. Ibrahim ibn Jakub (Kowalski Tadeusz); RELACJA IBRĀHĪMA IBN JA’KŪBA Z PODRÓŻY DO KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH W PRZEKAZIE AL.- BEKRĪEGO
8. Kujot Stanisław(KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ, CZĘŚĆ PIERWSZA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903
9. Lachowicz F.,Olczak J.,Siuchniński K.; Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne. Katalog, Poznań, s. 141-146. Poznań 1977
10. Lienau Otto; Die Bootsfunde von Danzig- Ohra aus der Wikingerzeit; Danzig 1934
11. Olczak Jerzy i Siuchniński Kazimierz SPRAWOZDANIE Z BADAŃ WERYFIKACYJNYCH GRODZISK PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE POWIATU SŁUPSKIEGO, Kosz. Zesz. Muz., t. 2, 1972
12. Szultka Zygmunt; Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 1992
13. Witt Walter; Der Revecol und seine Umgebung in vor= und frühgeschichtlicher Zeit; Delmanzosche Buchdruckerei, Stolp in Pommern
14. Witt Walter; Urgeschichte des Stadt= und Landkreises Stolp; Stolp 1934
15. Witt Walter; Die Burgwälle des Stolper Landes; Stolp 1934

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Starożytna Litwa. Ludy i Bogi

• Mapy i zdjęcia satelitarne
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Kujot Stanisław; (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ) CZĘŚĆ PIERWSZA, str. 31, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903
2. ↑ Andrzej Czarnik; Gardna Wielka, Słupsk 2001